Amea arxeoloji və Etnoqrafiya İnstitutu amea milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi
Yüklə 43,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
80 əsrin geyim fondu haqqında bunu qətiyyətlə söyləmək mümkün olmamışdır. IV sahənin 8a kvadratından əldə olunan materiallar bu geyim bəzəyindən XVIII əsrdə də istifadə edildiyini söyləmək üçün informator rolu oynamağa qabildir. Bəzək qəlibkarlıq üsulu ilə misdən hazırlanmışdır. İki yarımşar formalı döyməqəlib bir- birinə lehimlənərək kürə forması almışdır. Yuxarı hissəsində paltara tikmək və ya zəncirə keçirmək üçün lehimləmə üsulu ilə qulp bəndlənmişdir. Məmulatın çox kiçik olması ətəklik kimi istifadə olunduğunu göstərir. Ətəkliyin ümumi uzunluğu 1 sm, diametri 1 sm-dir. Digər materialın istehsalı başa çatmamışdır. Zərgərlik məmulatları içərisində qarmaqlar da təyinatları baxımından maraq doğuran elementlərdəndir. Qarmaqlardan həm baş bəzəyi kimi, həm də boxçaların bağlanması üçün geniş istifadə olunmuşdur. Baş bəzəyi üçün nəzərdə tutulmuş qarmaq III sahədən, boxça üçün nəzərdə tutulmuş qarmaqlar isə IV sahədən əldə olunmuşdur. Qadın baş geyimi olan çalma üçün nəzərdə tutulmuş qarmaqlar həcmcə nisbətən böyük olur və zəncirə bəndlənirdi. Boxça üçün nəzərdə tutulan qarmaqlar isə kiçik ölçüdə, misdən sadə formada hazırlanmışdır. Yalnız birinin üzərində qəlibkarlıq üsulu ilə 6 ləçəkli gül nəqş edilmişdir. Qarmaqlardan birinin üzərində isə döymə üsulu ilə həndəsi naxış elementi həkk olunmuşdur. Hər bir qarmağın bir ucu qarmaqdan, digər ucu isə boxçaya bəndləmək üçün deşikdən ibarətdir. Qarmaq boxçanın bir küncünə tikilirdi. Boxçanı bükmək üçün onun dörd küncü bir-birinin üstünə qatlanır, qarmaq olan künc üstdə qalır, həmin künc tarım çəkilir və qarmaq münasib bir yerə sancılaraq boxçanın açılmasını əngəlləyirdi. Boxçaya adətən bayır-bacaq, toyluq (buna xalq arasında boxçalıq paltar da deyilirdi), xırda cehizliklər yığılaraq sandığa və ya taxçaya qoyulur, həmçinin hamama gedərkən dər-dəyişək bükülürdü. O bir növ çantanı əvəz edirdi. Azərbaycanlıların məişətində XX əsrin əvvəllərinə qədər boxçalardan istifadə olunması qarmaqlara da ehtiyac yaratmış və onun istehsalı davam etmişdir. XVIII əsr abidəsindən qarmaqların aşkar olunması bu məişət elementinin tarixini izləmək baxımından çox böyük elmi əhəmiyyət kəsb edir. Xatırladaq ki, muzey fondlarında mühafizə olunan bu tip qarmaqlar XIX əsrin sonlarına aid edilir. Bu materiallar bizə hər iki dövr arasında paralellər aparmaq imkanı verməklə qiymətli mənbə rolu oynayır. Milli geyim dəstində kəmərlər xüsusi yer tutaraq geniş yayılmışdı. Əhalinin yaşlı təbəqəsini çıxmaq şərtilə kişi, qadın və uşaqların əksəriyyəti iqtisadi durumdan asılı olaraq, qızıl, gümüş və mis kəmərlər daşımışdır. Kişilərdə silah daşınmasını asanlaşdırmaq, qadınlarda isə geyimin əyində kip oturması və estetik gözəllik bəxş etmək funksiyası daşıyan kəmərlərin müxtəlif növ və formaları mövcud olmuşdur. 