Akademikin Son eseri
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
qatar; sərhədin o üzü, bu üzü, ikisi də türkdür, qohum-əqrəbadır... Kimlik sənədi soruşan yoxdur – türksən, vəssalam; onları da vaqonların birinə basmışdılar. Ehtiyacı ödəməyə, bayıra çıxmağa yer yox, arvad-uşaq, gəlin-qız böyüklərin yanında pərdənin arxasına neçə keçsin? Bağırsaqlar quruyub, qarın şişib partlamağa qalır. Ölənlər yol boyu Allaha əmanət edilir: “Bəndə sənindir, özün bilərsən!” Dözməyib qatardan tullananlar sıxıntıdan qurtarsalar da, qurd-quşdan qurtara bilmirdilər. Bəkirlə Mətin də qohumlarını tapmaq ümidiylə bu cəhənnəm köçünə qoşulmuşdular. Sürgünə göndərmisən, göndər, ay İmperator cəllad, Allah cəzanı versin, heç olmasa, sürgündə el bir yerdə yerləşsin! Yox! Xalqı Mərkəzi Asiya boyu səpələyirlər, Özbəkistan, Qırğızıstan, Şərqi Qazaxıstan, Sibir... Türkiyəli iki gənc öz qohumlarını yolun sonunda tapıb, onlarla birlikdə, burda, Qazaxıstanın Çinlə qonşu vilayətlərindən birində, “siz harda, biz orda!” deyib qalmış, özlərini sonu görünməyən qürbət həyatına məhkum etmişdilər. Sonra elə öz qohumlarından olan qızlarla ailə qurmuş və Türkiyə ilə əlaqələri biryolluq üzülmüşdü... Mətin Əlican kişinin yaxın dostlarından olmaqla, həm də Muradın kirvəsiydi. Yolasalmaya gələnlərdən biri də Ermənistanın Ağbaba mahalından, Amasya rayonunun Qaraçantey nəslindəndir. Ermənilərin onların kəndinə, nəsillərinə çəkdirdiyindən danışıqlarını yazan olsa, üç-dörd kitaba sığmazdı. Stalinin ölümündən sonra qaraçanteylilər bəraət alıb qayıtsalar da, öz dediyi kimi, Cəfər babanın son yadigarı olan kiçik oğlu axısxalı xanımından, uşaqlarından ayrıla bilməmiş, “Yeni gün”ün gününü ağardanlardan biri olmuşdu. Şərqi Qazaxıstan onlara vətəndir. Yaz gələndə çöllər yaşıllaşır, ot qurşağa qalxır, düzənliklərin sonsuzluğu, gül-çiçək dənizinin doyumsuz ətri adamı bihuş edir. Cə- nubdan, Şərqdən, Alataudan, Altaylardan əsən yellər qürbət dərdini unutdurur, ancaq dalınca gələn yay hər şeyi ütüb külə döndərir. Qışda çovğundan başını çölə çıxara bilmirsən. Buranın bir ümumtürk qəbiristanı ola biləcəyini düşünürdülər. Qazaxıstan böyükdür, yüz min belə düşərgə yarat, sonra yüz mini də qəbiristana dönsün, bu sonsuzluqda itib gedəcək, dünyanın xəbəri də olmayacaq, ancaq onlar doldurulduğu bu qazanda bişdilər, möhkəmləndilər, ölən-öldü, ancaq qalan ölənlərin işini də çiyinlərinə aldı, hardansa su çəkib gətirdilər, taxıl əkib bağ- bağat saldılar və günün birində adları bütün Qazaxıstan mətbuatında hallanmağa başladı. Tərif-tərif dalınca, orden-medaldan ucuz nə var ki, yağdırırlar kəndin başına, sanki yaralarına basacaqlar, dərdin ürəklərində açdığı deşikləri ordenlə qapadacaqlar. Bir kənddən doqquz Sosialist Əməyi Qəhrəmanı çıxdı. Camaat arifdi: “Lap bütün qəsəbəni əmək