Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
16 tarixi hadis r çox çoxdur. ...Haqq nda dan z sah d eyni psixoloji durumun zahürl rini görm kd yiz. Avropa fikirl ri saslar ndan yax ca inc nib, o saslara gör Osmanl sosial h yat n inc nm si il ld olunacaq sil n tic dü ünülm n, y ni teori v dü ünc vadisind zehin yorulmadan s thi olaraq öyr nil n b zi Avropa dü ünc rinin Avropaca sinl mi b zi praktik n tic ri Osmanl sosial h yat na, yuxar dan v a dan, y ni hökum tin idar sini ld tutan dövl tin yön ticil ri il hökum tin idar sini b nm n ayd nlar t find n tbiq qalx ld ki, bunun yuxar dan ba layan “T nzimat”, a dan g ni “Yeni Osmanl q” kat ad ald . H r iki h kat da i v dü ünc n çox uzaqd r. H r iki h kat n dü ünc rin dair ciddi rl r axtar b tapmaq çox ç tindir... 1865-ci ild y ni bdül zizin taxta ç xmas ndan dörd il sonra qurulan “Yeni Osmanl lar” miyy tinin qurulu oturumunu, xs n c miyy daxil olmas s biyl sli qaynaqlardan öyr nmi olmas g n büzziya Tofiq b y “Yeni Osmanl lar tarixi ” adl rind bel n ql v hekay ed r: “ lk toplant ya c miyy tin qurucular ndan Sübhipa azad Ay tullah b y 1 ” Karbonari miyy ti v Lehistan Gizli C miyy ti il ilgili iki mühüm kitab il birlikd g lir. Toplant da air Namiq Kamal b y d haz rd r. Ay tullah n g tirdiyi kitablar oxunaraq inqilab c miyy tinin qurulu una t bbüs haqq nda müzakir apar r.” “Yeni Osmanl lar” C miyy ti üzvl rind n büzziya Tofiq b y, ilk toplant anlatd qdan sonra bel bir görü b yan edir: “Bu alt v np rv r adam o Karbonari qanunlar , o Sardonya kimi kiçik bir dövl ti... bir talya dövl ti halin g tir n Kömürçü adl f dakar g ncl rin q rarl giri iml rini v ba ucal i rini oxuduqca, kim bilir milliyy tçiliyin nec kükr mi arslan , hürriyy t rab n nec bir n li keyfli s rxo u k silirdil r”. Bu ilk toplant n t sviri v t svir ed n büzziya b yin s mimi dü ünc ri çox aç q göst rmirmi ki, bu çox hürriyy tçi, idealist aristokrat balalar n, o zamanlar Avropan qar ran fikir ax mlar v o ax mlar n praktiki ortaya ç lar haqq nda o q r aç q bilgil ri yoxdur. Öz m ml tl rinin durumlar v olaylar t hlil edib gör k d n ri haz rl qlar da yoxdur. N özl ri, n onlardan önc g nl r, Osmanl sosial h yat inc k üçün Avropan n inc metodlar ndan istifad ed k, bir dü ünc sistemi, bir ideoloji haz rlam lar. Karbonaril r c miyy tinin nizamnam sini çevirm k v onun hökml rin gör f aliyy keçm kl h r ey olub bit r, ist n tic r ld edilir sanm lard !.. Frans z siyasi yazarlar ndan Enqelhard “Türkiy v T nzimat” adl m hur rind “Yeni Osmanl lar” frans zca ad yla “Le Jeune Turquie” (G nc Türkiy )y 2 dair m lumat ver rk n bu siyasi ax n proqram olmaq üzr Tunisli Xeyr ddin Pa an n 1868-ci ild bas lm olan “Reformes necessaires aux Etats musulmans” (“ slam hökum tl rin g kli islahat”) adl risal sini göst rir v 1 “Türk ocaqlar ” M rk z Kurulu ba kan H mdullah Sübhi b yin kiçik qarda r. 2 Bu frans zca addan “G nc Türkl r” ifad si ortaya ç xm v bu ifad , “Yeni Osmanl lar” v “G nc Osmanl lar” n