“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
94 bir çox təminat verərək motorsuz döyüş gəmisi Varyagın türk boğazlarından keçişini təmin etmişdir. Çinin keçid üçün vəd etdiyi 2 milyon turist Türkiyəyə heç gəlməmişdir. Yaponiya və ABŞ-ın Varyagın irəlidə Çin tərəfindən bir təyyarə gəmisinə dönüşdürüləcəyi və buna görə keçişinə icazə verilməməsi istiqamətindəki xəbərdarlıqlarını Türkiyə nəzərə almamışdı. Çinin 2008-ci ildə Varyangı döyüş gəmisinə çevirməsi Türkiyəni yalnız beynəlxalq sahədə çətin vəziyyətə soxmaqla kifayət etməmiş, Qaradənizə sahili olmayan üçüncü ölkə döyüş gəmilərinin keçişinə məhdudiyyət gətirən Montre konvensiyasının pozulması nöqtəsində Ankaranın mövqeyini zəiflədən bir əmsal təşkil etmiştir. Hər nə qədər Varyagın Türk boğazlarından keçişi əsnasında mühərriki sökülmüş də olsa daha sonra bənzər keçid tələbləri nöqtəsindəTürkiyəni çətinliyə soxma ehtimalı yüksəkdir. Bu dövrdə üst səviyyə əsgəri təmasların isə nizamlı bir şəkildə davam etdiyi görülməkdədir. Hava qüvvələri komandiri general İbrahim Fırtına may 2005-ci ildə Çini ziyarət etmişdir. Görüşmələr əsnasında türk tərəfi Çinlə orta mənzilli hava müdafiə sistemləri ilə kosmos texnologiyası mövzusunda əməkdaşlıq etmə tələbini çatdırmışdır. Türk tərəfi ayrıca kosmosda yer stansiyaları qurma, peyk atma və kəşf kimi mövzularda əməkdaşlığı inkişaf etdirmək arzusunu vurğulamışdır. Çin hava qüvvələri komandiri general Ciao Çingçenin 2006-cı i oktyabrdakı Türkiyə ziyarəti sərhəddi arasında yenə Türk Hava Qüvvələrinin hava müdafiə tenderi ilə birlikdə kosmos sahəsində əməkdaşlıq mövzuları görüşülmüşdür. Hava Qüvvələri komandiri general Aydoğan BABaoğlu 2008-ci ilin aprel ayında Çinə bir gerii ziyarət reallaşdırmışdır. BABaoğlu ilə görüşündə Çin Müdafiə naziri Liang Guanglie türk hökumətinin Çinin torpaq bütövlüyünü qorumaq üçün göstərdiyi səylərə təşəkkür etmişdir. Dövlət naziri və Baş nazir köməkçisi MəmmədAli Şahin 2007-ci iin aprelində Pekində 2002-ci ildə əldə edilmiş ictimai rəhbərliyi və insan qaynaqlarının inkişaf etdirilməsi sahələrində əməkdaşlığı təşkil razılaşmanın müddətinin uzadılması üçün edilən imza mərasimində iştirak etmişdir. Xarici ticarətdən məsul Dövlət Naziri Kürşad Tüzmen 2006, 2007 və 2008-ci illərdə Çinə rəsmi ziyarət reallaşdırmışdır. Bu səfərlər türk heyətinin prioritetli gündəm maddəsi ikitərəfli ticarətdə Türkiyə əleyhinə artmaqda olan açığın 95 tarazlanması ilə türk iş adamlarının Çin bazarına daha təsirli girməsi olmuşdur. SentyABr 2007-ci danışıqlarda iki ölkənin texnologiya sahəsində əməkdaşlığa getməsi və Türkiyənin bor mədənlərinin işlənməsi xüsuslarında müşavirələrdə iştirak etmişlər. SentyABr 2008-ci ildəki danışıqlara Çin tərəfinin Türkiyədəki nüvə stansiya hərraclar girmə təklifi damğasını vurmuşdur. Yenə bu ziyarət əsnasında nazir Tüzmen, Urumçi Beynəlxalq Ticarət Sərgisinə qatılmışdır. Dövlət naziri Mehmet Şimşək də TÜSİAD Pekin bürosunun açılışını etmək üçün noyabr 2007-ci ildə Çini ziyarət etmişdir. Çin Parlament nümayəndə heyətinin 9 noyabr 2009-cu ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisini (TBMM) ziyarət etmişdir. 