qəhrəmanı eləyin, günahınız yuyulmaz!” Adamlar ürək ağrılarını gəldiyi ellərin torpaqlarına bənzər torpaqla, orda da, burda da eyni olan işlə, alın təri ilə ovudur, yollar boyu sıralanan qovaqlarla, həyətlərdəki tut, şaftalı, alma, ərik ağacları ilə tərk edilmiş yurdlarının bənzərini yaratmağa çalışırdılar. Əlican kişi hətta həyətinin bir küncündə daşları üst-üstə qalaqlayıb bir şırran düzəltmiş, bununla kənd bulağının xatirəsini diri saxlamağa çalışmışdı. O gecə hər kəs min dəfələrlə olduğu kimi, yenə, xəyalən, öz köhnə yurduna döndü. Muradın Vətən torpağında oxuması, oranın havasını udması, öz millətinin arasında olması sanki buna imkanı olmayanların da yarasına su çiləyəcək, onların da dərdini ovudacaqdı. Bunu ismarıclardan da görmək olardı: “İmkan düşəndə bizim səmtə də get, oralardan bizə bir xəbər çatdır, şəkillər çək, gələndə gətirərsən, yollar açılır, inşallah, biz də gəlib-gedəcəyik”. Qonaqlar dağılandan sonra Əlican kişi oğluna son tapşırığını verdi: “Ömrünün sonuna yaxın rəhmətlik dədəm yuxarılarda havanın yumşaldığını, tutatut dövrünün bitdiyini görüb ürəklənmişdi, köçdən qabaq, evimizdəki, Allah bilir, neçə nəslin qoruyub saxladığı kitabları qorxudan meşədə basdırdığını deyirdi, daha doğrusu, bu əhvalat gecə-gündüz yandırırdı onu. “Bir kitablığımız vardı, atama da böyüklərindən qalmışdı, allahsızlıq illərində dinə, peyğəmbərə, müqəddəs kitaba hörmət qalmadı. Əllərinə keçsə, o kitabı da yandırardılar, bizi də. Otağımızın birini hörüb, gizlədib saxlaya bilmişdim, ancaq köçürüləcəyimizi biləndə əlacım üzüldü; gətirə bilməzdim”. Özünün qayıdacağına ümidi itəndə yerini də demişdi mənə: “Kəndimizin qabaq-qənşərindəki meşədə, qoz və çinar ağaclarının arasında yastı bir qaya parçası var, kol-kosdan görünmür, kimsə çıxarıb apara, yerini dəyişə bilməz, güc çatan deyil. Daşın güney böyründə basdırmışam kitabları. Şəkk gedən yer deyil, inşallah, toxunan olmaz. Qonşulardan Quran kitablarını qəbiristanda basdıran da oldu, mən ürək eləmədim, yerin də qulağı var, deyirlər. Eşidib qəbiristana əl uzadar, ruhları incidərdilər. Qara cildləmiş və cünglərdən seçilməyən bir dəftərini isə lap axırıncı gün, köç qabağı kəndin yanında, kənar adamların əlinin yetmədiyi Ocağa qoymuşam. Qədimdən ürəyində Allah xofu olan kimsə ora toxunmazdı. Mollalar, axundlar kitablarını bu ziyarətgaha vəsiyyət edərdi. O kitabları, dəftəri tapa bilsən, onun da ruhu sevinər, mənim də!” Murad ürəyi əsə-əsə atasına qulaq asırdı. Ağlı kəsəndən babasının yanında olmuşdu, babası əkin-biçinə onu özüylə aparmağı xoşlardı, onunla böyüklər kimi danışar, yoldaşlıq edərdi. Sən demə, babasının ondan gizli qalan dərdi də varmış! Nəvəsi ilə bölüşə bilməyəndə, daha doğrusu, heç kimin aşa bilməyəcəyi bir divarın, sərhədin içində dərdi ilə baş-başa qalanda