Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

23
bilgil rd n ibar t olan bu öz td n Pa an n tarix  türkçülük bax
ndan bax b-baxmad
 anlamaq
mümkün olmur.
hm d Vefiq Pa a, b zil rin  gör , Osmanl  türkl rinin ilk türkçüsüdür. H qiq
n  inasi
 Ziya Pa aya nisb
n,  hm d Vefiq Pa an n türkçülüyü daha aç qd r, bütün yaz lar nda, h tta
nkibevi bir  kil alan h yat t rzind  türk mill
tçiliyi göz  çarp r.
“L hceyi-Osmani”nin ön sözünd ki görü
rind n, “
reyi-türk”ü  stanbul türkc sin
çevirm sind n anl
q ki,  hm d Vefiq Pa a bütün türklük fikrin  d  meyllidir. Bu, bel  olmaqla
rab r,  hm d Vefiq Pa adan önc  g lmi
inasi 
ndi il  Ziya Pa an n da türkçülük fikrin
ilgisiz olmad qlar
, qeyd etdiyimiz bir neç  hadis  göst rm kd dir.
Filologiya v  tarixd  türkçülük: Mustafa C lal ddin Pa a
biyyat v  dil sah sind  görül n v  mü yy n olunan türkçülük ax
, Osmanl  türkl ri aras nda
çox keçm
n filologiya, etnoqrafiya, tarix v  xarici siyas t sah sin  d  keçmi dir. Gerç kd n
1869-cu ild , y ni  inasinin ölümünd n iki il önc , Mustafa C lal ddin ad nda bir zat frans zca
ski v  yeni türkl r” (“Les Turcs ancients et modernes”) adl  bir 
r n r etdirir.
Bu 
r, Sultan  bdül ziz xana  rm
an olunmu dur.  stanbulda “Courrier d’Orient” q zeti
tb sind  bas lm  olan 362 s hif lik bu kitab, Osmanl  dövl tinin ya amas
 qüvv tl ndirm  v
Osmanl
halisinin rifah
 t min üçün dövl t t
find n n
r yap lmas  laz ml
na dair Sultana
qdim olunmu  uy ulamaya yön lik bir rapora b nz
kl  b rab r, türkçülük bax
ndan çox
diqq
layiq m
ri  hat  etm kd dir.
1
ski v  yeni türkl r” kitab
n tarih hiss sind  bütün türkçülüyün tarixind n frans z, alman,
rus v  leh qaynaqlar na dayanaraq b hs edilmi  v  göst ril n olaylara dayan laraq türkl rin ümumi
tarixd  fövq lad  ön ml ri, insanl
n m
ni yüks li ind  çox ön mli paylar  oldu u isbata
çal
lm
r. C lal ddin Pa aya gör , türkl r bu gün Avropada ya ayan qövml rin m nsub
olduqlar  irqd ndir. Yazar bu irq  Türo-Ariyen (Touro Arienne) ad
 verir; bu münasib tl  Türo-
Ariyanizm (Touro Arianisme) dediyi etnoloji n
riyy sin  dalaraq, filologiya v  linqvistika
sah sin  keçir.
2
Kitab n üçd  birind n art
 t kil ed n bu m
, ilk bax dan s rf n
riyy
n ibar t
kimi görünürs  d , bir az diqq t ets k yazar n siyasi v  praktik iki qay  m qs d qoymu  oldu u
seçil  bilir: 1. Osmanl  ölk sind ki xalq n çoxlu unu v
sil ünsürünü t kil ed n türkl
 irql rinin
1
 Mustafa C lal ddin Pa an n bu 
rind  Avropa dövl tl rinin Osmanl  s lt
tin  qar  nec  bir siyas t güdm
rinin
niyy tin m nafeyin  uy un g
yin  dair avropal lara yön lmi  ihtar v  t lqinl r d  vard r.
2
 “ ndo Germanizm”, “Ural Altayizm” teoril rin  b nz r olaraq kitabla
lan “Türo-Aryanizm” n
riyy sini, son
zamanlarda Praqa v  Sofiyada oturan mühacir ruslar aras nda meydana g lmi  olan Euro-Arizm (Euro-Arizm )
ax
yla qar la
rmaya d
r.