102 Prezident baş katibi Mustafa İsenin başçılıq ürk heyəti 28 noyabr 2009-cu ildə Şərqi Türkistanın Qaşqar şəhərinin Opal kəndindəki Kaşğarlı Mahmudun türbəsində həyata keçirilən mərasimdə iştirak etmişdir. YUNESKO-nun 2008 ilini Kaşğarlı Mahmud ili elan etməsi səbəbindən dünyanın müxtəlif yerlərində müxtəlif konfrans və simpoziumlar təşkil edilmişdi. Bütün bu ziyarət trafikinə baxmayaraq Türkiyə özünü maraqlandıran çox problemdə Çindən heç dəstək bilməmişdir. Hətta Kosovo, Bosniya-Herseqovina, Kipr, QarABağ problemlərində Çin, Türkiyənin tezislərinə tam zidd istiqamətdə hərəkət etmiştir. Türkiyənin Şimali İraqla çətinlik yaşadığı bir dövrdə, Çin rəhbərliyinin 2003-cü ildə Amerika işğalının başlamasından dərhal sonra Kürdüstan regional yola qurumla çox yaxın əlaqə qurması, ikitərəfli əlaqələrdə bir güvən problemi doğurmuşdur.Pekin Türk SilahlıQüvvələrinin PKK fəaliyyətlərini əngəlləmək üçün iyun 2007-ci ildə Şimali İraqa hərbi hərəkattənzimləməsinə açıqca qarşı olduğunu bildirmişdir. Türkiyənin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) tam və ya ən azından müşahidəçi üzv olması nöqtəsində Çinin geyindiyi mənfi tutum da diqqət çəkicidir. ŞƏT-in digər böyük üzvü olan Rusiya Türkiyənin müşahidəçi üzvlüyünə isti baxdığı halda, Çin mövzuya uzun müddət mənfi yaxınlaşmışdır. 2012-ci ilin iyun ayındakı ŞƏT zirvəsində Türkiyənin Dialoq Tərəfdaş olaraq qəbul edilməsiylə bu mövzudakı çətinlik qismən asılmışdır. Prezident Abdullah Gülün iyun 2009-dakı Çin ziyarəti 102 “Chinese President Meets Turkish Parliament Speaker” People’s DABly 18 Şubat 2007 http://english.people.com.cn/english/200004/20/eng20000420_39287.html 96 əsnasında iqtisadi və siyasi baxımdan əlaqələr bütün olaraq müzakirə yatırdılmışdır. İqtisadi sahədə Ankara, xarici ticarətdəki açığın Çinin Türkiyədə edəcəyi investisiyalar, çinli turistlərin Türkiyə istiqamətləndirilməsi ilə Türkiyə-Çin ortaqlıqlarının üçüncü ölkələrdə əməkdaşlığa getməsi bacarığıyla tarazlanması tələb olunmuşdur. Siyasi sahədə isə regional və beynəlxalq mövzularda iki ölkənin mümkün qədər əməkdaşlıq halında olması, Türk heyətinin prioritetli gündəm maddəsiydi. Bu nöqtədə uyğurların bir dostluq körpüsü olması lazım olduğu vurğusuda prezident Gülün həm Pekin, həm də Urumçidəki təmaslarında ən üst səviyyədə vurğulanmışdır. Bununla birlikdə prezidenti Gül və onu müşayiət edən türk heyətinin 29 iyun 2009-cu ildə Urumçidə ayrılmasından qısa bir müddət sonra 5 iyul 2009-cu ildə yenə Urumçidə hadisələrin başverməsi, Türkiyə-Çin əlaqələrinin yumşaq qarınından zərbə almasına gətirib çıxarmışdır. Türkiyə həm cəmiyyət, həm də dövlət səviyyəsində Urumçi hadisələrinə ən sərt reaksiya göstərən ölkə olmuşdur. Baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Urumçi hadisələri bağlı olaraq "sanki soyqırım" reaksiyasını edərək Çinə dünyada ən sərt reaksiyanı göstərən ən üst səviyyə dövlət səlahiyyətlisi olmuşdur. Dünyadan heç bir ciddi bir reaksiya yüksəlmədiyi halda Türkiyədən bu dərəcə sərt və sıx reaksiyaların gəlməsinə Çin rəhbərliyi, alt səviyyədə və aşağı tonda cavAB vermişdir. Çin Xarici işlər nazirinin müavini ZhAB Jun, Urumçidə yaşananlar üçün baş nazir Ərdoğanın istifadə etdiyi "qırğın" və "soyqırım" kimi ifadələri "məsuliyyətsizcə şərhlər "deyərək tənqid və Türkiyə ilə zədələnən əlaqələrin yenidən relsinə oturtulmasına əhəmiyyət verdiklərini vurğulamışdır. Türkiyənin bu nöqtədə təməl qayğısı, dünyanın heç bir ölkəsinin Urumçi hadisələri üzündən Çinlə əlaqələrini pozmaq istəmədiyi bir mühitdə yalnız qalmaq olmuşdur. 103 Eyni zamanda Türkiyənin Çinlə münasibətlərini pozması, daha sonra uyğur türkləri üçün təşəbbüs almasını da çətinləşdirə bilərdi. Pekin səfiri Murat Esenli Türkiyənin Çinin daxili işlərinə qarışma kimi bir rəftarının olmadığını və iki ölkə əlaqələrinin inkişafını istədiklərini dəfələrlə vurğulamışdır. Eyni zamanda xarici işlər naziri Əhməd 103 “Turkish President Meets China’s CPPCC ChABrman” People’s DABly 2 Şubat 2007 http://english.people.com.cn/200105/02/eng20010502_69147.html Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|