Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

8
1917-1919-cu ill rd  Akçura ruslara  sir dü mü  türk  sirl rinin m
si il  ba
 Q
lay
miyy tinin nümay nd si kimi Q rbi Avropaya v  Rusiyaya gedir.
Cümhuriyy t qurulmas ndan sonra Türkiy  Böyük Mill t m clisin  üzv seçilir.  stanbul
Universitetind  professor v  Atatürkün m
niyy t v  siyas t m
ri üzr  m sl
tçisi
zif sind  çal
r. 1931-ci ild  “Türk Tarix Qurumu”nun yarad lmas nda yax ndan i tirak edir,
1932-ci ild n ölümün  q
r bu quruma r hb rlik edir. 1935-ci ild
stanbulda ür k x st liyind n
fat edir.
Yusuf Akçurao lunun  n m hur 
rl rind n biri 1904-cü ild  Simbirsk yax nl
nda
yazd
 “Üç t rzi-siyas t” m qal sidir. M qal  Qahir
 ç xan “Türk” q zetind  n r edilmi dir. Az
sonra  li Kamal n,  hm d F rid v
li b y Hüseynzad nin cavab m qal
ri d  h min q zetd
r olunur.
Amerikal  yazar Çarlz Hostler, erm ni Zarevand türkçül r üçün bu 
rin 
miyy tini
marksistl r üçün “Kommunist Partiyas
n Manifesti”n  b rab r tutmu , Akçuraya türk birliyi
fikrinin qurucular ndan biri kimi baxm lar. Frans z alimi Georgion bu m qal ni “pantürkizmin ilk
 sistematik biçimd  ortaya qoyulmas ” kimi t qdim etmi dir.
qiq
n Akçura bu m qal  il  siyasi türkçülüyün, türkçülük n
riyy sinin  sas
qoymu dur. Türkçülük h
kat
n  n böyük tarixçil rind n v  n
riyy çil rind n biri kimi
Akçura m qal nin yaz ld
 dövrd  türkçülük c
yan
n art q yay lm  oldu unu t sdiql mi ,
ancaq “Türk mill tçiliyinin siyas td  oynaya bil
yi rolu v  ön mini göst
n “Üç t rzi-
siyas t”d n önc  yaz lm  bir 
rin mövcudlu unu bilm diyini” etiraf etmi di.
“Üç t rzi-siyas t” ad  il  Yusuf Akçurao lu m qal nin yaz ld
 dövrd  Osmanl
imperatorlu unun nicat yolu kimi dü ünül n osmanl
q, islamç q v  türkçülük ax mlar
n
hans
n t tbiqinin mümkünlüyünü ara
rm , tam q tiyy tl  olmasa da, bu üç c
yan iç risind
türkçülüyü yegan  nicat yolu, düzgün yol kimi  sasland rma a çal
r.  lk d
 olaraq
osmanl
n v  islamç
n deyil, türklük siyas tinin dövl t siyas tin  çevrilm sini ir li sürmü ,
siyasi türkçülüyün  sas
 qoymu dur.
Yusuf Akçurao lu türklük siyas ti dey rk n Rusiyada, Osmanl
mperatorlu unda ya ayan
türk xalqlar
n vahid türk mill ti t kil etdiyini n
 al r, türk amilin  dayanan bir dövl tin
yaranmas
 müdafi  edir, bütün türkl rin bir-birl rini tan malar
, sevm
rini, m
ni-kültür l
td n birl
rini ist yirdi. Zarevand kimi erm ni mü llifl ri v  b zi  ovinist rus aliml ri
Akçuran  “pantürkizmin babas ”, “panturanizmin babas ” adland rmaqla onun guya bütün dünya
türkl rini vahid dövl td  birl dirm k ist diyin  i ar  etmi
r.  slind  türkçülüyün Akçura
find n ir li sürül n proqram
n sonda ayr -ayr  türk dövl tl rinin yaranmas
, türk xalqlar
n

