“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
97 Davudoğlu da Çin Xarici işlər naziri Yang Jiechini telefonla zəng etmiş, çəkilən əlaqələrin yenidən normallaşdırılması mövzusunu müzakirə etmişdir. 104 İki ölkə arasındakı normallaşma prosesi iqtisadi əlaqələr üzərindən yenidən başlamışdır. Dövlət naziri Zəfər Çağlayan, 29 avqust-1 sentyabr tarixləri arasında baş nazir Ərdoğanın xüsusi nümayəndəsi olaraq Pekində baş nazir Ven JiABao ilə görüşmüşdür. Daha sonra Beynəlxalq Urumçi Sərgisinə qatılmaq üzrə hadisələrin yaşandığı Urumçi şəhərinə keçmişdir. 2009-cu ilin sentyABr ayında Türkiyə-Çin Müştərək İqtisadi Şura yığıncağına qatılmaq üzrə təkrar Çinə gedən Dövlət naziri Çağlayan Ticarət naziri Çen Deming ilə müxtəlif razılaşmalar imzalamışdır. Nazir Çağlayan baş nazir köməkçisi Vang Qishanla görüşündə də Türkiyə hökumətinin hər zaman "Vahid Çin" siyasəti izləyəcəyini və Çinin daxili işlərinə müdaxilə etməyəcəyini vurğulamışdır. Əfqanıstan yığıncağına qatılmaq üzrə yanvar 2010-cu ildə İstanbulda gələn xarici işlər naziri Yang Jieçi, Xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu ilə bir yerə gəlmişdir. 105 Əfqanıstan, Yaxın Şərq, İraq, qlobal iqtisadi böhran və iqlim dəyişikliyi kimi problemlər haqqında ortaq bir strateji əməkdaşlıq razılaşmasına çatan iki nazir iqtisadi mövzularda daha əhatəli çalışılmağının lazım olduğu fikrində qalmışlar.. Mədəniyyət və Turizm naziri Ərtoğrul Günay və Çin Mədəniyyət naziri müavini Li Hong Feng 15 iyun 2010-cu ildə Şanxay Expo 2010 Sərgisinə qatılmışdır. Səfər zamanı 2012-ci ildə Türkiyədə Çin ili, 2013-cü ildə Çində Türkiyə ilinin edilməsi ilə bağlı müqavilən imzalanmışdır. 2010-cu ilin sentyABr ayında Türkiyəyə gələn baş nazir Ven Jiabao ikitərəfli əlaqələri "strateji ortaqlıq" səviyyəsinə daşıyacaq razılaşmalara imza atmışdır. Türkiyə və Çinin başda nüvə olmaq üzrə enerji sahəsində əməkdaşlıq etməsi və ikili xarici ticarətin yuan və türk lirəsi üzərindən edilməsi ikili ticarət həcminin beş ildə 50 milyard dollara, 10 il içində də 100 milyard dollara çıxarılması hədəflənmişdir. Müqavilələrdən türk və çinli firmalar ortaq edilmək üzrə Ədirnə-Qars arasında sürətli qatar xətlərindən istifadə olunuraq İpək Dəmiryolu inşası da qərara bağlanmışdır. Çin baş naziri Ven 104 “Çin Başbakanı Ankara'da” Hürriyet 31 Mart 2007 http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=65927 105 “Turkish Ruling Party Leader Highly Evaluates Visit to China” People’s DABly 21 Şubat 2007 http://english.people.com.cn/200301/19/eng20030119_110380.shtml 98 JiABao İstanbul ziyarəti əsnasında Şərq Türküstanlı müxaliflər tərəfindən etirazla qzrşılanmışdır.. Burada bir şərh edən Dünya Uyğur Qurultayı ümumi başçı köməkçisi Seyit Tümtürk 5 iyul hadisələrinin baş məsulunun baş nazir Wen olduğu iddia etmişdir. Xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu 28 oktyabr-2 noyabr 2010 tarixləri arasında reallaşdırdığı Çin ziyarətində ikitərəfli müqavilələrin təqibini etmişdir. Davudoğlunun səfər zamanı Pekin, Şanxay və Şianın yanında Urumçi və Qaşqarın da ziyarət etməsi Çin tərəfinin jesti olaraq izah olunmuşdur. Baş nazir Ərdoğan Urumçidən başlayaraq Pekin və Şanqayı ziyarət etmişdir. Enerji və Təbii Qaynaqlar naziri Taner Yıldızın da olduğu heyətdə prioritetli mövzulardan biri Sinopda inşa edilməsi planlaşdırılan nüvə stansiya olmuştur Ziyarət əsnasında başda Suriya olmaq üzrə Ərəb baharı mövzusunda iki ölkə arasında ortaya çıxan fikir ayrılıqlarının qiymətləndirilməsi də edilmişdir. Bu mövzuda bir uzlaşma haqqında danışılan olmamaqla birlikdə, Orta şərqdəki siyasi inkişafların ikitərəfli əlaqələri mənfi əks olunması mövzusunda razılığa gəlinmişdir. 