Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

92
Tunal
n siyasi xalqç
 dild  “xalqç
” v  -türkc  yazd
 üçün- “türkçülüyünü”
do urdu. Yen  o xalqç qd r ki, Tunal
n “milliyy t” m
rin , ba qa arkada lar ndan art q
ön m v  d
r verm sin  s
b oldu. Ba da müxt lif Osmanl  ünsürl rin  öz dill rind , y ni
arnavudca, 
bc , bolqarca, rumca v  erm nic  v .b. xitab
rd  bulunmaq ist
k, b zi
xütb
rini t rcüm  d  etdirdi; ancaq ona qulaq as b dinl
nl rin sad
 türk oldu unu anlay nca
“ünsürl rin birl
si” x yal ndan uzaqla ma a ba lad , n hay t hadis
rin inki af  il  siyasi
türkçülüy  q
r ir lil di. F
t Tunal  bu son yetkinl
 m rh
sin  m rutiyy tin elan ndan bir
xeyli zaman sonra yeti  bilmi dir. Bizc , Hilmi b yin özün
xsus xüsusiyy ti xalqç
r, bu
xalqç qda türkçülük t bii olaraq vard r. Ancaq Tunal  özü bel , çox güman ki, bunun çox f rqind
deyildi.
Tunal
n türkçülüyü sonradan hadis
rin inki af  il  ortaya ç xd  v  yetkinl di...
1
Ankarada co un v  art q h
canl  bir hal ald .
2
1
 M mi  Çavu , “M n bu m clis  girm liy m”, “ kaz” m tb si, Ankara. 1337 (1921), s. 13.
2
 Tunal  Hilmi b y,  ski Tuna vilay tinin  ski Cuma q
sind , avqust 1871-ci il tarixind  do ulmu dur.
Kantarç
ullar ndan  smay l a an n o lu Hilmi 6 ya nda mühacir oldu. Ail si il  dola
 Anadolunun müxt lif
rl rind  ilk v  orta t hsilini tamamlad qdan sonra, Kuleli Tibbiyy  Edadisin  yaz ld . Gülhan  Tibbiyy sinin IX
sinfind  ik n “G nc türklük” fikri ax
na qap laraq 1896-da  sveçr
 qaçd  v  orada n
, siyasi f aliyy
 ba lad .
Bir xeyli mac radan sonra 1902-d  Qahir
 yerl di. M rutiyy tin elan ndan sonra  stanbula döndü. M rutiyy t
hökum ti Tunal  Hilmi b yi qaimm qaml qlarda v  Mühacirin Müdiriyy ti Sevqiyyat  Xariciyy  m murlu unda v zif
il  t min etdi. Mütarik  dövründ
stanbul M clise-M busan na Ere lid n mill t v kili seçildi. Qazinin d
ti il
Ankaraya g lib Böyük Mill t M clisin  üzv oldu.  kinci v  üçüncü Böyük Mill t M clisl rin  Cümhuriyy t Xalq
Firq si t
find n Zonquldak mill t v kili seçildi. M clisd  Tunal
n co un s si daima türkçülük v  xalqç q u runda
yüks lm kd  idi. 1928-ci il iyulun 24-d
stanbulda öldü. Tunal
n ba
ca 
rl ri 11 
d xütb si il , “M mi  Çavu ”
pyesidir. Bir neç  parçaya bölün n bu pyes m nzumdur. M mi  Çavu  türk köylüsünü t msil ed n bir q hr mand r.
Tunal  Hilmi haqq nda bax n: Yaqub Q dri “Bir qoca çocu un ölümün  dair”, “Milliyy t”, 6 avqust, 1928.

