80
Bütün türkçülük ax
ndan b hs ed n bu m qal nin sas M mm d min b yin f aliyy tini
müxt lif bax mlardan inc
lveri li deyildir. Bundan ba qa bu s tirl ri yazan s rf s
td n
hs heç d yetkili olmad
çox yax bilm kd dir. Bu m qal , ancaq ümumi tarix bax
ndan,
türkçülük h
kat
n tarixç sini d qiql dirm k, göst rm k m qs di il yaz lmaqdad r. Bu fikrin
çe idli sah
rd ortaya ç
, ard
l gedi ini, inki af
, limizd n g ldiyi q
r tam v t
fsiz
göst rm
çal
q. Bu bax mdan bizc
sil ön mi olan m
, M mm d min b yin türkçülük
ax
nda tutdu u yeri, oynad
rolu t yin etm k m
sidir.
“Türkc
eirl r” airi bütün Osmanl
airl ri aras nda ilk d
tam üurlu bir kild dilinin
türkc , mill tinin türk, mill tin ks riyy tinin xalq oldu unu gur s si il hayq rm
r.
“Türkc
eirl r”in birinci m nzum si, türk dilinin, türk eirinin, türk mill tinin Döm
sind n bütün al
sava t biliyl elan kimidir:
n bir türk m, dinim cinsim uludur!...
Türk airi m nsub oldu u mill tini, müs lman, Osmanl kimi qeyri-mü yy n v qar
q
adlarla anm r, mill tin h qiqi ad
verir, “Türk” deyir. min b yin gözünd türk mill tinin
fikirl rini, hissl rini, xatir
rini, sevincl rini,
ml rini türkü kimi oxuma a yet
k bir türk dili,
bir türk v zni, bir türk eiri vard r. M hz bu ilk doqquz m nzum sind , bu gerç yi feil n isbata
çal
r.
Türk airinin, bu xalq m nzum
rind n etibar n, mill tini bütün mill tl rd n daha yüks k
gördüyün v onu sonsuz bir sevgi il sevdiyin
ahid oluruq:
n göz l üz biz çirkin, biz sev riz: Türk üzü,
n eyi öz biz f na, biz ist riz: Türk özü,
Mill timiz alq lar z, an ld qca “Türk” sözü,
Biz Türkl riz, biz bu qanla, biz bu adla ya ar z!
mm d min b yd n önc Türk mill tin övlad ndan hans
air, bu q
r mütl q, aç q,
sad bir sevgi v ba
q göst
bilmi dir? Allah sev rsiniz?....
Milliyy t hissi v fikri, milli dil v
biyyat n müst qilliyin , yabanç t sirl rd n qorunaraq
inki af etm sin çox ön m v d
r verir. M mm d min b yin
bi çal mas nda Osmanl türk
dilinin ba ms zl
na son d
d
r verdiyini görürük: “Türkc
eirl r” airind n önc , heç bir
zm v n sr yazar Türk, M mm d min b y q
r ba ms z bir türkc il yazmam
r.
81
“Türkc
eirl r”d
bc ,
mc qaydalar il yaranm ifad
r, t rkibl r heç yoxdur. air
bc ,
mc k lm
rin d yax ca türkl mi olanlar ndan ba qas
heç i
tmir,
b v
m v znini
eirl rind n tamam n qovmu dur. eirl rini türkl rin ski v zni olan barmaq hesab il yaz r,
“Türkc
eirl r”i ilk inc
n rq ünas Vladimir Minorski, hat etdiyi 9 m nzum
41
bc ,
59
mc v 6 rumca k lm tap b saya bilmi dir; f
t Minorskinin d dediyi kimi, bu yabanç
lm
r “ ey”, “qay t”, “a l”, “at ”, “baxça”, “külüb ”, “s
r” kimi büsbütün türkl mi
lm
rdir.
mm d min b yin izaf tsiz, v sfi-t rkibsiz, yüzd 7,5-d n art q yabanç k lm
tm
n q hr manl q, dini v
xlaqi mövzularda, Bat
biyyat t rzind , dil qaydalar na v
zm qanunlar na tamam uy un, ax
, ah ngli v h
can ver bil n doqquz-on m nzum yaza
bilm si, Osmanl türk dil v
biyyat
n millil dirilm si yolunda bir inqilaba u urla ba lamaq
dem kdir.
Milliyy tçilik, xalqç
r. H r yerd mill tin böyük ks riyy tini xalq t
ri t kil edir.
Milliyy t fikri kökünü xalq t
ri aras nda atar, onlardan t sirl
k inki af edir v yeti ir.
mm d min b y, instinkt v ya üuruyla bu h qiq ti tamam qavram
r: “Türkc
eirl r”
xalqç
eirl rdir, kitab n ön sözü bel , airin xalqç
göst rir: “Türk qarda lar ma, çoban
rm
an , çam sak
”. Doqquz m nzum
n heç birisind hökmdara ba
q v aristokrat meyl
görülm z. ksin , birinci m nzum
n etibar n demokratiya sevgisini görm kd yik:
Biz o eiri ist riz ki, cift ged n babalar,
kin biç n g nc q zlarla odun k
n analar,
Yan q s sin dinl r ik n göz ya
silsinl r!
mm d min b yin dost v dü
nl ri t
find n b
nil n ah
ri olan “C ng
ged rk n” türküsü n q
r xalqç
r! “M n bir Türküm!” dey ba ran Türk, bir Anadolu
köylüsüdür:
Bu topraqlar cdad
n oca .
