Akademikin Son eseri
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
təkrarlardı və hər dəfə də söhbəti doluxsunmuş vəziyyətdə və ya gizlətmək istəmədiyi göz yaşları ilə qurtarardı. Əri gecə ilə alıb aparırlar və ondan bir neçə həftə sonra da yoldaşını, uşaqlarını və ailənin digər üzvlərini sürürlər. Bir- birindən həmişəlik ayrı salmaq istəyirlər, ancaq Allahın hansı bir möcüzəsi iləsə əri aparan yük qatarı yollarda ləngiyir. Yol bağlıymış, qatar xarab imiş – kim bilir. Qazaxıstanda bir stansiyada dayananda qadınla eyni vaqonda gedən qonşular qabları su ilə doldurmağa düşür və təsadüfən onun ərini görür. O da su götürürmüş. Görüşüb ağlaşırlar və qonşu “sənin arvad-uşağın bizimlə bir vaqondadır, bu suyu da onlara aparıram” deyir. Bu su hadisəsi sürgündə ailəni təzədən qovuşdurur. Əlican milli hökumətin qurucusu Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin ailəsinin də Qazaxıstanda, Qaraqanda tərəflərdə olduğunu təkrarlayaraq, sanki bununla uşaqlarına çatdırmaq istəyirdi ki, görürsünüz, biz tək deyilik, nə qədər millətini sevən insan varsa, hamısı qürbətdə, susuz səhralardadır. Bu söhbətdə ağrı-acıyla yanaşı, həm də bir qürur vardı. Onların kəndindən olan yaşlı adamların çoxu milli hökumətin tərəfdarı olmuş və 1927-28-ci illərə qədər sovet hökumətinə müqavimət göstərərək, heç kimə boyun əymədən, gizli dəstələr şəklində dağlarda vuruşmuşdular və on il sonra “dağ kəndləridir, sərhədin böyründə gələcəyi yoxdur” bəhanəsi ilə köçürülmələrinin bir səbəbi də bəlkə elə bu idi. Yaşlılar bunu bilir və Azərbaycanda gizlətsələr də, burda uşaqlarına həvəslə danışırdılar. Adı dillər əzbəri olan və igidlikdə Qaçaq Nəbidən, Qaçaq Kərəmdən də irəli olan Qaçaq Həsənlə dostluğunu Əlicanın atası az qala “Koroğlu” dastanı kimi həvəslə danışardı nəvələrinə. Çu vilayətinin sonu görünməyən çöllərində doğulub böyüsələr də, nəvələrin xəyalında bir dağlar aləmi və o aləmdə 10 il sovet hökumətinə boyun əymədən, qəhrəmanlıqla vuruşan bir yerliləri vardı. Qaçaq Həsən doğma kəndində mühasirədən çıxıb Cənubi Azərbaycana keçməzdən əvvəl bir müddət Moran, Avarağ tərəflərə çəkilmiş, gündüz onları izləyən sovet hərbçilərindən intiqam alaraq, gecələr meşələrdə gizlənmiş, sonda üstünə gələn gücün böyüklüyünü görüb İran tərəfə adlamışdı. Bu üzdəki həmin o axırıncı gecəsini Əlicangildə, yeddi atlısı ilə birlikdə qonaq olmuş, onun görüşünə gələn kənd ağsaqqalları ilə sabaha kimi söhbət etmişdi. O boyda igid bir də bu üzə qayıtmayacağını duyubmuş və buna görə də onlardan ayrılmaq istəmirmiş... O söhbətlərin bəzisi o qədər təkrarlanmışdı ki, uşaqlar əzbər bilirdi. Gənclərin israrla vətənə can atmalarında bütün bu xatirələrin də təsiri az deyildi. Ancaq Muradı Bakıya üz tutmağa vadar edən başqa səbəblər də vardı... Son illər burda da millət söhbətini körükləyir, ağır illərdə çiyin-çiyinə, mehribanlıqla eyni taleyi paylaşmış adamları bir-birinə qarşı itiləyirdilər. Bunu orta məktəbi bitirərkən qızıl medal söhbətində də hiss etmişdi... *** Muradın Bakıya gedəcəyini eşidən kimi Əlicanın qonşuları tökülüşüb gəlmişdi. Sürgün qonşuları da elə-belə adamlar deyildi. Qazaxıstanın susuz çöllərində respublikanın yaşıllığa bürünmüş, suları çağlayan, ən abad və qabaqcıl qəsəbələrindən birini quran kişilərdi. Bir ay, qırx gün yük vaqonunda min zülmlə gəlib bitib-tükənənə oxşamayan yolun sonunda sanki cəhənnəmin ortasına, ilan- çayanın arasına buraxmışdılar, qoy ölüm-dirim savaşını burda davam etdirsinlər. Qışda Sibirin soyuğuna şükür elətdirən küləkli-çovğunlu çöllərdə belə abad qəsəbə indi məclisə yığışan adamların özlərinin, atalarının, qardaşlarının göz yaşları və alın təri üstündə qurulmuşdu. Öncə paltar-palazdan daldanacaq düzəltmişdilər, sonra əli iş tutan, gücü çatan çiy kərpic kəsib dörd divar hörərək, qarğı-qamışla üstünü örtüb sanki bir saraya girirmiş kimi sığınmışdılar ora. Tanış olub-olmadığından, hardan və niyə gəldiyindən asılı olmadan, isinişərək bir- birinə kömək etmiş, bir-birinə dayaq duraraq ölümün cəngindən xilas olmaq uğrunda dözülməz bir mübarizəyə başlamışdılar. Yarım əsr sonra düz küçələr boyu sıralanmış daş imarətlərə baxanda buraların bir