Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

98
bu ünsürl rin bir arada ya amaqdan  ld  ed  bil
kl ri faydalar  da yet rli d
inc
nm mi dir. Bu görü
rin b hs etdiyimiz m
 gör  ön mi, 1903-d n etibar n
Akçurao lu Yusufun art q Osmanl  birliyinin  idd tl  sars ld
na v  Osmanl  ölk sind  ya ayan
mill tl rin milli qay
rin  çatmalar
n qar
n al nmas
n mümkün olmad
na dair, q ti
na tidir; y ni milliyy t m
sin  verdiyi d
r v  ön mdir.
Milliyy t m
sin  verdiyi bu d
r v  ön m Akçurao lunu getdikc  daha sa lam bir
anlay a götür
kdir...
Akçurao lu Yusuf Parisd  t hsilini bitirdikd n sonra Osmanl  imperatorlu u s rh dl ri ona
qapal  oldu undan, Rusiyaya qohumlar
n yan na getdi v  Akçura ail sinin  sl kökl ri olan
Züy ba  k ndind
misi Yusuf b yin yan nda bir müdd t qald . M hz bu k ndd  ik n Qahir
xan “Türk” q zetin  “Üç t rzi-siyas t” m qal sini yaz b gönd rdi.
Bu uzun m qal
 q zetin ba  yazar
li Kamal b y (F rid Pa a hökum tind  Daxiliyy
Naziri olan  li Kamal) “Cavab
z” ba
ql  t nqidi v  h tta istehza dolu bir m qal  il  qar
q
verdi. O zamanlar, Misird  olan  hm d F rid b y (Böyük Mill t M clisi Hökum tind  Maliyy  v
Daxiliyy  v kili v  Türkiy  Cümhuriyy tind  Londra elçisi olan  xs) “Bir m ktub”la dostu
Yusufun fikir v  görü
rini aç qlamaq v  qism n do rulamaq yolunda mübahis
 qar
 v  bu
bir s ra m qal
r “Türk” q zetinin 24-34 nömr li nüsx
rind  (may, iyun 1904) n r olundu.
1
Akçurao lu Yusufun öz bax
ndan  n ön mli 
ri olan bu bir neç  sütunluq m qal  il  ilk
 siyasi sah
 türkçülük m
si bütün aç ql
 il  ortaya at lm  olurdu. Bu m qal
 ilk d
Osmanl  imperatorlu unun t qib etdiyi v  ya t qib ed  bil
yi “Üç t rzi-siyas t”, y ni
“osmanl
lq, islamç q v  türkçülük”, aç q bir  kild  t sbit v  b yan olunurdu.
qal  bu  kild  ba lay rd : “Osmanl  ölk sind  Bat dan yararlanaraq gücl nm  v
ir lil
 arzular  oyanal , b lli-ba
 üç siyasi m sl k t
vvür v  t qib (ebaucher) edildi san ram:
birinci Osmanl  imperatorlu una tabe müxt lif mill tl ri t msil ed
k v  birl dir
k bir Osmanl
mill ti meydana g tirm k; ikincisi, xilaf t haqq
n Osmanl  dövl ti hökmdar nda olmas ndan
yararlanaraq, bütün islamlar  haqq nda dan
lan hökum tin idar sind  siyasi c
td n birl dirm k
(Frans zlar n “panislamizma” dedikl ri); üçüncüsü, irq üz rin  dayanan türk milliyy ti siyas ti
yürütm k.”
Bu  kild  “Üç t rzi-siyas t” q saca t rif edildikd n sonra, h r birinin bir az geni
aç qlanmas na keçilir. Türkçülük siyas ti haqq nda bel  deyilirdi: “ rq üz rin  dayal  bir türk siyasi
milliyy ti meydana g tirm k fikri çox yenidir, ist r indiy  q
r, Osmanl  imperatorlu unda, ist rs
 g lib-keç n türk dövl tl rinin heç birind  bu fikrin mövcud oldu unu sanm ram. Bu d qiqdir ki,
son zamanlarda  stanbulda türk milliyy ti arzu ed n bir kadro, siyasi olmaqdan çox elmi bir kadro
1
 Bu üç m qal  “Türk”
 n r olunduqdan sonra Misird  bir risal  hal nda toplan b n r olunmu dur. Risal nin
nüsx
ri qalmad
ndan  stanbulda t krar bas ld . “Üç t rzi-siyas t” “Kad r” m tb si,  stanbul, 1327 (1911).