6-cı kvadratdan tapılan kəmər toqqası gümüşdəndir. Uşaqların geyim dəstinə daxil olan belə kəmərlər bir-birinə millər vasitəsilə keçirilən və yə qayış üzərinə yığılan lövhələrdən ibarət olaraq hazırlanırdı. Sonuncu lövhədə toqqanın ilgəyini keçirmək üçün oyuq açılırdı. Toqqanın üzəri Azərbaycan zərgərlik sənətində geniş yayılmış qarasavad üsulu ilə bəzədilmişdir. Yeri 81 gəlmişkən qeyd edək ki, toqqanın naxış elementinin aydınlaşması üçün bərpaya ehtiyacı vardır. Alt hissədə ilgək lehimlənmişdir. Ucu üçkünc formalı olub, əks tərəfində digər lövhəyə keçirilməsi üçün törpü vardır. Uzunluğu 2,8 sm, eni 1,5 sm-dir. Geniş yayılmış kəmər növlərindən biri də pilək kəmərlərdir. Bir-birinə ilgək və qarmaq vasitəsilə birləşən toqqaya malik belə kəmərlər adətən məxmər parçadan hazırlanır, üzərinə döyməqəlib, tökməqəlib üsulu ilə ərsəyə gətirilmiş müxtəlif ornamentli piləklər düzülürdü (hər kəmərə təxminən 6-8 pilək istifadə olunurdu). IV sahədə 3b kvadratından tapılan mis pilək tökmə üsulu ilə hazırlanmışdır. Lakin məmulatın istehsalı başa çatmamışdır. Belə qəliblərdən həmçinin yəhər əsləhələrinin hazırlanmasında da geniş istifadə olunmuşdur. Etnoqrafik materiallar əsasında deyə bilərik ki, mücrülərin, hamam sandıqlarının qulp və cəftə oturacaqları da bədii cəhətdən belə bəzək elementləri ilə tərtiblənirdi. 6-cı kvadratdan tapılan və “gəlincik” adlanan bəzək elementi bir qayda olaraq cehizlik sandıqlara vurulurdu. Milli qadın bəzəkləri sırasında üzüklər və sırğalar xüsusi yer tutur. Arxeoloji qazıntılardan əldə olunan bu tip bəzək nümunələri zəngin olmasa da müəyyən fikir söyləmək imkanı verir. Daha çox antik dövr arxeoloji qazıntılarından əldə olunan zoomorf formalı sırğaların XVIII əsrdə də istifadə də olması maraq doğurur. IV sahədə 8b və 8c kvadratından tapılan sırğalar zərgərlik sənəti ənənəsinin uzun əsrlər boyunca davam etməsini sübut edir. Arxeoloji ədəbiyyatdan məlum olduğu kimi zoomorf formalı bəzək əşyaları hələ tunc dövründən başlayaraq geniş yayılmışdır. Bu daha cox ibtidai dini inanclarla bağlı idi. İlkin dövrlərdə qədim insanların magik və mifik dünyagörüşünü ifadə etməyə yönəlmiş bu elementlər sonralar düşüncə tərzinin dəyişməsi nəticəsində bəzək vasitəsinə çevrilmişdir. Aparılan tədqiqatlardan Azərbaycanda qədim dini inanclar arasında marala sitayişin olduğu da məlumdur. 8c kvadratından tapılan sırğanın bir ucunun maral başı forması kəsb etməsi də həmin dini inancla bağlıdır. Görünür nəsildən-nəslə, əsrdən-əsrə keçib gələn bu sırğa nümunəsi də öz mahiyyətini itirərərək bəzək elementinə çevrilmişdir. 8b kvadratından tapılan sırğa döymə üsulu ilə hazırlanmışdır. Sırğanın aşağı hissəsi pələng başını xatırladır. Üzərində kəsik xətlər döyülmüşdür. Hər iki sırğanın tək olması vaxtilə xalq arasında olan bir inama da diqqətimizi yönəldir. Belə ki, bəzən elə hallar olurdu ki, ailədə oğlan uşağı ya olmur, olsa da çox yaşamırdı. Xalq inamına görə belə hallarda uşağı çoxuşaqlı bir ailəyə verir və ya qulağına sırğa taxırdılar. Bu yolla Əzraili aldadacaqlarını, uşağı ondan qoruyacaqlarını güman edirdilər. Hər halda sırğalar həm zərgərlik sənəti tariximizi, bu sənətdə baş verən genetik ardıcıllığı, həm də xalqımızın estetik zövqünü, dünyagörüşünü tədqiq etmək baxımından əhəmiyyətlidir. Yüklə 43,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|