“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
85 olmazsa olmazlarıdır. 90 Əgər siz bir ölkəni öz içinizdə siyasi və iqtisadi mənada inteqrasiya edirsinizsə, bu ölkənin, ictimai, siyasi və iqtisadi sabitliyinə qurmuş olmasını gözləyərsiniz. Çünki bunu etməsəniz, nəticədə bu vəziyyət sizə qeyri- sabitlik olaraq əks olunacaq. AB-nin perspektivi budur. AB, Şərq Avropada da daha əvvəl Aralıq dənizi hövzəsinə doğru genişlənərkən də üzv alınacaq yeni ölkələrdə iqtisadi və siyasi sabitliyin yaranmasını önceledi və bunu qiymətli gördü. Çünki bu, bir sülh layihəsi olaraq AB-nin, qaçınılmaz olaraq nəzərdə tutmasına, meydana gətirməsi lazım olan bir şərtdir; Türkiyəyə xas bir vəziyyət deyil. Bu səbəbdən, AB- nin Türkiyəni siyasi və iqtisadi mənada çevirici yönləri AB və İsrail oxunun hərəkətə keçirdiyi aktyorlar və nəzərdə tutduğu siyasi şərtlər fərqlidir. Türkiyə tək başına qala bilməz, bilməz, buraxılmaz. AB-dən qopan bir Türkiyə, AB və İsrail tərəfindən sarmalanır və bu həm siyasi, həm də iqtisadi mənada Türkiyəni çətinə salar. Xarici yönəlimlərə Türkiyədə rejimə bağlı uzaqgörənlikləri və dizaynları da var. Türkiyəni regional bir güc olaraq görənlər siyasi rejimin demokratikləşməsinə məsafəli dayanırlar. Ankarada həmsöhbət alacaqları "bir neçə yaxşı adam" nin varlığı kafi ... Siyasətin demokratikləşməsinə çox "mərkəzləşməsi", strateji əməkdaşlığın səmərəli və sürətli "işləməsi" üçün lazımlı görülür. Ayrıca "militer" siyasi quruluşlanma qanuniləşdirici bir "milli təhlükəsizlik ideologiyası" də bölgə mərkəzli Türkiyə layihəsinin ünsürlərindən ... AB ilə inteqrasiya isə, azadlıq, rifah və təhlükəsizlik çıxara bilən bir siyasi və iqtisadi rejimin qurulması, yəni ölkənin dərinliyinə bir çevrilməsi və yenilənməsi anlamına gəlir. 91 AB ilə əlaqələrdə həqiqi bir mövqe almaq və müddətdə lazımlı olan Avropa ictimaiyyətin dəstəyini qazana bilmək üçün Türkiyənin üzvlüyünün AB-yə nə qazandıracağını da araşdırmaq gərək. Türkiyənin AB-yə üzv olması, son dövrdə üzərində tez-tez durulan Qərb və İslam dünyası arasında bir körpü meydana gətirməyəcək, eyni zamanda Qərb içindəki, İslamla Qərbi barıştıracaktır. Türkiyənin İslami şəxsiyyəti son illərdə qeyri-adi AB ilə əlaqələr kontekstində xatırlanır. Avropadakı Türkiyə heç vaxt şübhə edənlərdən İslam 'korkusu'na əsaslanaraq 90 Aycan Akdeniz, “EU-Turkey Relations: Towards a Constructive Re-Engagement?,” TESEV, Foreign Policy Programme, 2013. 91 Marc Pierini, “Europe and Turkey: Still Talking?,” European Voice , 17 October 2013. 86 Türkiyənin üzvlüyünün Avropa şəxsiyyətini yox edəcəyini söyləyərkən, son dövrdə Türkiyənin tezisləri də İslama referansta var; Türkiyənin İslami şəxsiyyətinin 11 SentyABr sonrası yüksələn İslam-Qərb gərginliyini həll edəcək bir fürsət olduğunu qarşıya qoyur. AB-nin İslami bir şəxsiyyət daşıyan Türkiyəni içinə almaqla 'mədəniyyətlərarası qarşıdurma' yerinə 'dialoq' axtarışlarını gücləndirmiş olacağı dilə gətirilir. Olduqca təsirli olan bu tez Qərb ilə əlaqələrimizdə ənənəvi olaraq 'qanuniləşdirici' dil olan 'dünyəvi Türkiyə' ifadəsinə bir qopma mənasını da gəlir. Buş rəhbərliyi üzərində təsirli bir güc olan 'neo-con'lar xaricində, Qərb və xüsusilə Avropa, mədəniyyətlər arası qarşıdurmanın, bir cür din döyüşlərinin qəbul edilə bilməz olduğu nöqtəsində birləşirlər. 