“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
79 edə bildiyini göstərməkdədir.Burada sözü gedən mövcud siyasi rejim ortaq məxrəcindəki fərqli dini kimliklərə malik iki xalqın müxtəlif sahələrdəki iş birliyidir. Türk hökuməti tərəfindən son dərəcə müsbət qarşılanan model müttəfiqlik perspektivi Baş nazir Ərdoğanın 2009-cu il dekabrda Vaşingtona etdiyi səfərdə öz əksini tapmış və mahiyyətinin necə olacağı mətbuat orqanları tərəfindən “Model Müttəfiqlik Zirvəsi” olaraq adlandırılan görüşmələr zamanı geniş müzakirə olunmuşdur.Bunun nəticəsində strateji müttəfiqliyin qacınılmaz çəkildə münasibətlərin ağırliq mərkəzini formalaçdırmağa davam etməsi şərtilə iş birliyinin digər sahələrə yayılması məsələsində fikir birliyi əldə olunmuşdur. Bu mənada ilk qəti addım olaraq, Türkiyə-ABŞ münasibətlərinin çox da inkişaf etməmiş etməmiş bir sahəsi olan iqtisadiyyat sahəsində bir iş birliyi mexanizmasının yaradılması qərarlaş- dırılmış və tərəflərin iki nəfərlik nazirlə idarə edəcəkləri mexanizma dərəcəsində İkili Ticarət və Sərmayə Çərçivə sənədi, İqtisadi Müttəfiqlik Şurası və Enerji İşçi Qrupu adı altında sabit koordinasiya iclasları keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Mütəxəssislərə görə, bu mexanizma həyata keçərsə Model Müttəfiqlik gələcək illərdə çeşidlənəcək aktorlar ilə akademik mədəni və sosial sahələrə və eləcə də ikili münasibətlərə yayıla biləcək bir tutuma malik olacaqdır. Beləliklə, müəyyən mövzularda fərqli yanaşmalar daha rahat qəbul olunacağı kimi problemləri böhrana dönüşmədən həll etmək asanlaşacaqdır. Lakin müddətin başlaması sivil cəmiyyət yolu ilə kollektiv zihniyyətə yerləşmə kimi uzun və sonu bilinməyən bir dövrdən keçməlidir. Neçə ki, ABŞ-ın əvvəlki Müdafiə nazirinin katibi Richard Armitage, Model Müttəfiqlik anlayışının açıqlanmasından 1 il yarım sonra Vaşinqtonda verdiyi bir müsahibədə bunun qurulmasının üst-üstə edilən rəsmi və qapalı iclaslarda hələ də yaradılmağa çalışıldığını bildirmiş və “Doğru cavabı axtarırıq. Dünyaya örnək olacaq necə bir Model Müttəfiqlik yarada bilərik? Onun axtarışı davam edir” demişdir. 86 Bu gün Model Müttəfiqlik seçənəklərinə baxdığımızda: a) Stratejik hadisələrin davamlı və ciddi şəkildə davam etdiyini söyləmək mümkündür. Necə ki,anlayışın müəllifi olduğu irəli sürülən ABŞ-ın Avropa və Asiyadan məsul Xarici İşlər nazir müavini Flip H.Qordon, “Türkiyədən daha çox ikili 86 Ertan Efegil, Ridvan Kalaycı.Dış politika teorileri bağlamında Türk dış politikasının analizi.I cild. İstanbul.2012 80 münasibətdə olduğumuz başqa bir ölkə yoxdur. Çünki Türkiyə danışdığımız bütün mövzulara cəlb edilmiş vəziyyətdədir” dediyi halda, Baş Nazir Erdoğan Prezident Obama ilə 2011-ci il BMT Baş Assembleyasında etdiyi və Əfqanıstandan Liviyaya terrorla mübarizədən raketlə müdafiəyə kimi müxtəlif mövzuların görüşüldüyü ikitərəfli zirvə görüşündə “Model Müttəfiqlik müddəti ərzində doğurdan da çox mühüm addımlar atdıq,atırıq” ifadəsini bildirmişdir. b) İqtisadi sahədə dövri bəzi mexanizmlər yaradılsa da, struktur və təşkilati mexanizmlərə etiyac olduğu açıqdır. Bununçün şirkətlərin yenidən qurulması texnologiya məsələsində ortaqlıqların qurulması və sahibkarlığın maliyyə edilməsi kimi addımlar atıla biləcəyi kimi, yeni model ortaqlıq içərisində yenilikçilik və sahibkarlığa istiqamətləndirilməsi şərtdir 87 c) Ortaq dəyərlərin bölüşdürülməsi məsələsi isə göründüyü kimi hələ də içi doldurulmamış boş bir sahə olmağa davam etməkdədir. Dövlət xarici aktor və müddətlərin müasir beynəlxalq münasibətlərdə tutduğu yer düşünüldüyündə dövlətlərarası münasibətlərin