---

93
Akçurao lu Yusuf
Akçurao lu Yusufun bir az  üurlu türkçülüyü H rbiyy  M kt bi s ralar ndan ba lay r. O
zamanlar, y ni Yunan H rbi önc sind  N cib Asim b yl rin, V
d Ç
bi 
ndil rin, Bursal
Tahir b yl rin türkçülüy  aid risal  v  m qal
ri n r olunmaqda idi;  smay l b y Qasp ral
n
“T rcüman”  da bir ara  stanbula g lib da
rd . Akçurao lunun bu yaz lardan fikir ald
 q tidir.
Bu  t sirl
  bir  növ   ski  türklük,  Orta  Asiya  türklüyü  v
n  sevgisi,  h sr ti  d
lav   edilm lidir.
Akçura ail sinin kökü v  ba lar , Yusufun h
 10-12 ya nda ik n Orta Asiya türklüyünün bir
kö sini, Ba
rd stan bozq rlar
 görüb orada bir az çad r h yat  ya amas , bir az q
z içm si, bu
yurd h sr tini b lk  aç qlaya bil r.
Akçura ail si, Quzey türklüyünün  ski ail
rind dir. Bütün aristokrat ail
r kimi
Akçurao lular da baba v  d
rini 400 il  vv
 q
r bilm m neç  göb k sayar dururlar.
Yusufun atas  böyük bir çuxa fabrikas  sahibi, olduqca z ngin H
n b y adl  bir fabrikaç
r. Anas
Kazan n  ski v  m hur bir burjua ail si olan Yunuso lular ndan Bibi Q
r Banu xan md r. Yusuf,
1879-cu il qanuni- vv linin (aral
n) ikinci günü Volqa sahilind ki Simbirsk (bu günkü Ulyanovsk)
rind  do uldu. Yusuf h
 iki ya nda ik n atas
 itirdi v  7 ya
 tamamlad qdan sonra anas
il  b rab r  stanbula g ldi; v
stanbulda  lifbadan ba layaraq bütün t hsil m rh
rini
tamamlad qdan sonra, 1897-ci ild  H rbiyy  M kt bind n  rkani-H rbiyy  sinifl rin  ayr ld .
Akçurao lu h
 m kt bd  ik n yazarl a h
s etmi di.  lk bas lm  m qal si türklüyün iki
qolunu bir-birin  tan tmaq yolunda yazd
 “
hab ddin M rcani” bioqrafiyas
r. 1897-ci ild ,
stanbulun “M lumat” d rgisind  n r olunan bu m qal  Quzey türklüyünün  n ünlü aliml rind n,
quzeyd  dini yenilik, milli oyan  h
kat
n ilk önd rl rind n yuxar da ad  keç n 
hab ddin
zr tin dü ünc  v  çal malar
 v  bu  kild  Quzey türklüyünün irfan s viyy sini, fikir
katlar
, güneyd ki qarda lar na anlatmaq m qs di il  yaz lm
r.
1
 Yusuf,  “
hab ddin
zr t” bioqrafiyas  il  b rab r Quzeyd  milli fikir qurucular ndan v  ça da  m
niyy
 qat lma
fdarlar ndan Q yyum Nasirinin bioqrafiyas
 da yaz b eyni d rgiy  vermi
 d , bu ikinci
qal  n r olunub yay mlanmam
r.
Bu zaman Akçurao lu Yusuf t til aylar
, qohumlar
n ya ad
 Kazan, Simbirsk 
r v
köyl rind  keçir
k quzey türklüyünün h yat v  fikirl rini yax ndan izl
 imkan tap rd . V
yol üz rind  olan Kr
n Baxçasaray na ged
k eni
si  smay l Qasp ral
 ziyar t etm kl  ondan
feyz al rd .
1
killi “M lumat” q zet sinin c. XXIII, no. 69, 20 qanuni- vv l 1312 (2 ocak 1897) tarixli v  nömr li nüsx sind
zr tin bir r smi il  b rab r yay nlanm
r. Eyni m qal  Kazanda h zr tin do umunun yüzüncü ildönümü münasib ti
il  n r olunan “M rcani” adl  böyük kitaba da daxil edilmi dir. “M rcani”, Maarif m tb si, Kazan, 1333 (1917), s.
422.

---