Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

14
inc
 t qvim etibariyl  daha önc  ba lanm  oldu unu mü yy n etm k laz md r. Bu
 dair  limd  bir q
r material var. Ancaq bu qayna n m
ni q ti  kild  h ll etm
yet rli olmad
 etiraf ed k. Hökml rim, t bii mövcud materiala gör dir. X tal  hökml rim, m
lum olmayan qaynaqlara dayan laraq düz ldilirs , milli tariximiz  xidm t edilmi  olar.
Bat  türkl rinin Avropa il  ili kil ri
Bat , y ni S lcuq v  Osmanl  türkl rinin Avropa il  ili kil ri çox q dimdir. Ancaq Avropa
niyy tinin, Avropa fikirl rinin Bat  türkl rin  t siri v  nüfuzu, ancaq XVIII yüzilin
ortalar ndan etibar n duyulmaya ba lar. Bu olay, islam m
niyy tiyl  Avropa m
niyy ti
aras ndak  müvazin tin ancaq XVII yüzil ba lar ndan etibar n islam m
niyy ti z
rin
pozulmas yla aç qlana bilir. Bat  türkl rinin çoxu, XIX yüzil boyunca bel , Avropa m
niyy tinin
üstünlüyünü tamam q bul etm mi dil r. Bununla b rab r, Osmanl  dövl tinin qorunmas  v
idar sini üz rin  götür nl r, XVIII yüzilin ortalar ndan ba layaraq, Avropa m
niyy tinin, heç
olmasa maddi m
niyy tinin üstünlüyünü, çox q ti d lill r önünd  t sdiq v  q bul zorunda
qalm lar. Maddi m
niyy tin m
vi m
niyy tl  s x ba
 da çox keçm
n sezildi. XIX
yüzilin ortalar na do ru Osmanl  dövl tinin idar si alt nda bulunanlar, b zi Osmanl  g ncl rini
yaln z maddi m
niyy tin texniki yönl rini öyr nm k üçün deyil, Avropa m
niyy tinin dig r
qisiml rind n d  yararlanmaq üçün Fransaya,  ngilt
 gönd rdil r.  kinci Mahmud zaman nda
ba layan bu h
kat, ondan sonra taxta keç nl rin zaman nda da, ged nl rin say
 artaraq davam
etdi. Avropan n oras ndan-buras ndan tale arayaraq Osmanl  ölk sin , Osmanl  ba
ndin  g
n v
islamiyy ti q bul ed
k dövl t m muriyy tl rind  xeyli yüks k m rt
 q
r ç xan bir qisim
yabanç lara Osmanl  tarixinin h r dövründ  rastlan r, bunlar n içind  d
rli adamlar da yox deyildi.
XIX yüzilin ortalar na do ru Lehistan ihtilaliyl  Avstriya-Macar stan qar
ql qlar , s
nanlar n
miqdar
 art r v  yüks k sosial t
 m nsub, cidd n elm v  s
t sahibi b zi kims
ri
Osmanl  ölk sin  atar. Osmanl  ayd nlar , bunlarla tan  olur. Dan
r, onlardan dil öyr nirl r. V  bu
tan
qdan Avropa m
niyy ti haqq ndak  bilgil ri art r. B zi g ncl rin Avropaya getm si,
zil rinin Avropadan g lm si, b zi s
nanlar n Osmanl
sg rl ri v  m murlar
n aras na getm si,
osmanl lar n oxur-yazar, elm adam ,  sg r v  m mur t
ri aras nda Avropa fikirl rinin
yay lmas na xidm t edir. Yen  o s ralarda Tibbiyy  m kt bi, Müh ndis m kt bi, H rbiyy  m kt bi,
hay t Qalatasaray aç r v  Avropadan mü lliml r g tirdilir.
Avropa fikrinin Osmanl  türkl ri, daha do ru bir deyiml , müs lman osmanl lar için
yay lmas nda müs lman olmayan Osmanl
halisinin d  t sirl ri oldu unu san ram. M
n,  ski
Osmanl  t kilat nda yüks k m qamlara sahib olan F
rli b yl r, XVIII, b lk  XVII yüzill rd n