---

24
qüdr t, qiym t v  böyüklüyünü bildir
k onlar n güv nl rini qüvv tl ndirm kl  b rab r, özl rini
türkl
 yad sayan, o s ralarda milliyy t  sas na dayanaraq türkl r  leyhin  ayaqlanan v  ya
ayaqlanmaya haz rlanan ulahlara, bolqarlara, h tta serb v  rumlara türkl rl  eyni irqd n olduqlar
lim v  t lqin etm k; 2. Özl rini Ariyani sayaraq Ariya irqin  xarüqülad  xüsusiyy tl r
yara
raraq dig r irql ri, y ni sami, turani v  hamil ri insanl
n a
 cinsind n sayan
avropal lar n bu eqoist teoril rin  qar
q olaraq ortaya at lan v  ariyanil rl  turanil rin  sas n eyni
irqd n olduqlar
 göst rib isbat etm si g
n Turo-Ariyanizm n
riyy si say sind  Avropa
hökum tl rinin v  Avropa xalq
n türkl
 irqi dü
nlikl rini azaltmaq.
Yazar n Türo-Ariyanizm n
riyy sini qurark n sa lam m nb
rd n istifad  etdiyini iddia
etm k zordur; dill  ilgili d lill rinin bir çoxu s thi bir t nqid  bel  dayana bilm z. Mustafa
lal ddin Pa an n hökml rind  v  t hlill rind  d  elmi metodlara uydu unu söyl
 bilm rik.
Kitab n bu qismi t krarlarla, sistemsizlikl rl , b
nilm
n görü
rl  doludur.
1
 Bununla b rab r,
kitabda çox diqq
layiq n tic
rl  oxucunun dü ünc sini çox uzaqlara ç kib g tir n geni  görü
r
 az deyildir.
Bizc , 
rin  sl böyük d
ri bütün türklük v  türkçülük haqq nda Avropa qaynaqlar ndan
al
b, t xmin n Avropa metodlar  izl
k Osmanl  türkl ri aras nda ilk yaz lan 
r olmas ndad r.
Bu 
rd  ilk d
 türk irqinin qüvv t v  geni liyin , bu irqin insanl q tarixind  oynad
 böyük rola,
türk dilinin dig r dill rd n yard ma möhtac olmayacaq d
 z nginliyin , türk dilinin ba qa
dill
 etdiyi yard mlara, Asiya v  Avropada geni  bir sah
 yay lm  olan türkl rin ili kil rin ,
Osmanl  dövl ti daxilind  türklük fikrin  d
r verilm
sind n do an sak ncalara, müs lman
olmayan Osmanl
halisini irqi v  dil c
td n türk kütl sin  ba lamaq g
yin  dair görü
 rast
lirik. Y ni, türkçülüyün dil, tarixi, siyasi qisml rinin ham
ndan bu kitabda az-çox b hs
edilmi dir. S rf türkçülüy  aid bu m
rd n ba qa, bu gün bel  ayd nlar
n günlük
uliyy tl rini t kil ed n türk dilinin sisteml dirilm si v  yabanç  sözl rd n t mizl nm si,
rfl rin düz nl nm si v  d yi dirilm si, qad nlar n ba aç q g zm si, Bat  m
niyy tin  girm
layiq olmaq kimi mövzular da “ ski v  yeni türkl r”in çe idli m
ri aras nda yer tutmu dur.
Türo-Ariyanizm n
riyy sini yaradan yazar, türkl rin Bat  m
niyy tin  girm
rini, o
riyy nin m ntiqi bir n tic si kimi q bul edir, zat n Bat  m
niyy tini meydana g tir n Türo-
Ariyanil rdir; y ni Bat  m
niyy ti Aril rin oldu u q
r turanil rin d , dolay
yla türkl rin d
ridir. Turanl lar n bir qismi islamiyy ti q bul edinc , sami bir m
niyy tl  birl mi
r. Avropa
niyy ti dair sin  girm
ri,  ski irqi m
niyy tl rin  dönü
n ba qa bir anlam da maz.
1
 Yazar n iddialar ndan birisi Yunan v  Roma mifologiyas nda i
dil n Allah adlar
n  sas n türkc  olmas  davas
r.
Bu iddia zaman
zda -qaliba “ ski v  Yeni türkl r”d n yararlanaraq- b zil ri t
find n t krar ortaya at lm
r.
Mustafa C lal ddin Pa an n o lunun damad  olan  xs d  türk dilinin dünyada  n  ski dil oldu una v  s sl rl  s sl rin
ifad  etdiyi  ya aras nda  laq
r oldu una dair m hur k fini böyük qaynatas
n kitab ndan al nm  ilhama
borcludur -q na tind
m.

---