“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
100 məsələlərdə Çindən dəstək alma gözləntisidir. 107 Halbuki Çin, əlaqələrin sıx olaraq seyr başladığı 1980-ci illərdən etibarən Kipr, Ege, PKK problemləri ilə 1990-cı illərdə ortaya çıxan QarABağ, Bosniya, Kosovo problemlərində heç bir surətdə türk tezislərinə dəstək verməmişdir. Üstəlik Ankara və Pekin, Ərəb baharı ilə 2011-ci ildən sonra ortaya çıxan dövrdə xüsusilə Suriya mövzusunda ayrı düşmüşlər. Çin Rusiya və İranla birlikdə Suriyadakı Baas rejimini dəstəkləməyə davam etmişdir Türkiyənin Asiya ölkələri və xüsusilə Çinlə etdiyi ticarətdə 80% nisbətində davamlı fərq yaratması struktur bir problemə işarə edir. Çin və digər Şərq Asiya ölkələri edilən ticarət, sektoral səviyyədə çox ətraflı bir şəkildə analiz edilməli və daha az ticarət açıq verəcəyimiz bir strategiya inkişaf etdirilməlidir. Ticarət fərqi balanslaşdırmaq üçün düşünülən Çinli firmaların Türkiyədə sürətli qatar, nüvə stansiya və dağ-mədən investisiya kimi layihələr yaxşı etüd edilməlidir. Əvvəlcə texnologiya ağırlıqlı Çin sərmayələrinin Türkiyəyə texnologiya transferi reallaşdırmasıvə ortaq istehsal etməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. İkinci olaraq dünyada çox məşhur bir problem halına gələn immiqrant çinli işçi probleminin Türkiyədə də yaşanmamağı üçün tədbir alınması lazımdır. Çin hökuməti xarici sərmayələrdə mümkün qədər çinli işçi, texnik və mühəndisin məşğulluq edilməsinə səy edir. Buna görə dünyanın bir çox ölkəsində on minləri aşan çinli işçi köçü mövcuddur. Bunların böyük qismi çalışdıqları layihələr bitdiyində Çinə dönmək yerinə o ölkədə qalmağı seçim edirlər. Qırğızıstan, Monqolustan kimi Orta Asiya ölkələri hətta Cənub-Şərqi Asiya və Afrika ölkələri çinli immiqrantlardan olduqca şikayət edirlər. Çinin Şərqi Türküstan mövzusunda bəzi müsbət addımlar atmağa başladığı görülməkdədir. Urumçi-İstanbul təyyarə səfərlərinin başlaması, türk səlahiyyətlilərin tez-tez bölgəni ziyarət etməsi və Urumçidə Türk sənaye bölgəsinin qurulması istiqamətində hazırlıqlar edilməsi müsbət hadisələrdir. Bununla birlikdə uyğurların siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə yaşadığı problemlər hələ həll edilə bilmiş deyil. Ankara bu 107 “China, Turkey Should Strengthen Cooperation, Says Chinese Vice-Premier” People’s DABly 21 Şubat 2007 http://english.people.com.cn/200411/19/eng20041119_164394.html 101 problemlərin aradan qaldırılması istiqamətində konstruktiv bir şəkildə cəhdlər etməkdə davam etməlidir. 108 Tayvan probleminə nəzər salsaq, Türkiyə birbaşa təyyarə səfərlərinin başlaması və vizaların aradan qaldırılması mövzusunda Çinin etirazlarını mütləq aşmalıdır. Dünyanın 26-cı böyük iqtisadiyyatı olaraq Tayvan "Chinese TABpei" adıyla APEC üzvüdür və olimpiadalar kimi bir çox beynəlxalq fəaliyyətdə rəsmən təmsil olunur. Çinin Tayvan mövzusunda ABŞ, Almaniya, Yaponiya, Cənubi Koreya kimi ölkələrdən istəmədiyi şərtləri Türkiyəyə qarşı irəli sürməsi, ikitərəfli əlaqələrin gəldiyi nöqtə etibarilə qəbul edilə bilər bir vəziyyət olmayacaq. Son olaraq, ikitərəfli əlaqələrdə əsas