“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
82 qüvvəyə girən Ankara müqaviləsinin təməlini meydana gətirdiyi ortaqlıq rejimi çərçivəsində başlamışdır. Ankara müqaviləsi, Türkiyə ilə AB-nin inteqrasiya üçün, hazırlıq dövrü, keçid dövrü və son dövr olaraq üç dövrə nəzərdə tutmuşdur. Keçid dövrünün sonunda gömrük birliyinin tamamlanması planlaşdırılır. Müqavilədə nəzərdə tutulan hazırlıq dövrünün sona çatmasıyla birlikdə, 13 noyabr 1970 tarixində imzalanan və 1973-ci ildə qüvvəyə girən əlavə protokolda keçid dövrünün müddəaları və tərəflərin boynuna götürəcəyi öhdəliklər təyin olunmuşdur. Ankara müqaviləsi eyni zamanda qurduğu ortaqlıq rejimini, ölkəmizin AB-yə iştirakını asanlaşdıracaq bir ünsür olaraq qəbul etdiyini açıqca ifadə etmişdir. Avropa İttifaqı-Türkiyə münasibətləri 17 dekabr 2004 sonrası yeni bir zəmində irəliləməyə başlayır. Oktyabr 2005-də başlanmasına qərar verilən tam üzvlük müzakirələri ilə inteqrasiya prosesi gündəlik həyata dərindən yansımalarla davam edəcək. Digər tərəfdən "siyasi kriterler'in də izlənilməyə davam ediləcək olması islahatların 'geri çevrilə' bir quruluşa qovuşdurulmasını təmin edəcək. AB üzvlüyünə istiqamətli% 70-i aşan ictimai dəstək, üzvlüyün Türkiyəni çevirmə perspektivinə də verilən bir dəstək olaraq xarakterizə edilə bilər. Bu ölçüsüylə xüsusidə AB üzvlüyü və ümumiyyətlə qərbləşmə hədəfləri bir 'dövlət siyasəti / layihəsi "olmaqdan çıxıb' cəmiyyət layihəsi 'halına gəlmişdir. AB üzvlüyü hədəfinin Türkiyə baxımından daşıdığı əhəmiyyətin bir çox ölçüsü vardır. Bunlar arasında heç şübhəsiz ən əhəmiyyətliləri biri demokratikləşmə müddətidir. 88 AB-nin genişləndirilməsi (yeni üzvlərin iştirakı) yönləri demokratik bir rejim çərçivəsində sabit rəhbərliklərdən ibarət halqalar halında böyümə strategiyası Yunanıstan, İspaniya və Portuqaliya nümunələrində müvəffəqiyyətli olmuşdu. 1 may 2004-cü ildə tamamlanan Şərqi Avropa genişlənməsində də AB bu strategiyanı tətbiq etdi. Əsasən bir 'sülh layihəsi' olan AB, sülhü qurmanın və qorumanın yolları olaraq iqtisadi inteqrasiya qədər, son illərdə, demokratik sülh nəzəriyyələrindən ilham alaraq demokratiya, hüquq dövləti və insan hüquqları üzərinə heyəti rejimlərin yayılmasını da funksional tapır. 'Demokratiyanın bir-birləriylə döyüşmədikləri' hipotezinə 88 ÇAYHAN, Esra; “Türkiye’de Siyasal Partiler ve AB”, Dünden Bugüne AB, Der. Beril Dedeoğlu, Boyut Yay., İstanbul, 2003. 83 hərəkətlə genişləndirilməsi prosesini, ətrafında demokratik, bu səbəbdən barışcıl və sabit rəhbərliklər yaratmaq üçün də istifadə edir. Müzakirəsiz bir şəkildə, Türkiyədə dövlət-cəmiyyət əlaqəsi AB müddətində değişiyor.Daha cəmiyyət mərkəzli, xidmətə söykənən, cəmiyyətin haqq və azadlıqlarını önə çıxardan bir dövlət qurulması ortaya çıxır. Çünki müasir dövlət, öz başına özlüyündə bir dəyər deyil; hökumətini cəmiyyəti təşkil edən fərdlərə azadlıq, rifah və təhlükəsizlik sunABilmesinden devşirir. Performansa söykənən xidmət çıxaran bir dövlətdir güclü və hökumət bazası möhkəm olan; müqəddəs dövlət deyil. Xidmətə söykənən texniki dövlət, ideoloji dövlətin tərsidir. Yəni yurttaşlara müəyyən bir dəyər sistemi, həyat forması və ya ideoloji çatdırmağa, ayrıca 'dövlət aklı'na qarşı cəmiyyətin öncelendiği bir rəhbərlik anlayışıdır. AB müddətində, artıq Türkiyədə ideoloji, ceberrut, dayatıcı bir dövlətin yerinə, demokratik plüralist, azad və funksional bir dövlət meydana gəlir. Bu müddətdə irəlilədikcə dövlətin dayatıcı gücü də, dayatıcı cihazları da funksiyasız hala gələcək. Dövlətə çatmaq, dövləti ələ keçirmək üzərinə qurulan siyasi gərginliklər də ortadan qalxacaq. 