Akif Aşırlı
Yüklə 3,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
50
Lənkəranda olan Dikiy diviziyanı tərkisilah etmək üçün dəniz təriqi ilə bolşevik dəstələri göndərilmişdi. Bunlar hamısı erməni milli şurasının xəbəri ilə edilirdi. Göndərilən bolşevik əsgərlərinin hamısı yolda qabaqlarına gələn müsəlman kəndlərini dağıdıb zirizəbər edirdilər. Bu qərar üzrə Astarayadək bolşevik əsgərləri göndərilmiş idi. Astara top atəşinə tutulub qarət edildikdən sonra, əhalinin var- yoxu aparılmışdı. Xəzər dənizi sahilində Qızılağac ilə Lənkəran arasında olan hamı müsəlman kəndləri “Aleksandr Candar” paraxodu tərəfindən top atəşinə tutulmuşdu. Stopka Palayevin quldur dəstəsi gecələr müsəlman evlərinə hücum edib ev sahibinin silahını aldıqdan sonra özünü kötəkləyirdilər. Flot matrosları da bu cür hərəkətdə bulunurdular. Yanvar ayından başlamış Mart hadisələrinə qədər bu hal davam edirdi. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin oğlunun cənazəsini Bakıya gətirən 48 nəfər Dikiy diviziya əsgərləri şəhərə gəldikdən sonra, şəhər əhvalı daha da fənalaşdı. Şəhərin hər yerində müsəlmanlar əleyhinə mitinqlər tərtib edilirdi. Əhali həyəcana düşüb hadisələri gözləyirdi. Müsavatçılar var qüvvələrini bu işlərin hamısının sülh ilə bərtərəf olmasına sərf edirdilər. Lakin daşnaklar yatmırdılar. Fevral ayından başlamış onlar xəlvətcə erməni ailələrini şəhərin müsəlman hissəsindən köçürməyə başladılar. Bununla belə şayiət buraxdılar ki, müsəlmanlar bütün xristianları məhv etməyə hazırlaşırlar, xüsusən müsavatçıları müttəhim edirdilər. Şura hökuməti başında olan Şaumyan, Saakyan və Arakelyan bu qeyri- təbii əhvalın bərtərəf edilməsi üçün heç bir təşəbbüsatda bulunmayırdılar. Müsavatın hər bir müraciətinə onlar cavab verirdilər ki, hər bir işdə müsəlmanlar özləri günahkardılar və işlərin belə olmasına müsəlmanlar çalışırlar. Bunlara baxmayaraq müsəlmanlar fikirlərinə belə gətirmirdilər ki, ermənilər Mart hadisatına bais ola biləcək bir nadanlıq edə bilərlər. Bununla belə müsəlmanların bu niyyətlərinə şübhəli baxırdılar. Bu halda Şamaxı hadisələri haqqında Bakıya xəbərlər gəlməyə başladı. Martın 16-da xəbər gəldi ki, bolşevik saldatları Şamaxıya hərəkət edərək intizamsızlıq salıb, yolda qabaqlarına gələn müsəlman kəndlərini, o cümlədən Ağdərə, Noxanlı, Qarxunlu və qeyrilərini qarət edib, müsəlmanları qırırlar, müsavatçılar bu kəndlərin müsəlman əhalisini sakit etməyə çalışıb onları inandırırdılar ki, müsəlmanlar ilə ermənilər arasında ədavət yoxdur. Eyni zamanda Bakıda olan erməni saldatları körpülərdə olan fəhlələri, hambalları və qeyri-müsəlmanları döyüb incidirdilər. Mart ayının 17-də Bakıya xəbər verildi ki, ermənilərin milli qoşunları Şamaxıyadək yetişmişlərdir və orada ermənilər ilə müsəlmanların əlaqəsi çox kəskinləşmişdir, hətta xırda müsadimələr də vaqe olmuşdur. Ələlmüm Şamaxıdan gələn xəbərlər çox yaxşı deyildi. Haman gün mart ayının 17-də axşam Avetik paroxodunda bir çox arvad, uşaq, qoca kişilər, müsavat nümayəndəsi və 38 nəfər “Dikiy diviziya” saldatları Lənkərana getməlidirlər. Fəqət Şura hökuməti paraxod komandirinə əmr vermişdi ki, xüsusi icazə almayanadək yola çıxmasın. Heç bir şeydən xəbəri olmayan sərnişinlər bu əhvaldan həyəcana düşürlər. Saat 10 radələrində bir qarqaşalıqlıq olur. Deyirlər ki, erməni saldatları körpünü əhatə etmişlərdır. Əhvaldan xəbər bilmək istəyən müsəllah Dikiy diviziya nəfəratı atəşə məruz qalır. Bu hində