---

15
ri Avropa m
niyy tind n feyz almaqdayd lar. “Divani-humayun” t rcümanl
n, Eflak v
Bu dan b ylikl rinin ad
n gediklisi say lan bu Rum  silzad
ri v  dövl t böyükl riyl , hökum t
murlar yla t biat yla t masda bulunurdular; yön tici m murlardan gözü aç q, qula  d lik olanlar,
bu t maslardan meydana g
n mü ahid
r üz rind  dü ünm kd n v  beyin yormaqdan uzaq qala
bilm zdil r.
, bel  müxt lif yollarla Avropa m
niyy ti, Avropa fikirl ri müs lman Osmanl lar
aras na girir v  nüfuz edirdi.
XIX yüzilin ilk yar
 Avropada bir çox yeni fikrin qaynad
 v  bu fikirl rin f aliyy t
sah sin  keçm si üçün mill tl rin, zümr
rin çarp
 bir dövrdür. Yüzilliyin ba lar nda frans z
ihtilal , Napolyon imperatorlu u bütün Avropan  qar
rm
. Milliyy t fikrin  dayanan almanlar,
italyanlar, ispanlar, Napolyon zorbal
n son dövrl rind  imperatora qar  milli üsyanlar
haz rlam  v  h yata keçirmi di. Milliyy t fikrinin tarix, hüquq v
biyyat c bh
rind  çox ciddi
çal an almanlar, italyanlar v  slavyanlar alman birliyini, italyan birliyini, Avstriya ayr lmas
,
slavyan birliyini haz rlay rd lar. Hürriyy tçilik, xalqç q v  soaialistlik m zh bl ri dü ünc si d , bu
yar m yüzild  daha yax ca i
nmi di. Yüzilin ortas na do ru, öz llikl  m rk zi Avropada,
Osmanl  s lt
tinin  ski qon usu Habsburqlar m ml
tind  bu d yi ik fikirl rin
gerç kl dirilm si arzusundan do an böyük bir qas
a qopmu du...
Osmanl  dövl ti yön ticil rinin, ayd nlar
n bu olaylar  e itm mi , öyr nm mi  v  bunlar n
bl rini ara
rmam  olmas  q bul edil  bilm z. Öz llikl , Avstriya v  Macar stan qas
as ,
sovurduklar ndan b zil rini Osmanl  ölk sinin s rh dl ri için  q
r f rlatm
, öz llilkl  o
olaylara çox b nz
n Eflak v  Bu dan qar
ql qlar , Mora üsyan , Serbl rin h
tl ri göz
önünd  c
yan etmi di v  ya edib durmaqda idi. Bununla b rab r, çox q rib dir ki, T nzimat
dövrün  q
r Osmanl  yaz
rl ri içind , Osmanl  dövl tinin h yat  v  g
yi il  ilgili bu çox
ön mli olaylar n fikriyyat
 aç qlayan v  bu fikriyyat  Osmanl  dövl tinin  sas ünsürl ri haqq nda
tbiq  çal an heç bir 
 rast g lm dim.
nzimat v  Yeni Osmanl lar
nzimat dövründ dir ki, b zi i
rl  b zi yaz lar Avropada qaynayan hüquqi, siyasi, sosial, 
bi
zi fikirl rin, n hay t müs lman Osmanl lar n beyinl rin  q
r g lib yeti diyini göst rir.
Ümumiyy tl , türkl rin milli ruhiyy
rini inc
dik iddias nda bulunanlar, bu qövmün
dü ünc
rd n çox i  d
r verdiyini söyl
rl r... Bu hökm çox da x tal  olmasa g
kdir.
Gerç kd n türkl rin teori v  fikriyyat il  u ra b yorulmaqdansa, ba qalar
n teorik
dü ünc
rind n ç xan praktik n tic
ri t tbiq il  i i asanla
rma  üstün tutduqlar
 göst
n

---