babası ondan uzaqlaşırdı. Ora babasının öz aləmi idi, ora heç kimi yaxın buraxmamışdı... – Sən bütün bunları bilə-bilə məni niyə buraxmaq istəmirdin, dədə? – Bu hökumətə etibar yoxdur! Gedib ilişəcəyindən qorxurdum, beynin qandır hələ... – Beynim qan-zad deyil, dədə! Bizim qəsəbə də bir siyasət məktəbidir, hər qonşudan bir şey öyrənirsən, mən oxumağa gedirəm, qisas almağa yox! – Yaxşı, sən deyən olsun, ancaq bu şərtnən, ilk imkan düşən kimi gedərsən kəndə, daha doğrusu, xaraba kəndə. İndi o tərəflərdə adam azdır, etibarlı bir dost tapsan, meşədə dədəm deyən yeri qazıb, kitabları çıxararsınız. Çıxarıb hökumətə xəbər verərsən. Yəqin aralarında başqa kitablar da var, elm, tarix, ədəbiyyat... Az qala ali məktəbi unutmuşdu Murad. Bütün tərəddüdlər arxada qalmışdı, babasının son istəyini yerinə yetirmək Bakıda oxumaqdan daha vacib görünürdü. *** 1986-cı ilin yayında Murad artıq Bakıdaydı. Ona qalsa, böyüklərinin getdiyi şəkildə dönərdi bura, elə onlar kimi, yük vaqonunda, bütün Türküstanı dolaşaraq, hər stansiyada ləngiyə-ləngiyə. Ancaq bu mümkün deyildi, həmişə sürgün qatarları üzü Sibirə gedib, geri qayıdanı olmayıb. Geriyə yalnız ölümün cəngindən qurtaranların övladları, həm də başqa mühitdə böyüdüklərindən, yadlaşmış, ürkə- ürkə, tək-tək qayıdırdılar. O yadlaşmamışdı və Qazaxıstan çöllərindən sonra Bakının gurluğundan heyrətlənmişdi. Balaca çeşmə başından okean sahilinə düşmüş kimiydi, yeni gələn adamın beynini yoran bir uğultu içində, lakin bu uğultudan güclü olan bir duyğu var... Vətən sevgisi bütün səsləri boğur, bütün xoşagəlməyən şeylərə gözəllik qatır. Rəssam olacaqdı, Yenigündə qonşularının xəyallarında yaşayan və dəfələrlə eşitdiyindən, onun da xəyalında canlanan yerləri şəkillərə köçürəcəkdi: görmədən, bilmədən. Bir xatirələr sərgisi açacaqdı, bu zülmə və haqsızlığa rənglərin üsyanı olacaqdı, sonra gedib babalarının yaşadığı kəndi naturadan çəkəcəkdi, hamısını Qazaxıstana aparacaqdı. Sürgün qurbanlarının yaşadıqlarını öz tablolarında ölkə- ölkə gəzdirəcəkdi... Bütün bunlar arzu idi. İnsanın hansı işi onun arzusunca olur ki! Rəssamlıq məktəbinə sənədlərini qəbul etmədilər. Azərbaycanca kəlmə kəsməyən, ancaq azərbaycanlıya bənzəyən kürən saçlı bir qadın bütün sənəd verən uşaqlara qəribə bir ikrahla baxırdı. Murad onun gözündəki zəhərin qanına işlədiyini hiss edirdi, sualları da beləcə zəhər saçırdı. Doğulduğu yer? Orda rəssamlıq məktəbi yoxdur bəyəm? Hardan düşmüsünüz ora? Nə? Sürgün? “Xalq düşmənləri”... Murad əsəbiləşmişdi: – Nə xalq düşməni, canım, qurtarmadı bu yalançı ittihamlar? Stalin öldü, Bağırov öldü, bu söhbət də qurtardı. Qazaxıstana, Sibirə sürülən repressiya qurbanlarının çoxunun bu düşmən anlayışına dəxli yoxdur. Ermənistandan, Gürcüstandan Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|