Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

96
“Osmanl  toplulu u” kimi ifad
r i
dilir. Osmanl  ölk sind  ya ayan xalqlar n, qövml rin,
qövmc  m nafel ri mü ahid  v  ifad  olunur. Osmanl  toplulu unun bu qövml r t
find n
parçalanmaqda oldu u qeyd edilir. Ancaq yazar h
, Osmanl  birl mi  toplulu unun, çox ç tin,
xmin n mümkün olmayacaq  rtl rin meydana g lm si hal nda qorunmas
n mümkün oldu unu
san r: “C miyy ti-Osmaniyy ”nin el  bir  kil v  hal q bul etm si g
kdir ki, Osmanl  ölk sind
ya ayan xalq, an lan birl mi  toplulu un hal  il  qorunmas nda yarar görsün, y ni ayr lmaqda
yaln z yarar görm
kl  qalmas n, z
r görsün” (“Bir tövsiyy ”, s. 38). Eyni m qal nin bir az
lar nda is  bel  deyilir: “m ml
tin durumunun düz lm si dem k, yaln z idar
klinin
yi
si dem k deyildir, bütün C miyy ti-Osmaniyy nin inqilab  dem kdir” (s. 41).
1903-cü d rs ili sonunda, Akçurao lu Yusuf Paris S rb st Siyasi Elml r M kt bind n
üçüncü mükafatla diplom ald . Diplom ala bilm k üçün haz rlanmas  laz m olan Travailin (i in) ad :
“Essai sur I Historie des  nstitutiones de Iempire Ottomans”d r (Osmanl  s lt
ti mü ssis
ri
tarixin  dair bir t crüb ). Orijinal  frans zcadan giri  hiss si sonradan türkc
 t rcüm  olunaraq
bas b n r olundu.
1
sil m tn v  n tic  h
 n r olunmam  v  yay mlanmam
r.
Yazar 
rin giri ind , Osmanl  s lt
ti mü ssis
rinin  sas qaynaqlar ndan olan türk v
islam hüquq v  t kilat na dair ümumi bilgil r verdikd n sonra,  sil m tnind  “ ski rejim” v  “yeni
rejim” dey  ikiy  ay rd
 Osmanl  mü ssiss
ri tarixinin ön mli olaylar
 toplama a v  bu
mü ssis
rin gör  bildiyi q
r f rqli xüsusiyy tl rini qeyd etm
 v  aç qlama a çal
r;
sonunda is  Osmanl  imperatorlu unun parçalan b da lmas
n qar
 almaq üçün mövcud
mü ssis
rin n  yolda d yi dirilm sinin uy un olaca na dair,  xsi görü  v  dü ünc
rini ortaya
qoymu dur. D rsl rd n art ra bildiyi dar zamanda ancaq m hdud qaynaqlardan istifad  edil
k
yaz lan bu m kt b çal mas
n ciddi bir elmi d
ri olmamaqla b rab r, Akçurao lunun o
zamanlar siyas td  milliyy t m
sin  bax
 göst rm si bax
ndan bir ön mi vard r. 
rin
sonlar nda yazar Osmanl  s lt
tind  islahat m
sin  bir neç  c
td n bax la bil
yini ifad
edir:
A) bir ünsürün m nafeyi,
B) müxt lif ünsürl rin m nafel ri,
C) hökmdar n v  hökum ti  lind  tutanlar n m nafel ri,
D) dövl tin faydas .
Mövcud m lumatlar ma gör , “G nc türk” ad
 da yan islahatç larla t nzimatç lar
haqq nda dan
lan m
ni xüsusi olaraq “dövl t” bax
ndan h ll etm
 çal
lar; ancaq bu
katlar n dü ünc sind  müxt lif görü
rin f rq v  t hlilin  c hd edilm mi dir.
1
 “Bilgi” m cmu sinin 1 v  2 say
nda bas lm  v  yay nlanm
r.  stanbul, 1329 (1913).

