Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

83
das , ilk d
 olaraq 
biyyatda e idilmi  olur.
1
”  (Gibb,  “A  History  of  the  Ottoman  Poetry”,
London, 1900, s.134-135, not.1”).
O  zamanlar  Strasburq  Universtiteti  professorlar ndan  P.  Hornün  (P.  Horn)  “Gesch
d.Turkischen Moderne” (“Müasir türk  air v
biyyatç lar
n tarixi”) adl
ri n r olundu. Bu
yazar da türk  airi haqq nda çox t rifl r yaz r: “ min b y ruhuyla Türkdür; hissl ri yeni olmaqla
rab r milliyy tind n  sla ayr lmaq ist mir. Osmanl
n v
ni olan “Anadoludan bir s s” adl
eirind  böyük bir qürurla: “M n bir türk m” dey  hayq r.  min b y bu m nzum si il  gerç kd n
bir xalq ilahisi ortaya qoymu dur. Bu ilahid  d  “Deutschland, Deutschland über alles”
2
 d  oldu u
kimi hökmdardan b hs olunmur.  min b yin  eirl rind  daima t krarlanan fikir: “türkün h r  eyi
göz ldir v  h r  eyd n göz ldir” (s. 58-59).
3
hur  rq ünas Vamberi d
min b
 yazd
 bir m ktubda “Türkc
eirl r” airi kimi
qeyr t göst
n  xsl r meydana ç xacaq olurlarsa, türk dilinin “say  m qam na yeti
yini”
bildirirdi.
Minorski, “ min b yin milli  eirl ri” adl  1903-cü ild  n r olunan risal sind “Türkc
eirl r”in doqquzunu ruscaya çevirdiyi kimi, ön söz olaraq,  min b yin bioqrafiyas
, dilini, dil
texnikas
, s
tini, açd
 c
n yeniliyini xeyli geni  bir  kild  t dqiq edir v  aç qlay r.
Sonra giri  xarakterli m ktublardan, xüsus n R za Tofiq v  Sami b yl rin m ktublar ndan
zi hiss
ri t rcüm  edir, n hay t mister Gibbin kitab ndak  görü  tamamil
rik oldu unu
söyl
k, risal sini bu sözl rl  bitirir: “ min b yin t miz dild n istifad  etm k, türkc
eiri ona
uy un olmayan  ruz v znind n qurtarmaq, xalq  sevm k, s mimi v  insaniyy tp rv r mövzular
seçm k kimi özün
xsus v  unudulmayacaq xidm tl rini xat rlayaraq, dil yirik ki, türk
biyyat
n bu sa lam v  t
 qönç si tamam aç ls n v  sevimli  airin çal mas  uzun zamanlar
davam etsin.”
4
rhal v  böyük sevincl
lav  ed k ki, rus  rq ünas
n arzusu gerç kl di:  min b yin
kt bi geni
ndi v  özü d
ükürl r olsun, h
 içimizd  sa -salamat çal
b durur.
Bir az önc ,  min b yin yeni c
rq ünaslarla b rab r  n çox b
nl r, Osmanl
dövl ti xaricind  ya ayan türkl rl  Osmanl  Türkl rinin tam Avropa t hsil v  t limi gör nl ridir-
demi dim. Gerç kd n d , “Türkc
eirl r”in n r olunmas
n ard ndan, b lk
n h rar tli bir
ktubla  min b yi t brik ed n  smay l b y Qasp ral  olmu dur. Türkçülüyün bu möht
m
kdar , “Sevimli qarda !”, dey  ba lad
 m ktubunda deyir ki:
1
Gibbin m tnind n t rcüm dir. Vladimir Minorskinin “ min b yin milli  eirl ri” adl  m qal sind ki rusca
rcüm sind n götürüldü. Minorskinin m qal si Moskva Asari- tiq  C miyy tinin 
rq  ncüm ni 
rl rinin II
cildind , 1903-cü ild  n r olunmu dur.
2
“Almaniya, Almaniya h r  eyd n yüks kd !” (A. K.).
3
 Minorskinin t rcüm sind n al nd .
4
 Minorski t rcüm si, s. 24.