---

9
milli azadl q  ld  etm sini n
rd  tuturdu. Türk xalqlar
n müst qil dövl tl ri olmadan vahid
dövl td  birl
ri ideyas
n n  q
r absurd oldu unun isbata ehtiyac  yoxdur.
1904-cü ild n -“Üç t rzi-siyas t”d n keç n ill r  rzind  Akçura Rusiyada, h m d
Türkiy
n görk mli türkçül rd n biri kimi çoxplanl  f aliyy t göst rmi , heç vaxt siyasi anlamda
türkl rin bir dövl td  birl dirilm si istiqam tind  çal mam
r. O, Qafqaz, Kr m, Kazan,
Türküstan türkl rinin liderl rini bir araya toplam , Rusiya müs lmanlar
n birinci qurultay
n
keçirilm sin  nail olmu dur. Az rbaycandan  li b y Hüseynzad ,  hm d B y A ao lu,  lim rdan
y Topçuba ov, Qara b y Qarab yov v  b. da h min nümay nd
rin aras nda idil r. 1908-1912-ci
ill r aras nda “Türk d rn yi”, “Türk bilgi d rn yi”, “Türk oca ”, “Türk yurdu” kimi c miyy tl rin
ham
nda Akçura qurucular s ras nda olmu dur. “Türk yurdu” d rgisin  uzun ill r redaktorluq
etmi dir. 1914-cü il  q
r bu c miyy tl rin heç birinin f aliyy ti siyasi f aliyy t da mam ,
ni türkçülüyün prinsipl rin  dayanm
r.
1915-ci ild  Akçuran n ba
q etdiyi “Türk-tatar hey ti”nin f aliyy ti d  göst rir ki, o,
türkl rin milli istiqlallar na qovu mas  t
bini ir li sürmü dür. Az rbaycandan  li b y Hüseynzad ,
hm d b y A ao lu d  h min hey tin t rkibind  idil r.
1916-c  ild  hey t Amerika prezidenti Vilsona, ingilis, frans z, italyan dövl t ba
lar na
teleqram gönd rir, Rusiya türkl rinin müst qil ya ama haqlar
n tan nmas
 xahi  edir. Leninl
Akçuran n görü ü d  bu dövr  aiddir.
li b y Hüseynzad  özünün ilk v
n m hur 
rl rind n birini -“M ktubi-m xsus”
qal sini Akçuran n “Üç t rzi-siyas t”in  cavab olaraq yazm , bir çox türkçü c miyy t v
rn kl rd  onunla b rab r f aliyy t göst rmi dir.  hm d b y A ao lu, M mm d  min R sulzad
 Türkiy
 olduqlar  zaman Yusuf b yl  mü yy n münasib tl r saxlam lar. Akçuran n
redaktorlu u il  yay nlanan “Türk yurdu” Az rbaycanda da geni  r
t qazanm , M.  .
sulzad nin t biri il  des k, “Az rbaycanda da p k at li müaqqibl r bulmu dur”.
“Türkçülüyün tarixi” 
ri ilk d
 1928-ci ild  “Türk y ” adl  illikd  n r olunmu dur.
Yusuf Akçura “Türk ocaqlar ”n n himay si alt nda 1928-ci ild
stanbulda n r olunan “Türk y ”
adl  illiyin h m na iri, h m d  ba  yazar  idi. 
r bu m cmu
ski h rfl rl  n r olunmu dur.
Bundan sonra “Türkçülüyün tarixi” uzun fasil
n sonra üç d
 d  lat nn  lifbas  il  Türkiy
yay nlanm
r.  kinci d
 “Türkçülük- türkçülüyün tarixi g li imi” ad  il  1978-d  Sakin Ön r
find n lat n h rfl rin  çevrilib sad
dirilmi  v  ”Türk Kültür Yay
” aras nda yer alm
r.
rin üçüncü n ri is  “Yeni türk dövl tinin öncüll ri”/ 1928 ili yaz lar ” ad  il , 1981-d
Kültür Nazirliyi Yay nlar  t
find n gerç kl dirilmi dir. 
rin biz  m lum olan üçüncü n ri
1998-ci il  aiddir. Biz “Türkçülüyün tarixi”nin bütün yuxar da göst ril n n rl rin  n
r salaraq
ri son n r  sas nda Az rbaycan türkc sin  çevirdik.

---