---

97
”in yazar  da, h
 h yat
n davam
n imkan xaricin  ç xmam  oldu una inand
Osmanl  dövl tinin, y ni “dövl t”in m nafeyi bax
ndan, görü  v  mühakim sini yürütmü dür.
Akçurao luna gör , bu bax mdan “G nc türk”l r proqram
n  sil  sas
n t tbiqi mümkün deyildir:
“Milliyy t fikrinin bu q
r inki af ndan v  müxt lif milliyy tl r aras nda, xüsus n iki din aras nda
bu d
 dü
nçiliyin ortaya ç xmas ndan sonra, imperatorlu un müxt lif ünsürl rini
birl dir
k v  qayna
raraq ondan bir mill t meydana g tirm k mümkün deyildir.”
“Mühafiz karlar n ist dikl ri kimi qüvv t v  zorla da imperatorlu un birlik v  bütünlüyünü
qorumaq mümkün deyildir. XX yüzil Avropas  buna izn verm z. 
r I S lim, IX  arl v  ya
katolik Ferdinand zaman nda olsayd q, müs lman olmayanlar n ham
n m hvin  v
müs lmanlar  bir mill t hal nda birl dirm
 qadir ola bil rdik...”
Bir az a
da:
“M
 el  g lir ki, müs lman olmayan milliyy tl rin avtonomiya almalar  mütl qdir. V
r Osmanl  dövl ti bu mill tl r üçün özünd n tezlikl  ba ms z “self gouvernement”l r
yarad lmas na raz  olmasa, onlar qüvv t v
idd tl  avtonomiyalar
 qopar b alacaqlar.  qnatyev
“ya avtonomi, ya anatomi!” dem kd  haql  idi, ikinci imperatorluq, Osmanl  s lt
tind  “uyu ma
 b nz
”  saslar
n t tbiq olunmas
 t viql  xatal  h
t etmi dir.
Buna gör , Osmanl  s lt
ti  ski t crüb
rind n faydalanaraq, imperatorlu un müs lman
olmayan ünsürl rin  milli muxtariyy t ver
k v  bu  kild  onlar n dövl tl  olan z if ba lar
büsbütün k sm
rin
ng l ola bil
k (çünki bu ünsürl rin bir araya g lmi  qüvv tli parçalar
hal nda olmaqlar nda daim faydalar  vard r), ya da sözü keç n ünsürl rin d mir v  at
muxtariyy tl rini qazanmalar
 gözl
kdir.”
hay t, bu sözl rl  bitir: “Q sacas , Osmanl  imperatorlu u, varl
 qoruya bilm k üçün
bir birl ik dövl t ( tat federativ)  klin  dönü
lidir.”
Bu s tirl r 1903-cü ild , y ni II Osmanl  M rutiyy tinin elan ndan be , Arnavudluq,
Makedoniya v  Bat  Trakyan n ayr lmas ndan doqquz v  Osmanl  s lt
tinin büsbütün
da lmas ndan 15 il önc  yaz lm
r; v  o zamanlar, “ ttihad v  t
qqi” firq sind  hakim v  r hb r
tutulan fikirl
 tamamil  ziddir; ad mi-m rk ziyy t t
fdar  “G nc türkl r” bel  idari ad mi-
rk ziyy tl
 q
r gedir v  aç qdan milliyy tl
 bir haqq tan maq c sar tind  deyildil r...
Akçurao lunun bu n
ri reseptinin d
ksik bilgiy  v  safca mühakim
 dayand
etiraf etm liy m: Osmanl  imperatorlu unda ya ayan, m
n, Makedon, serb, bol ar v  rumlar n
milli muxtariyy tl rini qazanmaqla Osmanl  imperatorlu u birliyind  ya ama a raz  olacaqlar
dü ünm k, m
nin ön mli ünsürl rind n olan serb v  yunan krall qlar  il  bolqar prinsliyini v
böyük dövl tl rin Balkanlardak  t sirl rini heç d  diqq
 almamaq dem kdi: bundan ba qa, b zi
ünsürl r aras nda b lk  bir yüz ild n b ri son h dd  olan dü
nçilik d  unudulmu  kimidir, eynil

---