Amea arxeoloji və Etnoqrafiya İnstitutu amea milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi
Yüklə 43,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
78 əkinçilik mədəniyyətinə və qaynar karvan ticarətinə malik bir bölgə olan Şirvanda belə zınqırovların istehsal olunması kütləvi hal almışdır. Metal məmulatları içərisində elə nümunələrə rast gəlinir ki, o bir neçə istehsal üsulunun nəticəsi olaraq hasilə gətirilmişdir. IV sahədən əldə olunmuş at sinəbəndi bu baxımdan çox maraqlıdır. Ürək formalı sinəbənd bir neçə istehsal mərhələsindən keçirilərək hasilə gətirilmişdir. Əvvəlcə misdən tökmə üsulu ilə forma əldə edilmişdir. Lövhənin arxa hissəsinə diqqət yetirdikdə məlum olur ki, mərkəzi hissədəki kiçik gül döyməqəlib üsulu ilə hasilə gətirilmişdir. Növbəti istehsal mərhələsində həmin gülün ətrafında sünbə vasitəsilə oyma nəticəsində nisbətən iri gül əldə olunmuşdur. Daha sonrakı texnoloji əməliyyatda döymə yolu ilə naxışsalma üsulundan istifadə olunmuşdur. Nəticədə sinəbəndin mərkəzi hissəsində budaqlı gül və onun hər iki tərəfində həyat ağacı təsviri yaradılmışdır. Sinəbəndin yuxarı hissəsində bir-birinə paralel düzbucaqlı formalı qulp lehimlənmişdir. At sinəbəndlərində sinə qayışlarının keçirilməsi üçün adətən iki qulp olurdu. Sinəbəndin orta hisəsindən aşağıya doğru kənarları boyunca 14 oyuq açılmışdır ki, bu oyuqlardan vaxtilə sallamaların asılması şübhəsizdir. Bu sinəbənd gözəl sənətkarlıq nümunəsi olmaqla yanaşı, həmçinin Azərbaycanın digər bölgələrində olduğu kimi, Şirvanda da ata xüsusi diqqət yetirildiyini, onun bəzədilməsinə böyük önəm verildiyini sübut edir. Azərbaycanlı kişisi üçün at namus, qardaş, silahdaş, arxa və güvənc yeri hesab olunurdu. Babalardan bizə yadigar qalan “At igidin qardaşıdır”, “İgid atı ilə öyünər” kimi atalar sözləri də fikrimizi təsdiq edir. Atlının ictimai zümrəsini təyin etmək üçün onun atının bəzəyinə nəzər yetirmək kifayət edərdi. Material, həmçinin misgərlik sənətinin çoxşaxəliliyini göstərmək üçün də əhəmiyyətlidir. Ağsu arxeoloji ekspedisiyasının qazıntı nəticəsində aşkar etdiyi maraqlı materiallardan biri də dəmirdən hazırlanmış möhürdür. Möhürün üzərində fars dilində süls xətti ilə möhür sahibinin adı - “Hüseynəlinin qızı Pərvin” sözləri yazılmışdır. Əşyanın etnoqrafik baxımdan maraq kəsb edən cəhəti onun üçkünc formalı tutacağının orta hissəsində açılmış deşikdir. Adətən möhürlərin tutacağından ya qotaz asılır, ya da ip keçirilirək boyundan asılırdı. Möhürlər üçün nəzərdə tutulmuş qotazlar güləbətin işləmə ilə tərtiblənirdi. Deşik məhz həmin funksiyanı yerinə yetirmək məqsədilə qoyulmuşdur. Şirvan bölgəsi zərgərlik sənətində də öz dəsti-xətti ilə seçilmiş, bu sənətin inkişaf edərək zənginləşməsində tarixi izlərini qoymuş, Ümumazərbaycan, Ümumşərq zərgərlik sənəti 79 xəzinəsinə misilsiz töhfəsini vermişdir. Məlumdur ki, şəhərlər sənətkarlığın inkişafında mühüm rol oynamışdır. Bir sıra sənətkarlıq sahələrindən fərqli olaraq zərgərlik sənəti şəhər sənətkarlığı sahəsinə aid idi. Metalişləmə sənətinin bu sahəsinin əsas