Amea arxeoloji və Etnoqrafiya İnstitutu amea milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi
Yüklə 43,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
31 hesabla 4 min ədəd tikili deməkdir. Deməli, XVIII əsrin sonu - XIX əsrin əvvəllərində Ağsuda orta hesabla 6 min ədədə qədər ev və yardımçı tikili olub. Şəhər ərazisindəki tikililərin yetərincə sıx olduğu abidənin yerüstü görüntülərindən də aydın hiss olunur. Əslində vizual müşahidələr orada orta statistik göstəricidən daha artıq tikinti qalıqları olduğunu düşünməyə əsas verir. Şəhər ərazisində aparılmaqda olan arxeoloji qazıntılar nəticəsində aşkara çıxarılan sıx tikinti şəbəkəsi də əsasən yuxarıda söylənilən orta statistik göstəricidən daha artıq tikinti qalıqları olduğunu düşünməyə əsas verir. Şəhər ərazisində aparılmaqda olan arxeoloji qazıntılar nəticəsində aşkara çıxarılan sıx tikinti şəbəkəsi göstəricilərlə uyğunluq təşkil edir. Əfsuslar olsun ki, hələlik qazıntıların kiçik miqyasda olması, aşkara çıxarılan evlərin və yardımçı tikililərin sayca azlığı müvafiq elmi nəticələrə gəlmək üçün yetərli hesab oluna bilməz. Müqayisə üçün bildirək ki, Otrarda artıq 500-ə yaxın ev seksiyası öyrənilib. Bu da bütövlükdə Otrarın son orta əsr evlərini tam şəkildə xarakterizə etməyə imkan verir. Tədqiqatların geniş miqyasda aparılması Qazaxıstan arxeoloqlarına imkan verib ki, onlar yaşayış arxitekturasının analizi əsasında evlərin vahid və ənənəvi tipinin mövcud olduğunu söyləsinlər. Əslində isə XVIII əsrə aid Ağsu evləri barəsində də bu sözləri demək olar. Bəli, burada da evlərin vahid tipindən xəbər verən bəzi elementlər artıq söz qabağındadır. Məsələn, indiyədək öyrənilmiş Ağsu evlərinin demək olar ki, əksəriyyətinin üzü cənuba tikilib. Təbiidir ki, bu evlərin pəncərələri və giriş qapısı da cənub istiqamətdəndir. Bu, əlbəttə İslam dəyərlərinə bağlılıqla izah oluna bilər. hansı ki, elə indinin özündə də əksər yaşayış məntəqələrində bu ənənəyə çox ciddi qaydada əməl olunur. Evlərin memarlıq üslubunda diqqəti çəkən məqamlardan birisi də divar oyuqları taxçaların olmasıdır. Bu, bəlkə də daha çox məhz XVIII əsr, ola bilsin ki, həm də Ağsu (Şirvan) memarlığı üçün səciyyəvi elementdir. Məsələn, IV qazıntı sahəsindəki ikiotaqlı evdə 7 ədəd bu cür taxça qeydə alınmışdır. Taxçalardan 3-ü 1 №-li, 4-ü isə 2 №-li otaqdadır. Onlardan da 5-i arxa divarda, cəmisi 2-si yan divardadır. Eni 0, 73 m olan bu taxçalardan biri 1 №-li otağın qərb divarında, digəri isə 2 №-li otağın şərq divarındadır. O da maraqlıdır ki, arxa divarlardakı taxçalar ölçülərinə görə yan divarlardakı taxçalardan xeyli iridir. Arxa tərəfdəki taxçaların eni qərbdən şərqə doğru belədir. 