Evim, köyüm h p bu yerin buca !
Zat n bu eirin bir ad da “Anadoludan bir s s” deyilmi?
Bu m nzum
Türk var, köy var, ocaq var, yurd var, tanr var. V
n v mill t var; f
t
sultan yox, saray yox. Saray dolduran yaltaq tüfeylil r yox. “C ng ged rk n” Cümhuriyy tçi bir
mill t rqisidir. Professor Hornun dediyi kimi, bir mill t ilahisidir, himnidir. Yunan sava
82
ras nda airin ba
ndan çox t bii bir kild qopmu bir mill t s sidir. N q
r aransa, bundan
daha t bii, göz l, uy un, canl , h
canl bir mill t ilahisi tap la bilm z. Yet r ki, bu ilahini layiq
oldu u kild b st
yi bil n bir musiqi ünas ç xs n.
mm d min b yd n önc , Namik Kamal, Tofiq Fikr t kimi xalqç
a az-çox meyl
göst
n airl rimiz yox deyildir; ancaq bunlar n xalqç qlar n
ns süni kimi bir ey hiss etdirir:
frans z romantikl rind n ilham alan Namik Kamal il
bdülh q Hamid, birisi sipahi, dig ri ül ma
aristokratiyas ndan g
n bu iki sil Osmanl , bal qç o lu M mm d min b y kimi xalq n ruhuna
girib, s sl rini e itdirm yi bacara bilmi dirmi? Tofiq Fikr tin q lb v vicdan , “ ncil”i bir fq t v
insaniyy t hissi il doludur, buna übh etmir m; ancaq xahi edir m, bir stanbul silzad si olan
Tofiq Fikr tin n demokratik dü ünc
rl yaz lm
eirl rind bel xalqa yüks kd n bax b ac ma
qoxusunu duymursunuzmu? San ram ki, M mm d min b yd n önc , h tta sonra, onun q
r
xalq n, köylünün h yat
, iztirab v ac lar
, ümid v h
canlar
ifad etmi bir Türk airi
lm mi dir.
Türk airinin m hz bu xüsusiyy tl ridir ki, “Türkc
eirl r” ç xar-ç xmaz, eir v
biyyat
yaln z süni v
yl nc saymayan, eir v
biyyat n sosial v siyasi d
rini haqq il anlayan
Bat lar n diqq tini ç kdi.
rq ünaslar, türkl r aras nda yeni bir dil v
biyyat m kt bi
do uldu unu d rhal sezdil r v Türkl rin ça da m
niyy t yolunda ön mli bir add mlar
t kil
ed n bu hadis ni alq larla qeyd v t sbit etdil r.
Türk v Osmanl
biyyat
elmi bir kild inc
k bu gün Avropa rq ünaslar
aras nda d
rli kitablardan say lan “Ottoman Poems” (Osmanl
eirl ri) v “A History of the
Ottoman Poetry” (Osmanl
eirinin tarixi) adl kitablar n yazar Mister Gibb (E. J. W. Gibb)
“Türkc
eirl r”in yay mlanmas ndan sonra M mm d min b
yazd
türkc m ktubda eynil
bel deyirdi: “N hay t, sizin m rif tinizl Türk mill ti s das
tapd . Siz g ldiniz v n Do uya
baxaraq v Bat ya - öz h mv
nl rinizin könlünü oxudunuz v bunlar n duy ular
öz dill ri il
diban bir t rzd
rz etdiniz. Acizan fikrimc , türk eirinin do ru m zmunu v do ru ifad t rzini
siz tapd
z. Sizi alt yüz il b kl mi dir,
1
ndim. London, 6 iyun, 1899, E. J. W. Gibb”.
Mister Gibb “Osmanl
eirinin tarixi” adl kitab nda M mm d min b yd n v “Türkc
eirl r”
n q saca h hs ed bilmi
d , bu kitab 15-ci yüzild n sonra g
n Osmanl
airl rin
çatmadan mü llif ölmü oldu undan, M mm d min b y v
eirl rini trafl ca inc
bilm mi dir. Gibbin kitab nda M mm d min b
q
r yazd
q sa, ancaq qüvv tli qeyd budur:
“Bu ilin 1316 (1900) ba nda min b yin “Türkc
eirl r” adl kiçik bir eir m cmu si ç xd . Bu
kiçik risal
, türk xalq kütl sinin gerç k dil v duy usunu
bi t rzd
rz etm k t crüb si
edilmi dir. Anadolu köylüsünün v
sg r n
rl rinin a
na dü n bu kiçik eirl rl , türk xalq
n
1
Kursiv bizimdir (T. Y.)
Dostları ilə paylaş: |