51
kornudə atışma başlar və on beş dəqiqədən sonra qurtarar. “Müsavat” üzvlərindən bir neçələri arayı sakit etmək üçün körpüyə gələrlər, sonra başlanan atışma nəticəsiz olaraq yarım saat davam edər. Sonra gecə saat üçədək xəndəklərdə əyləşərlər. Sair firqə üzvləri ilə bərabər “Müsavatçılar Şura hökuməti komitəsinə gələrlər. Oradan bir neçə nəfər alıb körpüyə gəlirlər və məqsəd də bu idi ki, orada olan hadisə bir növlə yatırılsın. Ermənilər bu hadisədən istifadə edərək bütün şəhər içərisində atışmaya başlayırlar. Gecə Şura qoşunu namilə ermənilər Velikokinyajski, Olqenski və Voronsovski caddələrini işğal edirlər. Haman gecə ermənilərin süvari qoşunları küçələri dolaşıb, əhalini daha artıq xof və dəhşətə salırlardı. Müsavatçılar bu yolda çox çalışdılar. Həyəcana düşmüş müsəlmanları sakit edirdilər. Küçələrdə qalan müsəlmanları evlərinə qaytarırdılar və eyni zamanda Dikiy diviziya saldatlarını yadar edirdilər ki, onlar silahlarını təslim etsinlər. Zira bolşeviklər silah təslimindən sonra onları azad edəcəklərini bildirdilər. Nəhayət, saldatlar silahlarını müsavatçılara verərək bəyan etdilər ki, ortalıq qarışmasın deyə bunları təslim edirlər. Lakin bolşeviklər ilə daşnaqlar yatmırdılar. Bizimkilər pristanda əhatə edildikləri zaman onlar müsəlmanlara hücum etmək istəmişlərdi, Fəqət onlar Şamaxı qoşunlarını gözlədiklərindən bir gün sonraya bu qırğını təxir edirlər. Müsavatçılar İcraiyyə Komitəsindən mart ayının 18-də yek-şənbə günü səhər saat 7-də qayıdırlar. Müsəlmanlar saldatların silahlarını aldığını duyaraq həyəcana düşürlər və dükanlan bağlayaraq milli komitə iclasına gəlirlər. Mitinqdə natiqlər etiraz nitqləri deyərək bir neçə nəfər vəkil seçirlər ki, onlar icra komitəsindən tüfəngləri tələb etsinlər və bəyan olunsun ki, tüfənglər qaytarılmadıqca bazarı açmayacaqlar. Müsavatçılar bu mitinqlərdə cəmaəti asudalığa dəvət və üç dəfə intibahnamələr buraxaraq dükançılara dükanlarını açmağı təklif edərlər. Axırıncı intibahnamədə bildirilmişdi ki, icra komitəsi axşam saat 6-da silahları qaytaracaq və üzr dəxi istəmişdir. O zamankı müsavatçılar əhalini asudalığa dəvət edirdilər, eyni zamanda Şura qoşunları, erməni saldatları rast gələn müsəlmanları silah bəhanəsilə axtarırdılar. Daşnaq saldatları qaravulda duran beş nəfər müsəlman saldatlarını samosud etmək istəmişsələr də ruslar və müsəlmanlar yetişərək bunları xilas etmişlərdir, bu hində xəbər yetişir ki, şəhərin kənarında və Şamaxı altında Stopka Lalayevin dəstəsi müsəlmanları qırır. Bu xəbərlər və erməni saldatlarının insaniyyətdən kənar hərəkətləri müsəlmanları fövqəladə bir surətdə həyəcana salırdı. Saat 5-də müsavatçılar İcraiyyə Komitəsində silahların qaytarılmasını gözləyirdilər. Bu halda xəbər yetişir ki, bolşeviklər Şamaxı küçəsində müsəlmanlara hücum edib onları öldürürlər. Axşam saat 6-da bir çox müsəlman vağzalda tofiq edilmişlərdir. Axşam saat 7-də bolşeviklər rastlarına gələn müsəlmanları öldürməyə başladılar. Müsavatçılar dəfaatla icra komitəsinə müraciət etmişsələr də hər dəfə: heç bir şey bilmirik cavabını alırmışlar. Bu vaxt Mars teatrosunun damından pilyomot işləməyə başlar.
Yüklə 3,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|