yetərli olmadığı və sivil cəmiyyətlər arasında daha çox əlaqə,akademik və elmi işbirliyi kimi sahibkarlıqların artıtılması və bunların necə həyata keçiriləcəyi müəyyən olunması gərəkdir. Əks təqdirdə, okeanın bir tərəfində Amerikan əleyhadrlığı,o biri tərəfdə isə Türkiyə haqqında bilgi çatışmazlığından yaranan müasir vəziyyət, Model Müttəfiqlik səyini bir karla dialoquna çevirmək təhlükəsini daşımaqdadır. Türkiyə həm ABŞ-ın bölgədəki müttəfiqi, həm də İranın qonşusu olması onu gedən proseslərdən kənarda qoymur. Bir vaxtlara qədər türk hökümətinin İranın nüvə siyasətindəki mövqeyi dəqiq olmamaqla yanaşı – hökümət hər fürsətdə İranın nüvə texnologiyasını sülh məqsədilə inkişaf etdirməsində haqlı hesAB edirdi və məsələnin beynəlxalq diplomatik yollarla həll edilməsinin lazım olduğunu deyirdi. Lakin İranın bu hərəkəti nüvə silah istehsalına çevrilə bilər ki, bu da Türkiyə üçün böyük təhdid kimi görünür. Məhz bu yerdə ABŞ və BMT TŞ-nın İran haqqında qəbul etdiyi qərarlar Türkiyə-İran münasibətlərini üçün əsas əhəmiyyət qazandı. Ancaq, indiyə qədər ABŞ və müttəfiqləri İrana qarşı ortaq bir baxış göstərsələr də, ABŞ-ın İrana 87 .Ahmet Davutoğlu. Stratejik derinlikler. İstanbul 2012 81 müdaxilə müddəti Həm ABŞ-ın bölgədə müttəfiqi, həm də İranın qonşusu olması faktı göstərir ki, Türkiyə regionda baş verən hadisələrin ən çox təsirə məruz qaldığı bir dövlətdir. Ancaq Türkiyə xarici siyasət sahəsində sahib olduğu yeni bir mövqe ilə İran səbəbindən ortaya çıxan regional miqyasda olan böhranlardan çıxa bilmişdir. Son dönəmdə baş verən hadisələrə baxdıqda Türkiyə-İran münasibətlərində artan yaxınlaşma müşahidə edilmişdir. ABŞ-ın İranın nüvə fəaliyyətinə qarşı çıxmasının səbəbi iki ölkə arasındakı konfilktlərdir. ABŞ İranı terrorizmi dəstəkləməkdə günahlandırır. 11 sentyabr təcavüzündən sonra İranın ABŞ tərəfindən hədəf ölkə olaraq görülməsi, İranın gizli nüvə ehtiyatlarının ortaya çıxması, İranın zəngin neft və təbii qaz ehtiyatlarına sahib olması, Türkiyədə AKP-nin iqtidara gəlməsi və yeni bir xarici siyasət xəttinin işlənməsi, Türkiyədə tez bir zamanda iqtisdiyyatın genişlənməsi, Türkiyədə enerjiyə ehtiyacın artması kimi iqtisadi və təhükəsizliklə bağlı olan əsas səbəblər 2002-ci ildən sonra Türkiyə-İran münasibətlərində izlər qoymuşdur. Enerji sahəsində ABŞ üçün əsas məqsəd İranın can damarı olan enerji sektorunu və digər ölkələrlə ticarətini intensivləşdirən maliyyə sektorunu iflic vəziyyətə salmaqdır. Bunu üçün ABŞ siyasətini həm beynəlxlaq səviyyədə, həm də Avropa İttifaqında həyata keçirmiş və AB ölkələri BMT TŞ sanksiya qərarlarını öz qanunvericiliklərinə uyğunlaşdıraraq onun tətbiqinə başlamışlar. ABŞ AB-nın üzvlərinin İranla müxtəlif səviyyələrdə ticarət münasibətləri olan digər ölkələrlə əməkdaşlıq edərək İranı sıxışdırmağa çalışır. Türkiyə Respublikası quruluşundan etibarən müasir mədəniyyətlər səviyyəsinə çatma yolunda beynəlxalq arenada inkişafları yaxından təqib etmiş və beynəlxalq təşkilatların təsirli bir üzvü olmuşdur. Bu istiqamətdə, insanlıq tarixinin ən böyük sülh layihəsi olaraq xarakterizə edilən Avropa İqtisadi Birliyinin (ABB) 1958-ci ildə qurulmasından qısa bir müddət sonra Türkiyə, 31 iyul 1959-cu ildə İcmaya ortaqlıq müraciətini bildirmişdir. Türkiyə adına bu müraciəti dövrün Demokrat Partiya lideri və baş naziri Adnan Menderes etmişdir. Menderes, bu başvuruyla, Türkiyənin Avropaya ilk addımı atdığını ifadə etmişdir. Türkiyənin AB ilə əlaqələri, Avropa İqtisadi Birliyi ilə 12 sentyABr 1963 tarixində imzalanan və 1 dekabr 1964 tarixində Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|