106 Hər ikisi də G-20 üzvü olan Türkiyə və Çin arasındakı əlaqələr son illərdə çox sürətli bir şəkildə irəliləməkdədir. Türk-Çin əlaqələrinin ölçüsü artıq yalnız iki ölkəni maraqlandırmaqdan çıxmış və qlobal bir xüsusiyyət qazanmışdır. Bu səbəbdən Qərb media quruluşları belə Türk-Çin əlaqələrini maraqlandıran xəbərlərə geniş bir yer verməyə başlamışlar. Bununla birlikdə Türkiyə və Çinin münasibətləri "strateji ortaqlıq" ölçüsünü daşımaq üçün siyasi və iqtisadi mövzularda bəzi əhəmiyyətli addımlar atmaları lazımdır. Siyasi sahədə Şərq Türkistanın ikitərəfli əlaqələrdə problem olma potensialı hələ də davam etməkdədir. Türkiyə Şərqi Türkistanda yaşayan uyğurların siyasi və mədəni hüquqlarının qorunması nöqtəsindəki tələblərini Çin orqanlarına davamlı çatdırmaqdadır. Ankara Bolqarıstan türklərinin 1990-ci illərdən sonrasında Türkiyə və Bolqarıstan arasında bir dostluq körpüsü halına gəldiyi kimi, uyğur türklərinin də Çin ilə Türkiyə arasında qaynaşdırıcı bir ünsür olmasını arzu edir. 2011-ci ilin içərisində HABnan hava yollarının Şanxay-Urumçi- İstanbul səfərlərinə başlaması, Şərq Türkistanın Türkiyəyə daha rahat açılması baxımından 106 “Tayyip Erdoğan Yurda Döndü” Hürriyet 21 Şubat 2007 http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=122529 99 əhəmiyyətli bir inkişaf olmuşdur. Yenə türk firmalarının Urumçidə investisiya etməsi söz mövzusudur. Atılacaq bənzər addımlarla uyğurların yaşadığı sərhəd bölgələrinin Türkiyə ictimaiyyəti təmin edəcək bir şəkildə həlli, ikitərəfli əlaqələrin daha da dərinləşdirilməsi baxımından əhəmiyyət daşıyır.Bununla birlikdə Şərq Türkistanın ikitərəfli əlaqələrdə Ankaranın arzu etdiyi kimi bir dostluq körpüsü rolu oynaya bilməsi üçün 5 iyul 2009-cu ildə Urumçi hadisələri kimi inkişafların yaşanmaması lazımdır. Bunun üçün də Pekinin uyğurların təməl insani haqqlarını vermə və uyğur şəxsiyyətini qoruma nöqtəsində tərəddüd etməməyi lazımdır. Çinin 1949-cu ildən günümüzə qədər Sincan bölgəsində tətbiq etdiyi siyasətlər bir bütün olaraq qiymətləndirildiyində, uyğurların siyasi, ictimai və iqtisadi baxımdan bir ayrı- seçkiliyə məruz tutulduğu və bərABər vətəndaşlar olaraq görülmədiyi aydın olmaqdadır. Uyğur türklərinin qarşılaşdığı problemlərin başında uyğur dilinin bölgədə gedərək əhəmiyyətini itirməyi problemidir. Pekin "iki dilli təhsil" kampaniyası çərçivəsində bütün azlıq məktəblərində çin dilini məcbur hala gətirmişdir. Şərq Türküstanda dini azadlıqlar önündəki məhdudiyyətlər hələ də davam etməkdədir. Şərq Türküstan daxilində məscid girişlərinə dövlət məmuru, şagird, partiya üzvləri ilə təqaüdçü məmurların girə bilməyəcəkləri istiqamətində elanlar asılıb və məscidə gediş-gəlişləri camaat içərisindəki kəşfiyyat işçilərin möhkəm bir şəkildə nəzarət edilir. Ramazan ayında dövlət məmuru və şirkət işçisi uyğurların oruc tutub tutmadiklarini nəzarət etmək üçün su təklif edirlər. Eyni zamanda Quran təhsili başda olmaq üzrə uşaqlara hər cür dini təhsil vermək qadağan edilmişdir. 2012-ci ildə Ramazan ayında da məmurların və tələbələrin oruc tutmağı və məscidə getmələri qadağan tətbiqi davam etmişdir. Şərq Türküstanda xüsusilə son illərdə artan digər bir çətinlik da Türk-İslam əsərlərinin sistematik bir şəkildə məhv edilməsidir. Uyğurların daha çox sıxlıqda yaşadığı ənənəvi və tarixi səmtlər, prospekt keçirmək və ya zəlzələyə dayanıqlı müasir binalar inşa etmək bəhanəsiylə sökülür, buralarda məskun salan uyğurlar zorla yerlərindən köçürülərkən yeni inşa edilən binalarda çinlilər yerləşdirilir Türkiyənin Çinlə yaxınlaşmaq istəməsi siyasi və iqtisadi iki təməl gözləmə üzərinə inşa edilmişdi. Bunlardan ilki Ankaranın özünümaraqlandıran beynəlxalq Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|