Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari

Sirtqi matematik tadbirlar -
sirtqi matematik olimpiadalar, sirtqi konkurslar, masalalar 
yechish bo’yicha tanlovlar, sirtqi yosh matematiklar maktablari va h.k. Bunday ishlar vaqtli 
matbuot va turli homiy tashkilotlar yordamida amalga oshiriladi, bunga doir zarur o’quv 
qo’llanmalari va uslubiy ko’rsatmalar mavjud.
1. Arifmetika – matematika fani bo’limi sifatida maktabda o’qitilish maqsadlariga ega. 
Bular:son haqidagi tasavvurlarni rivojlantirish; sonlar ustida to’rt amalni bajarish malakalari va 
hisoblash madaniyatini shakllantirishdan iborat. (Umumiy o’rta ta’lim o’quv dasturi. Matematika 
taraqqiyoti. 4-maxsus son. –T., 1999 y. – 173-b.). 
Arifmetika (grekchasiga “artimos” - son) sonlar haqidagi ta’limot hisoblanadi.
Son va hisoblashlarni o’rganishni o’quvchilarda arifmetik mazmunli tushuncha va 
tasavvurlar konkret materialda (bir, son, sanoq va hokazo) tarkib toptirish va asta-sekin 
o’quvchilarni umumlashtirishlarga o’rgata borishdan iborat. Boshlang’ich sinflarda tayyorlash 
kursi o’rgatiladi, 5 va 6-sinflarda esa arifmetikaning sistemali kursi o’qitiladi.

---

270
2. 1-4- sinflarda arifmetika o’qitishning mazmunini musbat butun sonlar va ular ustida 
amallar tashkil etadi. Asosiy maqsadlardan biri o’quvchilarda puxta yozma va og’zaki hisoblash 
malakalarini shakllantirish hisoblanadi. Shuningdek, o’lchovlarni o’rganish va o’lchashda 
mashqlarga alohida e’tibor beriladi. Ismli sonlar ustidagi amallar oson hollar bilan 
chegaralaniladi. Ulushlar bilan tanishtiriladi, ularga sonning qismi haqida tushuncha beriladi. 
Yarim chorak, nimchorak, o’ndan bir kasrlar hosil bo’lishi tushuntiriladi.
Boshlang’ich sinflarda son va hisoblashlarni o’rganish uslublarining asosiy qoidalari 
mavjud: 
1)Tushunchalarni tarkib toptirishda ko’rgazmali qurollarga tayaniladi, so’ngra bir qator 
mashqlardan keyin umumlashtirishlarga o’tiladi; 
2)Tushunchalarni asta-sekin shakllantirish va hisoblash usullarini o’zlashtirishga erishish 
uchun arifmetika boshlang’ich kursi konsentrlarga bo’linadi: 
1 konsentr – sanoh, raqamlar, o’ngacha qo’shish va ayirish; 
2 konsentr – ikki o’nlik doirasida nomerlash va amallar; 
3 konsentr – yuzlik chegarasida o’sha ish; 
4 konsentr – minglik chegarasida o’sha ish; 
5 konsentr – million chegarasidagi sonlar ustida o’sha ishlarni bajarish; 
6 konsentr – ixtiyoriy kattalikdagi sonlar ustida qo’shish va ayirish; 
3)Amallar haqidagi tushunchalarni tarkib toptirishda oddiy masalalarni yechish va tuzish 
qo’llaniladi. 
4.Son va hisoblashlarni o’rganishning