Amea arxeoloji və Etnoqrafiya İnstitutu amea milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi
Yüklə 43,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
74 Digər bir çıraq nümunəsi isə misdən hazırlanmaqla üzərində döymə üsulu ilə arpaya bənzər naxış elementi tərtiblənmişdir. Ağız hissəsindəki dilikli köbə əsas hissəyə lehimlə birləşdirilmişdir. Məmulatın yalnız qırıntıları qaldığındn onun çıraq və ya qəndil hissəsi olduğunu müəyyən etmək çətindir. Hər halda materiallar XVII əsr Ağsu şəhəri ərazisində yaşayan əhalinin istifadə etdiyi işıqlandırma vasitələri, eyni zamanda sənət istehsalı ilə bağlı müəyyən təsəvvür yaratmaq imkanı verir. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik tarixi ərzində olduqca zəngin sənət irsi yaratmış, empirik biliklər və vərdişlər hesabına onları təkmilləşdirilmiş, bir çoxlarını ənənələr hesabına nəsildən-nəslə keçirərək dövrümüzə qədər gətirib çatdırmışdır. XIX əsrin sonlarına qədər mövcud olmuş yüzdən çox ev peşəsi və sənət növləri həm xalqın özünün daxili tələbatını (maddi, mənəvi və məişət ehtiyaclarını ödəmiş, həm də əmtəəlik məhsula çevrilərək bir çox xarici və daxili bazarlara çıxarılmışdır. Bu sənət növlərinin əksəriyyəti Şirvan tarixi-etnoqrafik bölgəsində geniş yayılmış, həm özünün sənətkarlıq məhsulları, həm də bu peşələrin səriştəli ustaları və davamçıları ilə şöhrətlənmişdir. Çoxsaylı ədəbiyyat materialları belə bir fikir söyləməyə imkan verir ki, Azərbaycan Respublikasının Şirvan bölgəsi müstəqil tarixi-coğrafi-inzibati ərazi və ayrıca tarixi-etnoqrafik bölgə kimi öz spesifikası və sənətkarlıq növlərinin müxtəlifliyi ilə diqqəti cəlb edərək etnoqrafik bölgələrimiz içərisində özünəməxsus yer tutmuşdur. Burada sosial-iqtisadi, mədəni-tarixi və təbii-coğrafi amillərin qarşılıqlı təması, biri digərini tamamlaması nəticəsində Ümumazərbaycan sənətkarlıq mədəniyyətinin məhəlli bir variantı yaranmış, zaman-zaman təkamül tərzi keçirərək özünün lokal xüsusiyyətləri, texnologiyası ilə fərqlənmişdir. Şəhərlər sənətkarlığın inkişafında daim amillərdən biri olmuşdur. Tacirlərin və əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin yüksək olan hissəsinin şəhərlərdə toplanması sənətkarların şəhərlərə axınını şərtləndirmişdir. Şamaxının bütün orta əsrlər boyunca gur-gur guruldayan qaynar ticarət və sənətkarlıq mərkəzi olduğunu nəzərə alsaq, Ağsu yaradılarkən bu ab-havanın da əhali ilə birlikdə oraya köçməsi şübhəsizdir. Şirvanda geniş intişar tapmış sənət sahələrindən biri metalişləmə sənəti olmuşdur. Elmi ədəbiyyatdan məlum olduğu kimi bölgədə dəmirçilik, misgərlik, zərgərlik əsas metalişləmə sənəti sahələri kimi yüksək zirvəyə qalxmışdı. Yerli sənətkarların istehsal etdiyi misgərlik, zərgərlik sənəti nümunələri dünya muzeylərinin bəzəyinə çevrilmişdir. Şirvanın Lahıc kəndi nəinki Azərbaycanın, Cənubu Qafqazın misgərlik sənətinə liderlik edirdi. Ağsu arxeoloji ekspedisiyasının arxeoloji qazıntılardan əldə etdiyi sənətkarlıq nümunələrinin 75 əksəriyyətinin Lahıc sənətkarları tərəfindən hazırlandığına şübhə yoxdur. Hətta misdən hazırlanmış zərgərlik məmulatlarının da məhz Lahıc sənətkarları tərəfindən istehsal edildiyini söyləmək olar. Bölgədə atın əsas nəqliyyat vasitəsi olması burada sərraclıq və nalbəndlik sənətinin də inkişafını şərtləndirmişdir. Ağsu qazıntıları zamanı tapılmış bəzi metal əşyalar sərraclıq sənəti nümunələri hesab edilə bilər. Sərraclıq sənətində halqalardan atın yüyəninin, sinəbəndinin formalaşdırılmasını təmin etmək, həmçinin yəhər qaltağına qancığa bağlarını bənd etmək məqsədilə istifadə olunurdu. Buna görə də sərracın əlinin altında digər ləvazimatlarla yanaşı dəmirçilərdə sifariş yolu ilə hazırlanmış müxtəlif ölçülü halqalar olmalı idi. 3a kvadratından tapılan dəmir halqalar yəhər qaltağına bəndlənən qancığa bağları üçün nəzərdə tutulmuş halqalardır. Yəhəri hasilə gətirmək üçün digər bir ləvazimat toqqa və törpülərdir. Atın belində yəhərin möhkəm dayanmasını təmin etmək məqsədilə tapqır, quşqun və sinəbənddən istifadə edilirdi. Yəhərin hər iki tərəfində, arxa və qabaq hissədə bunları bağlamaq üçün ucunda toqqa olan xüsusi qayışlar tikilir. Tapqır atın qarnının altından keçirilərək yəhərin sağ və soluna, quşqun yəhərin arxa hissəsinin sağ və sol tərəfindən atın quyruğuna, sinəbənd isə üç hissədən ibarət olmaqla bir hissə atın qabaq qıçlarının arasından keçirilərək qarnının altında tapqıra və boynunun hər iki tərəfindən keçməklə yəhərin qabaq hissəsində qaltağa toqqa vasitəsilə bağlanır. Tapqır və yüyən hissələrinin lazım gəldikdə böyüdülüb kiçildilməsi üçün törpüdən istifadə olunurdu. Bütün bu hissələr dəmirçixanalarda sifariş yolu ilə hazırlanırdı. IV sahənin 3, 3a və 4c kvadratından tapılan toqqa və törpülərin yəhər əsləhələrinə aid olduğunu söyləmək mümkündür. Eyni kvadratdan həmin ləvazimatlarla birlikdə əldə olunmuş dəmir qıyıq bu ərazidə vaxtilə sərrac dükanının mövcud olduğunu əsaslandırmaq üçün tutarlı dəlil rolu oynayaraq qənaətimizi dəqiqləşdirə bilər. Metalişləmə sənətinin zərgərlik, misgərlik sahələrindən fərqli olaraq nalbəndlik sənəti həm kənd, həm də şəhər sənətkarlığına məxsus bir sənət sahəsi idi. Kənd yaşayış məntəqələrində nalbəndlik sənəti ilə dəmirçi ustalar məşğul olurdularsa şəhərlərdə nalbəndlər müstəqil fəaliyyət göstərərək adətən karvansara və bazar meydanı ətrafında yerləşirdilər. Hələlik arxeoloji qazıntılardan nalbəndlik sənəti ilə bağlı cüzi material əldə olunsa da bu materiallar onların tapıldığı 2b kvadratında nalbənd dükanının olduğunu söyləməyə əsas verir. Etnoqrafik tədqiqatlar Azərbaycanda yerli (buna Yüklə 43,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|