həlledici olan və strategiyanı inkişaf etdirən tərəfin kim olduğu yaxşı analiz edilməlidir. Əlaqələrin ümumi seyrinə baxıldığında həm siyasi, həm də iqtisadi olaraq Çinin təyin olunmuş çərçivə içərisində irəlilədiyi görülməkdədir. Çin siyasi və iqtisadi olaraq Türkiyəyə görə dünyada çox daha çox ağırlığı olan bir ölkədir. Bu səbəbdən əlaqələrdə Çinin Türkiyəyə görə daha təyin edici olması qaçınılmazdır. Ancaq ikili əlaqələrdə Türkiyənin tarazlığı bir şəklidə təmin etməyi lazımdır. Ankara inkişaf etdirəcəyi qarşı strategiyalarla Çinlə əlaqələrin daha çox öz çıxarları istiqamətində inkişafını təmin etməlidir. Əks təqdirdə Çin ikitərəfli əlaqələrin inkişafından ən çox faydalanan tərəf olaraq qalmağa davam edəcək. 108 http://www.ataum.gazi.edu.tr/pdf/turkiye-cin-halk-cumhuriyeti-iliskilerinde-dogu-turkistan-sorunu- 1236245932.pdf 102 NƏTİCƏ Türkiyə yerləşdiyi coğrafi mövqe etibarilə strateji əhəmiyyətə sahib olan bir ölkədir. Regional güc olmaqdan başqa, Türkiyə qonşuları ilə yaxşı əlaqələrdə olmaq, onlarla problemlərini danışıb həll edə bilmə qabiliyyətini inkişaf etdirmək istəyir. Bunun üçün son 10 ildə "qonşularla sıfır problem" adı altında strategiya inkişaf etdirildi. Ənənəvi Türk xarici siyasətini nəzərdən keçirib, yeni bir yanaşma sınağı olan bu layihə, bəzi tətbiq səhvlərilə hədəfindən uzaqlaşaraq xarici siyasətdə yeni bir yol, sınaq ehtiyacı ilə qarşı-qarşıya qaldı. AKP hökuməti özünə olan güvənin gətirdiyi rahatlıq ilə hərəkət etdiyindən, xarici siyasətdə düşdüyü mövqeyi bilmədi. Vəziyyətin fərqinə varanda da iş işdən keçmiş oldu. Bu özünə inam rahatlığı içərisində, "qonşularla sıfır problem" strategiyasını birdən, "sıfır qonşu" iflasına doğru sürükləndi. Türkiyənin hakim Ədalət və İnkişaf Partiyasının Baş Məclisinin iclasında ölkənin yeni prezidenti seçilmiş Ərdoğan AKP başqanlığına namizədin hazırkı xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlunun olduğunu açıqlayıb. O bildirib ki, partiyanın qurultayında başqan seçiləcəyi təqdirdə Türkiyə respublikasını 62-ci hökumətinin baş nazirliyinə də namizədləri Əhməd Davudoğlu olacaq. Ərdoğan elə həmin iclasdaca gələcək baş nazirin üzərinə öhdəliklər qoyub. Bildirib ki, hökumətin Davudoğlunun idarəçiliyi ilə də prinsipiallığını qoruyacağına inanır və paralel yapı ilə mübarizədə dABm onun yanında olacaq. Bəs Əhməd Davudoğlunun rəhbərlik edəcəyi hökumət Türkiyəni irəli apara biləcəkmi? AKP-nin ideoloqlarından biri kimi tanınan Davudoğlu ölkəsinin xarici siyasətini müəyyənləşdirən əsas simalardandır: O, son illərdə Türkiyənin ən populyar xarici işlər nazirlərindəndir. Partiyanın həyatında, strukturlarında ciddi dəyişikliklər olmayacaq. Ola bilər ki, AKP elitasında hansısa şəxslərin yeri dəyişsin. Çünki Ərdoğan iqtidarının xarici siyasətini müəyyənləşdirən bir adam kimi, partiyanın və hökumətin rəhbərliyinə gəlir. Bu çox ciddi məsələdir. Son illər xarici siyasətdə Türkiyə çox riskli addımlar atıb. İndi əsas sual da ondan ibarətdir ki, xarici işlər naziri olaraq atdığı riskli addımları, baş nazir olaraq ata biləcəkmi?" Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|