---

99
kkül etdi. 
ms ddin Sami, “Türkc
eirl r” möht
m yazar , N cib Asim, V
d Ç
bi v
n T hsin(?) bu kadronun göz  görün n üzvl rind n olub, “ qdam” mü yy n d
 q
r bu
dü ünc
rin t
fdar
r. “... n çox türkl rin oldu u Rusiyada, türkl rin birl
si fikrinin çox
qeyri-mü yy n  kild  varl
na inan ram. Yenic  do mu  olan “ dil 
biyyat ” müs lman
olmaqdan çox türkdür. Xarici t zyiql r olmasa, bu fikrin asanl qla inki af na Osmanl  ölk sind n
art q müsaid mühit türkl rin  n s x ya ad qlar  Türkistan il  Yay k v
dil hövz
ri olard . Qafqaz
türkl rind  bu fikir mövcud olmal
r, Az rbaycana Qafqaz n fikri t siri olmaqla b rab r Quzey
ran türkl rinin n  d
 q
r türk birliyi t
fdar  olduqlar
 bilmir m.
“N  olursa olsun, irq  dayal  bir siyasi milliyy t icad  fikri h
 ilk meyv
rini verir, çox az
idilmi dir.”
qal nin ikinci qismind  “bu üç siyas td n hans
n yararl  v  mümkün oldu u” ara
r
 d rhal “yararl  dedik, ancaq kim  v  n
 yararl ?” sual  soru ulur.
“Bu suala cavab  ancaq meyli-t bimiz, dig r bir deyiml  a
n h
 t hlil ed  bilm diyi,
haqq ver  bilm diyi hissimiz ver  bilir. M n Osmanl  v  müs lman bir türk m; buna gör  Osmanl
dövl ti, islamiyy t v  bütün türkl r faydas na xidm t etm k ist yir m. Ancaq siyasi, dini v  n
bi
(soyla ilgili) olan bu üç c miyy tin faydalar  ortaqm
r? Y ni birisinin qüvv tl nm si dig rl rinin
 qüvv tl nm sini z ruri edirmi?”
Bu soruya cavab ver  bilm k üçün üç c miyy tin faydalar
 qar la
raraq, n hay t bu
rara g lir: “H r üç c miyy
 m nsub bir  xs Osmanl  dövl ti faydas na çal mal
r. Ancaq
Osmanl  dövl tinin faydas , y ni qüvv t qazanmas  b hsimizin mövzusunu t kil ed n üç siyas t
rzind n hans
 t qib edir v  bunlardan hans  Osmanl  dövl tinda t tbiq oluna bil r?”
qal nin üçüncü v  son qismi, bu son suallara cavab axtar r: “Osmanl  mill ti t kili
qay si il  edil n t crüb
ri, buna qar  ç xan daxili v  xarici mane
ri,  trafl ca anlatd qdan sonra
deyir ki: “buna gör , z nnimc  art q Osmanl  mill ti vücuda g tirm
 çal maq bo una bir
yor unluqdur...”
Akçurao lu n
ri olaraq yeti diyi bu n tic
 bundan sonra i ind , h
tind  daima sadiq
qalacaq v  m qal sinin n rind n dörd il sonra “ ttihad v  t
qqi” c miyy tinin Osmanl
dövl tind  M rutiyy t elan etdirm sind n ortaya ç xa bil
k sand
 ünsürl rin birl
si
siyas tin  qar  müsb t bir tutum ala bilm
kdir.
“Osmanl  mill ti vücuda g tirm k” siyas tini bu  kild  atd qdan sonra, m qal  “tövhide-
islam” (islam birliyi) v  “tövhide- trak”(türk birliyi) siyas tl rinin müzakir sin  keçir v  yazar n bu
iki siyas td n birini dig rind n üstün tutmaqda t
ddüd etdiyi görülür. Bununla b rab r, “islam
birliyi”nd n söz ed rk n, “islam birliyi” siyas tinin t tbiqind  daxili mane
r az ç tinlikl  qar
al na bil
k sur td dir. Ancaq xarici  ng ll r çox qüvv tlidir. Osmanl  dövl tinin ciddi bir  kild

---