alıcıları əhalinin tavanalı (imkanlı) təbəqəsi olurdu. Yüksək sosial təbəqə, zadəganlar əsasən şəhərlərdə yaşadığından zərgərlər də bir qayda olaraq şəhərlərdə toplaşaraq müştəri cəlbi gur olan yerlərdə, ad-san qazanmış sənətkarlar isə elə öz evindəcə sənət dükanlarını qururdular. Ağsu arxeoloji ekspedisiyasının əldə etdiyi zərgərlik nümunələri, o cümlədən zərgərlik alət və vasitələri istər bu sənətin istehsal texnologiyasını öyrənmək baxımından, istərsə də ənənəvi milli geyim və bəzəklərin tədqiqinə bir daha nəzər salmaq baxımından olduqca qiymətlidir. IV sahədən əldə olunan zərgərlik məmulatlarının hazırlanmasında gümüş, mis və hətta dəmirdən də istifadə olunmuşdur. Bunlar içərisində geyim bəzəkləri xüsusilə diqqəti cəlb edir. Milli qadın geyimlərinin, xüsusən çəpkənlərin bədənə kip oturmasını təmin etmək, eyni zamanda estetik gözəllik vermək məqsədilə onlara müxtəlif elementlər bəndlənirdi (düymə, qoza, çarpaz, ip və s.). Bu funksiyanı əksər hallarda çarpaz adlanan geyim elementi daşımışdır. Bu məqsədlə çarpaz çəpkənin ön tərəfində bel hissədən qarşı- qarşıya tikilir, ilgək yerlərindən ip keçirməklə tarım çəkilərək bağlanırdı. Arxeoloji qazıntılardan əldə olunan çarpaz nümunələri misdən hazırlanmışdır. Bəzilərinin istehsal prosesi başa çatmamışdır. Bu isə onların tapıldığı ərazidə zərgər dükanının yerləşdiyinə dəlalət edir. Çarpaz hazırlamaq üçün sənətkar əvvəlcə misi əridərək rəcə adlı istehsal ləvazimatına tökür, ərinti bir qədər soyuyub yumşaq kütlə halına düşdükdə onu simkeş vasitəsilə həddədən keçirirdi. Həddə müxtəlif ölçülü deşikləri olan istehsal ləvazimatıdır. Metal kütləsi böyükdən kiçiyə doğru bu alətin deşiklərindən keçirildikcə nazilib ustanın nəzərdə tutduğu lazımi ölçünü alırdı. Müəyyən miqdar tel çəkildikdən sonra növbəti istehsal prosesinə başlanırdı. IV sahənin 3b kvadratından əldə olunmuş çarpaz nümunəsinin timsalında bu istehsal prosesini izləmək mümkündür. Təxminən 6 sm-lik tel ortadan qatlanmış və həmin hissə 8 mm ölçüdə birlikdə qatlanaraq qarmaq əmələ gətirmişdir. Açıq qalan uc hissələr isə yana doğru qatlanaraq geyimə tikilmək üçün nəzərdə tutulmuş ilgək yerini formalaşdırmışdır. Çarpaz azacıq əzilsə də formasını itirməmişdir. Adətən geyimin bir tərəfinə qarmaqlı, digər tərəfinə ilgəkli çarpaz tikilərək bir-birinə keçirilirdi. 4c kvadratından əldə olunan çarpaz nümunələrinin istehsal prosesi başa çatmasa da onlardan ikisinin məhz ilgək üçün nəzərdə tutulması aydın görünür. Çarpazlardan birinin hər iki tərəfində, digərinin bir tərəfində ilgək yerinin olması onun təyinatını tam müəyyən edir. Geyim bəzəklərin böyük bir qismini yaxalıqlar və ətəkliklər təşkil edirdi. Bu tip bəzəklər bütün Azərbaycanda geniş yayılmışdı. Yaxalıqlar qadın üst geyimi olan arxalıqların yaxa kəsiyi boyunca, ətəkliklər isə qadın köynəyinin ön tərəfdən ətəyinə düzülürdü. Elmi ədəbiyyatda XIX- XX əsrin əvvəllərinə qədər qadın geyim kompleksində ətəklik və yaxalıqların geniş yayılması öz əksini tapsa da XVIII Yüklə 43,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|