sinonimi olaraq i dildiyind n, bu ifad “Yeni Osmanl lar” ax nda türk milli fikrinin varl göst rm z. 17 saca t hlil edir. Bu risal Osmanl dövl ti, halisinin din v irqi d yi ik bir islam s lt ti olaraq al nm r. Tunisli Pa an n görü ün gör , bu s lt tin islah üçün g kli t dbirl rin sas , Qanuni Sultan Süleyman n “Qanuni-Siyasi”sini geni tm k v islah etm kd n ibar tdir. Osmanl s lt tinin o ski qanunu geni ndiril k v islah edil k uy ulan rsa, elm adamlar v kill rin siyasi v zif ri Avropan n anayasal (konstitutsiyal ) hökum tl rind ki M clisi-M busan lahiyy tl rinin eyni olur. Enqelhard bel hesab edir ki, Xeyr ddin Pa an n ir li sürdüyü görü r, o zamanlar müs lmanlar aras nda yay lmaqda olan, m qs di v t kilat gizli bir siyasi c miyy tin -“G nc Türkiy ”nin dü ünc rinin t rcüman r. M n Enqelhard n yan ld na inan ram: bdül ziz dövrü nc Osmanl lar n proqram , Xeyr ddin Pa a risal sind görül n aç ql a sahib deyildi; v bu aç q olmama durumu, G nc Osmanl q h kat n Osmanl s lt tinin d son t llisi olan “ ttihad v qqi” dövründ d davam edib getdi. Yeni osmanl lar n içind Sultan Süleyman n XVI yüzild n qalma “Qanunnam ”sini geni tm v islah yoluyla XIX yüzilin son yar nda t tbiq etm k ist nl r tap lsa bel , çoxluq daha radikal yollardan yürüm k t fdar idi. büzziya b yin “Yeni Osmanl lar Tarixi”nd göründüyü kimi, Namiq Kamal kimi, Ay tullah kimi g nc ayd nlar n sil ilham qaynaqlar fiqh v “Qanunameyi-Süleymani” deyil, Avropa dövl tl rind t tbiqini gördükl ri ya e itdikl ri sas qanunlard , bununla b rab r, iki ayr inki af t rzinin nümun si olan hüquqi v siyasi qurulu lar bir-birin qar rmaqdan da tamam vaz keç bilmirdil r. Bu yönd n Yeni Osmanl lar n s rf hüquqi bir bax mdan bel i nmi bir ideologiyalar , aç q bir proqramlar oldu u söyl bilm z. nzimat n dü ünc sistemi il “G nc Türkiy ”ninkind n bir az daha art q u ra lm r. Xarici dövl tl rin t zyiqind n do an z rur tl qar Osmanl dövl ti r hb rl ri t find n al nm praktik v empirik, siyasi, idari v iqtisadi t dbirl rin bütünüdür ki, Osmanl tarixind T nzimat ad al r. T nzimat n ayr ca öz lliyi t qliddir. T nzimat il Avropa t qlid edilm k ist nmi dir. niz kapitan X lil Pa a 1830-cu il tarixind bu sözl ri söyl mi dir: “Rusiyadan qay ram. Dönü ümd h r zamandan çox inand m ki, r Avropan t qlid sür tl giri k, bizim üçün Asiyaya dönm k m cburiyy tind n ba qa çar yoxdur”. 1 nzimatda t qlid olunan ey, saslardan v metodlardan çox praktik n tic rdi. T nzimat Nizami-C didin (yeni nizam n) davam r. Nizami-C did Avropan n silahlar sat n ald . Avropavar sg r paltarlar tikdirdi, Avropan n h rbi t limatlar t rcüm etdirib t tbiq etm çal . T nzimat da Avropan n müasir libaslar h r k geydirdi. C za v ticar t qanunlar rcüm etdirdi, Avropa dövl tl rinin maliyy v idar t kilat bel t qlid çal . T nzimat ax , sonra bir az daha inc k, dü ünm k, dü ünc sini ifad etm k, dü ünc sini yazmaq 1 “Türkiy v T nzimat”, ( li R ad b y çevirisi), s. 6 Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|