Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 yarad haqq nda da Az rbaycanda ilk d olaraq elmi m lumat vermi dik. Bir neç il keçdikd n sonra Akçura irsini Az rbaycanda tan tmaq z rur tini hiss edib onun siz t qdim etdiyimiz bu iki rini Türkiy türkc sind n uy unla rd q. (Bizd n f rqli olaraq Akçura irsi Türkiy h mi diqq t m rk zind olub.) Bu kitab Akçurao lu Yusufun Az rbaycanda n r olunan ilk kitab r. Kitabda böyük müt kkirin özünün xüsusi ön m verdiyi “Üç t rzi-siyas t” (1904) m qal si v “Türkçülüyün tarixi” (1928) ri ilk d olaraq Az rbaycan oxucusuna t qdim edilir. Yaz tarixl ri aras nda böyük bir zaman m saf si olan bu rl r Akçura irsi, onun dünyagörü ü haqq nda t vvür yaratmaq üçün s ciyy vi örn kl rdir. kc bu rl rd n biri Yusuf Akçurao lu haqq nda uzun-uzun b hsl r açmaq üçün yet rlidir. “Türkçülüyün tarixi” kitab nda Yusuf Akçurao lu bir türkçü olaraq özü haqq nda da geni m lumat vermi dir. Bunu n alaraq böyük müt kkirin h yat v yarad haqq nda cam m lumat verm kl kifay tl nirik. ***** smay l Qasp ral dan sonra t kc Az rbaycanda, Rusiya türkl ri aras nda deyil, Türkiy türkl ri aras nda, bütün türk dünyas nda siyasi türkçülüyün yay lmas nda tatar müt kkiri Yusuf Akçurao lunun çal malar böyük rol oynam r. Yusuf Akçurao lu Kr mdan Kazana köçmü kübar tatar ail sin m nsub idi. Ulu babalar ndan knyaz Ada rus çar van Qrozn n yax n dostu olmu du. Akçuralar Simbirsk rind v onun traf nda olan bütün quma fabrikl rinin sahibl ri idil r. Bu ail nin rus hakim dair ri il münasib tl ri var idi. Rus çar I Nikolay Kazan ziyar t ed rk n Yusufun atas H n yin evind qonaq olmu du. Yusuf Akçurao lu 1876-c ild Simbirsk rind do ulmu , 2 ya nda ik n atas itirmi , anas n himay sind qalm . 1883-cü ild anas n x st liyi üzünd n Yusuf anas il birlikd stanbula köçür. 1883-1886-c ill rd orada ibtidai m kt bi, 1886-1892-ci ill rd is orta m kt bi bitirir. Orta t hsilini bitirib anas il birlikd Kazana dönür. Bu s yah ti zaman tatar ziyal lar ndan Q yyum Nasiri (1825-1902), din islahatç Alimcan Barudi (1857-1921) eyx amilin o lu general amil v Rusiya müftisi eyx bdül zizl görü ür. eyx amilin n si Zahid amil b yd n frans z dili, osmanl tarixi v x ttatl q d rsl ri öyr nir. Akçuran n misi q Zöhr xan m .Qasp ral n h yat yolda idi. O, tez-tez bu ail qonaq olar, smay l b yl söhb tl r ed rdi. 1892-1896-c ill rd Yusuf stanbul H rbiyy m kt bind oxuyur. Burada t ik n türk aliml rinin türkologiya sah sind ilk ara rmalar il -V d Ç bi, N cib Asim b y, Bursal mm d Tahir kimi türkçül rin rl ri il tan olur. Türk tarixi v m niyy ti sah sind z ngin m lumat sahibi olan Yusuf Akçurao lu heç bir siyasi partiya il ba olmad na baxmayaraq hökum t t find n “G nc türkl r” c miyy ti il 7 laq bilin k h bs edilir. 1897-ci ild is Sultan bdülh midin mri il türkçülük görü rin gör Trablisq rb ömürlük sürgün gönd rilir. Avropadak G nc türkl rin sultanla apard dan qlardan sonra azad edilir, dostu hm d F rid b yl birlikd Trablüsq rbd n qaçaraq Paris gedir. 1899-1903-cü ill rd Fransan n Siyasi Elml r Akademiyas nda, eyni zamanda Sorbon Uy ulamal nc r Yüks k M kt bind t hsil al r. Akçuran n siyasi görü rinin formala mas nda bu dövr müst sna rol oynay r. M lumdur ki, o dövrd Paris jontürkl rin sas iqam tgah idi. Akçura onlarla s x laq saxlay r, G nc türkl rl t mas v görü r onun dünyagörü ün ciddi t sir göst rir. Parisd görü düyü türk mill tçisi raf ddin M mumi Akçuraya osmanl q ideyas n çürüklüyünd n, müxt lif ünsürl rin anla mas n imkans zl ndan, türk mill tçiliyind n ba qa keç rli bir fikrin olmayaca ndan b hs ed k, rq v türk dü ni olan bat lar n “dill rin dolad qlar ” “ dal t”, “insanl q” sözl rin inam n tam bir axmaql q olaca anlad r. Dig r t fd n, Akçura Paris v Sorbon ali m kt bl rind Avropan n tan nm mill tçi aliml rinin -Kornell, Boutmi, Renuar n d rsl rini dinl yir. Yusuf, o zaman Sorbon Universitetinin hüquq fakult sind t hsil alan S dri Maqsudi il birlikd “T rcüman” q zetinin 20 illik yubileyinin keçirilm sinin t bbüskarlar olur. S dri Maqsudi bu bar yaz r: “Bu tör n v toplant Rusiya türkl rinin ilk milli konqresi mahiyy tini ald . Ayr -ayr vilay tl rd n g n türk mün vv rl r ilk d olaraq Rusiyaya ba ml türkl ri maraqland ran milli m , milli kültürü ya atma çar ri v ruslar n rusla rma siyas ti il mücadil üçün görülm si vacib olan t dbirl r haqq nda görü mü oldular”. “T rcüman” n 20 illik yubileyinin qeyd olunmas Rusiya türkl rinin milli oyan tarixind yer alan mühüm bir hadis oldu. Bu t dbird n sonra Rusiya türkl rinin milliyy tl rini mühafiz yolunda t kilatl bir sur td mücadil dövrü ba lanm r. Akçura t hsilini bitirib 1904-cü ild Rusiyaya dönür, 1908-ci il q r burada qal r. Kazanda ik n özünün m hur “Üç t rzi-siyas t” m qal sini yaz r. 1905-ci ild “Kazan müxbiri” q zetinin redaktoru olur. Dumaya mill t v kili seçilm sinin qar almaq m qs di il 1906-c ild hökum t t find n h bs olunur. M rutiyy t elan ndan sonra 1908-ci ild Türkiy gedir v ömrünün sonuna q r orada ya ay r. Türkçü d rn k v c miyy tl rin qurulmas nda, onlar n m tbu orqanlar n n rind yax ndan i tirak edir. “Rusiyadak türk-tatar xalqlar n haqlar qoruma komit si”nin ba kan seçilir. Hey t Avstriya Macar stan, Almaniya v sveçr gedib, Rusiya türk-müs lmanlar n haqlar müdafi v t b edir. Sürix rind Akçura Leninl d görü ür, bol evikl rin hakimiyy g yi t qdird mill tl r m sin onun münasib tini soru ur. Lenin Akçuraya: ”Hakimiyy g rs k, ist diyiniz hüquq ziyad si il t min olunacaqd r!” -cavab verir. Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|