vaxtlar ilan mələyən çöllər olduğuna inanmaq istəmirsən. İnsanın nəyə qadir olduğunu təkcə bu kəndin abadlığı göstərmir, həm də lüt-üryan, ac-susuz, aylarla üz-üzə qaldığı şaxtaya, aclığa boyun əyməmək gücü göstərir. Azərbaycandan, Krımdan, Qafqazın şimalından, Tatarıstandan gəlmiş türklər, yazıq türklər, hər yerdə sıxışdırılan, düşmən görülən, ancaq dözən, sınmayan və yaşayan, bu yaşamağı ilə düşmənlərinin gözünə tikan kimi batan, çiləkeş türklər bu qəsəbənin qurucuları idi, ancaq aralarında almanlar, hətta koreyalılar da vardı. Bu çöllərdə özünü, ailəsini, uşaqlarını qorumaq üçün dözdükləri zülmlər, çəkdikləri ağlasığmaz əziyyətlər onları doğmalaşdırmışdı. Yer kürəsinin üstündə yaşadıqlarını bilir və ya təsəvvür edirdilər, ancaq onların həyatı ayrı bir planetdə yaşamaqdan o qədər də fərqli sayılmazdı. Elə burda da dünyadan qopub unudulmuş, ölümə tərk edilmiş bir həyatın yox, həyatsızlığın içində idilər. Şəhərlərlə, çöllərin uzaq yaşayış yerləri ilə indi-indi əlaqə qurulurdusa, bu, onların öz xidməti idi. Onlar axtarır, onları axtaran yoxdu, onlar vətən deyib sızıldayır, vətən onları rədd etmişdi və unutmuşdu. Belə də sevgi olar? Səni çoxdan unutmuş, adını yasaq etmiş, geriyə yolunu qapatmış, alnının ortasına və xatirənə “satqın” və “xalq düşməni” damğasını vurmuş bir məmləkətin həsrətini necə çəkmək olar, görəsən? Amma burdakılar hamısı həmin həsrətlə qovrulurdu. Sürgündəki qonşuluq başqa yerlərdəkinə bənzəməz. Qohum-qardaşını əvəz edir, dünyada onlardan başqa insan olduğunu da xatırladır və ürəyi ümidlə, işıqla doldurur. Səhra cəhənnəminə dözüb, onu canlandıraraq addım-addım bağ- baxçaya, əkin-biçin yerlərinə çevirməkdə köməklərinə çatan başqa bir duyğu da vardı; təxmini adı Qisasdı bu duyğunun; bəlkə qisas, bəlkə nə vaxtsa ədalətin qələbə çalacağına inam, bəlkə bir gün onları vətənindən didərgin salanların məhkəmələrində düşmənlərindən cavab sormaq fürsətini gözləmələri. Ola bilməz Allah bu boyda haqsızlığa dözənlərin öz düşmənlərindən “bizim təqsirimiz nə idi?” sualına cavab almaq imkanını da əsirgəsin! O sualı hökmən verəcəkdilər! Yoxsa cəllad cəzasız şəkildə necə millətin ölümünə fərman versin, onlara güvənilməyən damğası vursun, ölüm düşərgələrinə yola salsın, “nə bişirdim, nə yapdım, hazırca kökə tapdım” məsəlində deyildiyi kimi tərk edilmiş torpaqları başqa millətlərin və ya yuxarıdakıların qohum-əqrəbalarına – erməniyə, rusa, gürcüyə, kim olur-olsun, təki xaçpərəst olsun – paylasın, onun kimi insan olan türkün kökünü kəsmək arzusuyla yaşasın və heç bir cəza almasın! Bu mümkün deyil!.. Tale bu adamları o qədər yaxınlaşdırmışdı ki, bəzən kimin hansı millətdən olduğunu da unudurdular, bunlar hamısı Sürgün millətinin övladlarıydı... Pasportlarında millət sorğusunun qabağında “dərd milləti”, “ayrılıq milləti” də yaza bilərdilər. Uzun müddət bir kamerada yaşamış məhkumlara bənzəyirdilər. İllər uzunu bu qürbət kamerasında o qədər sıx ünsiyyətləri olmuşdu, uzaqlarda qalmış həyatlarından o qədər danışmışdılar ki, bir-birinin yeddi arxa dönəni haqqında da hər şeyi xırda detallarına qədər bilirdilər. Sol çiyində oturan Mirhəsən Masallı rayonunun Ərkivan kəndindəndi, nəsilbənəsil Ərdəbildə, Nəcəfdə təhsil almış, bölgədə yaxşı tanınan, hörmətli bir ruhani ailə- sindəndi. Əlican kişinin də qürbətdə içkin adamlarındandı. İlk tanışlığında Əlican onun sürgün edilməsinə təəccüblənmişdi: – Sizi niyə qoşublar bu karvana, seyid? Bizim kimi İranla sərhəddə yaşamırsınız, qohum-qardaşınızın yarısı o tayda qalmayıb; nə adla vətənindən didərgin salıblar sizi? – Ağzında “seyid” deyirsən, qonşu! Bizə də bir quyruq qoşdular. Sürgün olunanların damğası bir deyil ki! Gör nə qədər olmayan günah qoşublar adlarına. Biri “müsavatçı”, biri “milli hökumətin tərəfdarı”, biri “Şura hökumətinə tabe olmayan”, biri “millətçi”, biri “türkçü”, biri sizin kimi “sərhəd uşağı – güvənilməyən”, biri “xaricdə qohumu olan”, biri “antisovet təbliğatı aparan”, biri də bizim kimi Quran oxuyan! Daha Quran oxuyan qalıb ki! Tək-tük qalan da qorxusundan Allahın kitabını gizlətdi. Kimin əlində ərəb əlifbası ilə kitab Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|