92 Mədəniyyətlərarası dialoq tezisini etkinleştiren faktlardan biri də 11 SentyABr sonrasında paradoksal bir şəkildə açılan Trans- Atlantik məsafədir. Avropa ilə Amerika arasında perspektiv, prioritetlərin və siyasətlərin gedərək ferqlileşmeye başlaması Türkiyəni Avropa nəzdində daha qiymətli edir. Analitik bir kolaycılık olaraq "İslam və Qərb 'ayrı-seçkiliyi tez-tez və təbiiliklə edilir. Ancaq, İslam və Qərbi bir-birindən ayrı bir fakt olaraq xarakterizə doğru mu? Qlobal bir dünyada İslamla Qərb nə coğrafi, nə də demoqrafik olaraq ayrışABilecek faktlar deyil; Qərbin içində İslam, İslamın içində də Xristian Qərb var. 'Mədəniyyətlərarası dialoq' axtarışında Türkiyəni əhəmiyyətli edən, "Qərb içindəki İslam" dır. Türkiyənin AB-yə üzv olması, coğrafi olaraq Avropa və Yaxın Şərq formasında ayrıştırılan Qərb və İslam dünyası arasında bir körpü meydana gətirməyəcək, eyni zamanda Qərb içindəki İslamla Qərb arasındakı əlaqələri də onaracaktır. Avropa açısıdan Türkiyənin əhəmiyyəti buradadır. Digər tərəfdən, Türkiyənin Avropa içindəki gələcəyi müzakirə nəzərə tutulması lazım olan bir başqa fakt, Türkiyənin Avropada dərinliyinə varolduğudur. Çox uzun bir dövrdür Avropanın siyasi, sosial, demoqrafik və iqtisadi olaraq dərinlərinə nüfuz etmiş bir Türkiyənin Avropadan sökülüb atılması mümkün deyil; çünki bu, Avropa üçün bir risk, təhlükə daşıyır. AB-dən qopan bir Türkiyə Avropa üçün ciddi problemlər yarada biləcək bir ölkədir. AB-dən qopmuş və bu kopuşla reaksiyoner 92 Şerif Mardin, 'Ideology and Religion in the Turkish Revolution', International Journal of Middle East Studies, Vol.2, No.2, pp.197-211 87 milliyyətçi bir dalğaya yönəlmiş bir Türkiyə, 1 May 2004-cü ildə bu yana AB üzvü bir ölkə olan Cənubi Kipri davamlı narahat edə biləcək cesamette və cəsarətdə bir ölkə olacaq. AB-dən qopan bir Türkiyə Egeydə, Trakyada, Şərq Aralıq dənizidə Yunanıstanı da çox narahat edəcək. Son illərdə AB-nin Türkiyəni 'yumuşatacağını', xarici siyasətdə da 'rasonelize' edəcəyini hesAB edən Yunanıstan Türkiyənin üzvlüyünü hərarətlə dəstəkləməyə başlamışdı. Digər tərəfdən 2007-ci ildə AB üzvü olması gözlənilən Bolqarıstan ... Əhalisinin 10% -indən çoxunu təşkil edən türklərlə və bunların Türkiyə əlaqələriylə Türkiyənin müsbət və ya mənfi təsirinə açıqdır. Hırvatistan'la müzkere müddətinə başlayaraq Balkanlar ölçüsünü genişləndirməyə çalışan AB-yə qarşı bu bölgədə tarixi nüfuzunu hər zaman istifadə edə biləcək, sabitliyə və ya istikrarsızlığa iştirak tapıla biləcək bir Türkiyə. Qısaca Avropa yönümlü bir Türkiyə AB-nin orta və uzun vəd edə sülh və sabitlik axtarışının imtina bir açarıdır. AB-nin baxış bucağında təhlükəsizlik ünsürü olmadığından bu rəftarı Türkiyəni özündən uzaqlaşdırır. Türkiyənin AGSK'den təcrid işinin səbəbi də AB-nin strateji mövqeyindəki bu zəifliyidir. Bu səbəbdən AB həqiqətən bir super güc olmaq istəyirsə xüsusilə təhlükəsizlik mövzusunda Türkiyəyə ehtiyacı olduğunu anlamalıdır. Vətəndaş ya da əsgər bütün Avropalı rəsmilər eyni qayğıyla hərəkət edərək mövzulara yalnız iqtisadi çıxar çərçivəsindən baxmaqdadır. AB-nin gündəmində, ABD'ninki kimi bir strateji baxış bucağı və təhlükəsizlik problemləri yoxdur. Onsuz da AB ölkələrinin müdafiə xərclərinin az da olsa artırması öz cəmiyyətlərinin böyük reaksiyasını çəkəcəkdir. Bu şərtlərdə Türkiyə olmadan AB-nin bir super güc olması qeyri-mümkündür. Özetle Türkiyənin AB üzvlüyü, ABŞ rəhbərliyi tərəfindən hər platformada dəstəkləndi və gələcəkdə daha sabit bir Türkiyənin əhəmiyyətli bir ünsürü olaraq baxıldı. Türkiyənin AB-dən uzaqlaşıb İsrail-ABŞ-Türkiyə oxunda daha dərin bir təhlükəsizlik meydana gəlməsində iştirak etməsi fikri, bəzi seqmentlər tərəfindən zaman zaman gündəmə gətirilsə də ABŞ qərar alıcıları səviyyəsində rəsmi görüş, Türkiyənin AB üzvlüyünün reallaşdırılması üçün məqbul olan hər şeyin edilməsi yönündədir. Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|