---

84
eirl rinizin dilind n ba qa, fikirl ri d
stanbulun “mahtab”dan, “qara saçla” “mavi
göz”d n ibar t  eirl rinin ham
ndan üstündür. Cübb
ri qiyam t olan 
ndil rin, bastonlar ,
ceketl ri  lam t olan  k b yl rin üsuluna müxalif, sad  v  qaba türkc  q
m ç km k böyük
sar tdir, 
bi 
rl r aras na bel  m sl kli bir 
r daxil etm k, türk al min  böyük bir xidm tdir
ki, könüld n t brik edir m.
Türk al min  dediyim mübali
 san lmas n: mübali
ni n  sev rim, n  ed rim; do rusudur,
çünki  eirl rinizi  dirn , Bursa, Ankara, Konya,  rzurum türkl ri anlay b l zz t al b oxuyacaqlar
kimi, Tiflis, T briz,  irvan, Xorasan, Türküstan, Ka ar, D ti-Q pçaq, Sibirya, Kazan v  Kr m
türkl ri d  oxuyacaqlar ki, bu 
 N fi v  Nabi yet  bilm dil r. Q rx- lli milyonluq v  otuz  srlik
bu al
 ilk d
 bir qa q o ul bal
 yedir n siz oldunuz ki, siz
f, biz  s ad tdir. T krar-
krar t brik edir m.”
stanbul 
biyyat
n m sl ksiz, sistemsiz davam ndan v  tutuqu u dilind n usanm ,
dar xm
m;  eirl riniz çox böyük t
lli oldu; bunun üçün d  Allah sizd n raz  olsun.
1
”
smay l b y bu m ktubunda “Türkc
eirl r”in bütün türkçülük üçün 
miyy tini xüsusil
göst rmi dir.
Qasp ral
n dediyi düz ç xd ; M mm d  min b yin  eirl ri bu gün deyils  dün n bütün türk
dünyas nda, türk dünyas  m kt bl rind  oxunur v
zb rl nirdi; bu gün d  türk dünyas
n h r
find  M mm d  min b y “bütün türkçü”  air olaraq tan
r v  hörm t görür.
Osmanl  Türkl ri aras nda  min b yin açd
 yeni c
n çox v
n s mimi alq layan tam
bir Bat  t hsil v  t limi il  böyümü  Fra erli 
ms ddin Sami v  Raif Pa azad  Fuad b yl rl ,
sistemsiz d  olsa, yen  Bat
rl ri il  beynini doldurmu  doktor R za Tofiq b y oldu. Xristian
xlaqi, ihtilalç  fikirl ri d rin bir s mimiyy tl  sev n, acizl
, z ifl
 qüvv tli bir dost, zülm ,
ikiüzlülüy , zorbal a bütün ruhu il  dü
n olan Tofiq Fikr t, M mm d  min b yin zavall lara,
lub v  z ifl
 ac yaraq onlar n heç olmasa sözl  olsun, yaralar
 sar ma a çal mas ndan çox
duy uland  v  türk  airini çox s mimi alq lad .
ms ddin Sami B y, “Türkc
eirl r” haqq nda  min b
 yazd
 m ktubla
kifay tl nm mi dir; 1899-cu il mart n birinci günü n r olunan “Sabah” q zetind  n r olunmu
biyyate-müst qb limiz” adl
miyy tli v  böyük m qal sind , “Dilimizi sad
dir lim,
türkc mizi sad
dir lim!” dey  qar ya qoydu u m qs dinin g
yini v  faydalar
 uzun-uzad ya
anlatd qdan sonra, m qal nin sonlar nda deyir ki: “Önc
n b ri diqq t ç km kd n, tövsiyy
etm kd n geri durmad
z v  özümüz aça bilm diyimiz ç
r aç ld . F rqind  olmayanlar
müjd
yirik. “Türkc
eirl r” ad  il  çox göz l, xo  bir t rtibatla yay n sah sin  t qdim olunan bu
kitabça h r k sin diqq tini ç
k, b nz ri görülm mi  bir 
rdir. Sahibi M mm d  min b y
1
 Baxçasaraydan, mart 1899 tarixi il  yaz lm
r.

---