89 Qısaca, AB müddətində Türkiyə, iqtisadiyyatı və siyasəti sabitləşdirmək olur. Sabitlik, xüsusilə siyasi və iqtisadi sahələrdəki sabitlik, ictimai sahədə sülh da çıxarır. AB üzvlüyünün Türkiyə baxımından daşıdığı əhəmiyyətin bir başqa ölçüsü təhlükəsizlikdir. Ümumiyyətlə bu mövzu iki şəkildə müzakirə edildi. Birincisi, Türkiyə kimi strateji baxımdan əhəmiyyətli bir bölgədə olan və hərbi güc etibarilə həm NATO içində və həm də bölgədə ağırlığı olan bir ölkənin AB-nin müdafiə və təhlükəsizlik siyasətinə ciddi qatqılar edə biləcəyi təzim, ki bu, doğrudur. İkincisi isə AB-nin, Türkiyənin bütövlüyünü təhdid edən siyasəti və qrupları dəstəklədiyi və bu səbəbdən uzaq dayanılması lazım olan bir macəra olduğu istiqamətindədir. AB üzvü ölkələrin rəhbərlik anlayışlarının dəyişməsi, bir tərəfdən AB-nin mərkəzi təşkilatlarının gücünün artması kənar yandan da milli səviyyədə yerli orqanların qərar vermə prosesində güclənmələrinə ənənəvi xalq-dövlətin keyfiyyət bir çevrilmə keçirməsi olaraq betimlenebilir. Amma bu, ölkənin bölünməsi olaraq nitelenemez. 89 http://europarl.eu.int, Avropa Parlamenti 84 Türkiyə-AB inteqrasiya prosesinin milli təhlükəsizliyi və bütövlüyü qurucu, sağlamlaştırıcı bir ölçü daşıdığı AB-nin kürd probleminə fərqliləşən yaklaşlarından da çıkarsan bilir. AB ilə əlaqələrdə kürd problemi uzun müddət bir böhran mövzusu oldu. Kürdlərin, fərqli bir etnik qrup olaraq mədəni hüquqlarının tanınması istəndi; bir tərəfdən terror kınanırken kənar yandan da Türk hökumətlərinin problemə siyasi müstəvidə bir həll çıxarması dilə gətirildi. Amma AB istəkləri Türkiyənin Ərazi bütövlüyü pozacaq bir görünüş sərgiləmədi. Orta şərqə aktiv olaraq müdaxilə edə biləcək bir güc olmayan AB-nin bölgədə tətbiq çalışdığı bir 'Kürd layihəsi' olmadı. Orta şərqi yenidən şəkilləndirməyə çalışan və bu məqsədlə bölgədə güc istifadə ABŞ- ın isə var bir 'Kürd layihəsi'. Şimali İraqdakı meydana gəlmə, doxsanıncı illərdən bəri ABŞ-ın təşkil edib təməllərini atdığı bir inkişafın nəticəsində. Türkiyənin AB müddətində irəliləməsinə paralel olaraq kürd mənşəli vətəndaşların həyatlarında görülən istirahət və bu insanların AB müddətinə verdikləri dəstək terror strategiyasına söykənən PKK liderlərini narahat edir. Bu narahatlıq səbəbsiz deyil; Türkye'nin AB üzvlüyü yolunda şərtləri yerinə yetirərək irəliləməsiylə radikal kürd millətçilərinin həm Brüssel / Avropalılar həm də kürd xalqı arasında fəaliyyətinin azalacağını bilirlər. Demokratiya, insan hüquqları və hüquq dövləti sahələrində arızalarını həll edərək hökumətini və fəaliyyətini artırmış bir Türkiyənin AB nəzdində də gücü və fəaliyyəti artacaq. Müzakirə prosesi irəliləyərkən, yəni Türkiyə AB içinə demirlerken Kürd problemə bağlı separatçı modellər inkişaf etdirənlərdən, AB, "Türkiyənin bir bütün olaraq inteqrasiya prosesinin davamı radikal kürd millətçilərinin tələblərindən daha əhəmiyyətlidir" deyəcək. Qısaca, inteqrasiya dinamikası ayrılıqçılığı deyil inteqrasiya gücləndirəcək. AB-nin genişlənmə prosesi bu öngörünün həqiqətini göstərir. AB və Türkiyə əlaqələri, şərait söykənən, bu səbəbdən dəyişəndir; struktur bir birlikdəlik forması sergilemez. Konjonktüre söykənən bu strateji perspektivin demokratiya, 5 insan hüquqları və azadlıqlar, hətta rifah kimi Türkiyənin son illərdə öncelediği təməl hədəflərin olmadığı xatırlanmalıdır. Buna qarşı, son 15 ildə Türkiyə- AB əlaqələri həmişə demokratiya, insan hüquqları, azadlıqlar, iqtisadi sabitlik kimi dəyərlər oxunda şəkillənmişdir. AB baxımından bunlar, ictimai və siyasi sabitliyin Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|