Amea arxeoloji və Etnoqrafiya İnstitutu amea milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi
Yüklə 43,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
86 Cəhrədə ip əyirmək üçün cəhrə sağ əllə bulanır, sol əllə isə yun iyin ağzına verilirdi. Bir qayda olaraq ip sağdan sola doğru əyrildikcə iyin üzərində dükcə şəklində sarınırdı. 7c kvadratından tapılan dəmir millərin cəhrə mili olmasını güman edirik. Etnoqrafik müşahidələr cəhrə milinin 30-35 sm uzunluğuna malik olduğunu söyləməyə imkan verir. Haqqında bəhs olunan millərin isə uzunluğu 30 sm-dir. Toxuculuq sənətində ip əyrildikdən sonra növbəti emal prosesi qırtızlanma əməliyyatıdır. Qırtızlama prosesində hazır ip “qırtız” (dəmir mil) vasitəsilə qırtızlanır, yun düyünü, çöpük, ilişik və s.-dən təmizlənib hamar hala salınırdı. Qırtız, adətən 13-15 sm. uzunluğunda alət idi. Arxeoloji qazıntı ərazisindən, daha dəqiqi 7-ci kvadratdan tapılan mis və 2-ci kvadratdan tapılan dəmir alətin bu məqsədlə istifadə olunan qırtız olduğunu güman edirik. Hər iki materialın uzunluğu 15sm-dir. Dəmir alətin baş hissəsi manqal şişləri tərzində qatlanmışdır. Bu alətlərdən başqa məqsədlərlə istifadə ehtimalı da mümkündür. Maddi mədəniyyətin öyrənilməsində məişət qablarının özünəməxsus yeri vardır. İbtidai dövrlərdən başlamış bu günə kimi ərzaq - qida məhsullarının saxlanması, tədarükü, bişirilməsi və süfrəyə verilməsində qablardan istifadə olunmuşdur. Qabların dövrləri arasındakı fərq isə onların hazırlandığı materialdan, formasından və istifadə təyinatından ibarət olmuşdur. XVIII əsrə qədər xalqın məişətində saxsı qablar aparıcı rol oynamışdır. Öz başlanğıcını neolit dövründən götürən saxsı qab istehsalı zaman-zaman təkmilləşərək xalqın qaba olan tələbatını tam ödəmişdir. Ağsu arxeoloji ekspedisiyasının qazıntılar nəticəsində əldə etdiyi maddi mədəniyyət nümunələri içərisində saxsı məmulatların üstünlük təşkil etməsi bir daha sübut edir ki, saxsı qablar XVIII əsrdə də öz hakim mövqeyini qoruyub saxlamış, məişətdə geniş istifadə edilmişdir. Ərazidən tapılan qabların əksəriyyəti uzun əsrlər boyunca formasını qoruyub saxlamış qablardır. Yalnız saxsı qəlyan küplərinin XVIII əsrdən etibarən məişətə daxil olduğunu söyləməyə əsas verən bir neçə nümunə aşkarlanmışdır. Əldə olunan tapıntılar arasında mis məişət qablarının azlıq təşkil etməsi misin XVIII əsrdə də məişətə kütləvi şəkildə daxil ola bilmədiyini təsdiqləyir. Bunu hər şeydən əvvəl misin baha olması, bunun əksinə olaraq saxsının ucuz və 87 tez başa gəlməsi ilə izah etmək olar. Xalq arasında işlədilən “Saxsıya verə-verə çıxar qazan bahası” atalar sözünün də məhz sorakı dövrlərə, yəni XIX əsrə aid olduğu aydınlaşır. Məhz bu dövrdən etibarən mis məişətə kütləvi surətdə daxil olmağa başlayır. XVIII əsr abidəsindən aşkarlanan mis qabların çeşidi çox az olsa da dövr haqqında müəyyən təsəvvür yaratmaq imkanı verir. Ərazidən tapılan mis qapaq qablama qazanlara aid olduğundan məişətdə bu qazanların artıq özünə yer aldığından soraq verir. Qapaq sadə formada hazırlanmışdır ki, bu da onun ortabab ailədə işləndiyinə dəlalət edir. Zəngin naxış elementi ilə bəzədilmiş qablar yalnız əhalinin tavanalı təbəqəsinin məişətinə daxil ola bilirdi. Belə qablar sifariş yolu ilə hazırlanır və istehsalı uzun müddətə başa çatırdı. Mis nimçə, qaşıq, qəlyan küpünün hissələri öz bədii tərtibatı cəhətincə diqqəti cəlb edir. Aparılan qazıntılar nəticəsində imkanlı ailələrin məişətində istifadə edilən zəngin bəzək elementinə malik əşyaların əldə olunmaması IV sahədə əhalinin aşağı təbəqəsinin yaşamasına dəlalət edən faktlardandır. Ev məişətində mühüm yer tutan alətlərdən biri də daşdan hazırlanan “əl dəyirmanı”, kirkirə (əl daşı) idi. Ondan gündəlik məişətdə yarma, duz üyütmək üçün istifadə olunurdu. Kirkirə daşı iş prosesində ovulub tökülməyən möhkəm məsaməli daşlardan - qalınlığı 10-12 sm, diametri 35-45 sm olan üst daşından və ondan bir qədər qalın olan eyni diametrli alt daşından ibarət olurdu. Bundan başqa məlumatçıların söylədiyinə görə kirkirə hazırlamaq üçün “kövşən” daşına üstünlük verilirdi. Çünki kövrək karxana daşına nisbətən kövşən daşı bərk və davamlı olurdu. Arxeoloji qazıntılardan əldə olunan kirkirələr göstərilən ölçülərə uyğun olaraq hazırlanmışdır. Girdə formada yonulmuş kirkirə daşının (üst daşının) ortasında “dənlik” adlanan oyuq açılmışdır ki, bu dənlikdən üyüdüləcək qida tökülürdü. Alt daşın ortasında açılan dənlik oyuğuna mil keçirilirdi ki, həmin mil ondan 4-5 sm kənara çıxırdı. Üst daşın kənarında açılan deşik dəstək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Oraya ağac tutacaq keçirərək kirkirəni hərəkətə gətirirdilər. Arxeoloji qazıntı ərazisində şüşə məmulatı qalıqlarının çoxluq təşkil etməsi artıq məişətdə bu qəbildən olan avadanlıqların özünə yer almasının təzahürüdür. Əsasən tranzit ticarəti vasitəsilə bölgəyə ayaq açan şüşə məmulatları Şamaxının ticarət əlaqələrinin genişliyinə dəlalət edir. Arxeoloji qazıntılardan əldə olunan materiallar bizə deməyə əsas verir ki, burada mövcud olan maddi mədəniyyət elementləri Ümumazərbaycan mədəniyyətinin tərkib hissəsi olmaqla öz lokal xüsusiyyətləri ilə seçilmiş Azərbaycan və Şərq mədəniyyəti fonduna öz dəyərli töhfələrini vermişdir. Ərazidən aşkar olunan tapıntılar burada qaynar şəhər həyatının yaşandığını, Yüklə 43,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|