1.14, 1.30, 1.25, 1.27, 1.24 m. Müasir divar şkafları kimi taxçaların funksiyası da müxtəlif ola bilərdi. Lakin onlardan daha çox pal-paltar, yorğan-döşək və ev əşyalarını yığmaq üçün istifadə olunması daha inandırıcıdır. Lakin onlardan kürsü kimi istifadə olunduğunu da düşünmək olar. Ola bilsin ki, evin ağsaqqalı (bu məhəllə ağsaqqalı da ola bilərdi) başdakı kürsüdə, qonaqlar və ya ailənin digər üzvləri arxa divardakı kürsülərdə əyləşirlərmiş. Diqqəti cəlb edən odur ki, başdakı taxça-kürsülərin eni 32 nisbətən azdır. Ola bilsin ki, onlar bir nəfərin (ağsaqqalın) əyləşməsi üçün nəzərdə tutulub. Digər taxça-kürsülərdə isə ən azı 2 adam yanaşı otura bilər. Bir sıra əlamətlərə görə bu evin məhəllə ağsaqqalına, yaxud da qalabəyinə məxsus olduğunu düşünmək olar. Birincisi, yerləşdiyi ərazi baxımından bu məhəllənin baş evi hesab edilə bilər. İkincisi, bu ev yaxınlıqdakı digər evlərdən həm ölçülərinə görə, həm də memarlıq üslubuna görə seçilir. Arakəsmə ilə ayrılmasına baxmayaraq otaqdan – otağa qapı olması hər iki otağın eyni ailəyə məxsus olduğundan xəbər verir. Bununla belə, otaqlardan hər birinin içərisində ocaq, ocaqların ətrafında isə torpaq kürsü olub. Güman etmək olar ki, sahəsi 32 kvadratmetr olan böyük otaqdan (2 №-li otaq) ümumən yemək və yataq otağı kimi, sahəsi 15 kvadratmetr olan kiçik otaqdan isə (1 №-li otaq) daha çox qonağı otağı kimi istifadə olunub. Evin qarşısındakı daş plitələrdən ibarət döşəmə də onun sahibinin xüsusi statusundan xəbər verir. Bundan əlavə 2 №-li otağın içərisindəki kifayət qədər möhtəşəm quyu (dərinliyi 6, ağzının diametri 1 m) da məhz bu cür düşünməyə əsas verir. Təbiidir ki, şəhər uzunmüddətli mühasirədə olduğu vaxtlarda evlərdə daimi su ehtiyatı olan bu cür quyulara böyük ehtiyac olub. Tədqiqatlar nəticəsində IV qazıntı sahəsində özünün memarlıq üslubu, xüsusən də təmtərağı ilə seçilən daha bir ev aşkara çıxarılıb. 6b və 6c kvadratlarında qeydə alınan bu evin uzunluğu 5,40, eni 4,30 m, ümumi sahəsi isə 23,22 kvadratmetrdir. Ev yonulmuş çay daşından inşa edilib. İçərisi təmizlənərkən oradan çoxlu miqdarda bişmiş kərpic ovuntuları təmizlənmişdir. Görünür, binanın üstü bişmiş kərpiclə tağvari formada bağlanıb. Naməlum səbəblər ucbatından binanın üst hissəsi dağılıb, kərpiclər isə bütünlüklə əriyərək toz-torpaq halına düşüb. Evin üzü qibləyədir. Cənub istiqamətində qapı və pəncərəsi olub. Şərq və qərb divarlarında orta hissədə hər birinin eni 0,70 m olan taxça yerləri var. Arxa divarın künclərə yaxın hissəsində də 2 taxça yeri qeydə alınıb. Şərq tərəfdəki taxçanın eni 1,10 m, qərb tərəfdəki taxçanın eni 1,20 m-dir. Şimal-qərb küncdəki taxça ilə qərb divardakı taxça arasında yan-yana olmaqla 2 ocaq aşkar edilib. Cənub şərq küncə yaxın yerdə isə təndir olduğu qeydə alınıb. Diqqəti çəkən ən mühüm məqamlardan birisi bəhs edilən evin içərisində çoxlu miqdarda kirəcdən hazırlanmış divar bəzəklərinin tapılmasıdır. Bəzəklər kirəc üzərində əl ilə işlənmişdir. Onlar bir-birini təkrar etmir. İçərisində müsəlman simvolikasını əks etdirən məscid minarəsinə bənzər elementlər də var. Bəzəklərin işləndiyi kirəc materialına möhkəm olması üçün içərisinə qamış qarğılar atılmışdır. Kirəc lövhələr üzərində onların divara bərkidilməsi məqsədilə istifadə olunmuş dəmir mismarlar qeydə alınmışdır. Yüklə 43,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|