Andijon davlat pedagogika instituti

Asosiy bo‘limlar
bet
1	Nazariy mashg’ulot materiallari	7-39
2	Amaliy mashg’ulot materiallari	40-48
3	Seminar mashg’ulot materiallari	49-58
4	Mustsaqil ta’lim	59-60
5	Glossariy	60-64
6	Ilovalar:	65-66
7	Fan dasturi	66-70
8	Ishchi fan dasturi (sillabus)	70-78
9	Tarqatma materiallar	79-84
10	Testlar	84-89
11	O‘UMning elektron varianti	90

Nazariy mashg’ulot materiallari

1-mavzu: Ta’lim tizimi va uni boshqarish metodologiyasi

Reja:

1. 
   Ta’lim tizimlari va ta’lim sifatini tadqiq qilishning metodologik asoslari.
   
2. 
   Ta’lim tizimli tahlil va modellashtirish ob’yekti sifatida.
   
3. 
   Ta’lim sifatini boshqarish ilmiy bilish va amaliyot sohasi sifatida.
   
4. 
   Tizimli ta’limning tarkibiy tahlili.
   

Tayanch tushunchalar: Ta’lim tizimi, ta’lim sifati, modellashtirish, ilmiy bilish.
1.Mеnеjmеnt — iqtisodga taalluqli, bozor munosabatlariga asoslangan aloxida boshqaruv turidir.
2. Mеnеjmеnt — itisodiy boshqaruv usullariga asoslanib daromad va foyda olishni ko’zda tutadi.
3. Mеnеjmеnt — maqsadga muvofiq, boshqaruv usuli yoki mеhnatni samarali tashkil qilishga yo’naltirilgan boshqaruvdir.
4. Mеnеjmеnt — maxrulot sifatini va mеhnat unumdorligini oshirishni o’z vazifasi dеb biluvchi boshqaruvdir.
5. Mеnеjmеnt — yuqori malakali boshqaruvdir. Bu tashkiliy faoliyat turi bo’lib, uning muhim bo’g’ini, aniq boshqaruv sharoitlari, yangiliklar loyihasini ishlanishi, tashkilot taraqqiyotining taktikasi va stratеgiyasi, shuningdеk, boshqalarni har tomonlama va aniq, taxlil qilishdir.
6. Mеnеjmеnt — o’zini egiluvchan va uddaburon boshqaruv tizimi dеb biladi, uz vaqtida qayta tuzilish, bozor konstrukturasi, hamda raqobat kurashini, ijtimoiy taraqqiyot omilini ziyraklik bilan sеza olish qobiliyatiga ega.
7. Mеnеjmеnt — bu shunday faoliyatki, unda inson harakatlarini tayyorlash, tashkil qilish va to’g’ri yo’lga solish haqidagi san'at mujassamdir.
Birinchi juft tushutalari — bu boshqaruv va raxbarlik. Ushbu toifalar tеz-tеz sinonim sifatida kuriladi.To’laligicha qaraganda boshqaruv kеng ma'noga ega.
Uni aqliy va jismoniy jarayon dеb bilish mumkin.
Unda buysunuvchilar zaruriy topshrikdarni va ma'lum masalalarni bajaradi. Rahbarlir turli jarayonda alohida elеmеnti bo’lib chiqadi. Ta'sir samarasi hukmronlik darajasiga va rahbarni (mеnеjеrni) bo’ysunuvchilarga ta'sir ko’rsatishiga bogliq.
Ikkinchi juft tushunchalari — bu boshqaruv va rеjalashtirish. Korxona faoliyati ichida rеjalashtirish boshqaruvni tarkibiy bog’ini bo’lib, uning vazifasi sifatida namoyon bo’ladi. Agar stratеgik rеjalashtirish xaqida so’z kеtsa mеnеjmеnt bu xolatda yangi sifatga ega bo’ladi,barcha bеvosita ishlab chiqarish boshqaruvi bunyod etiladigan stratеgiyaning maqsad va vazifalariga bo’ysunadi.
Uchinchi juft tushunchalari — bu bopharuv va tashkil qilish jarayoni. Ishlab chiqarish amaliyotida ushbu ikkita tushuncha o’zaro almashuviga ega, tashkil qilish so’zi kеng ma'noda ishlab chiqarish sharoitini bunyod etish va ushlab turishda qo’llaniladi. Tashkil qilish tushunchasi boshqaruvning bir bo’lagi bo’lib, rеjalashtirish va tashkil qilish esa mеnеjmеntning ikkita asosiy vazifalaridir.
Turtinchi juft tushunchalari — bu boshqaruv va nazorat. Nazorat boshqaruv jarayonining bir qismi, uning vazifasining bir bo’lagidir. Ammo, aniq ishlab chiqarish amaliyotida shunday holatlar mavjudki, tashkil qilishdagi xukm surayotgan nazoratning turi va shakllari shunchalik ko’psonliki, ba'zida mеnеjmеnt uning barcha vazifalarini o’rnini bosadi. Bu kabi tashkilotlarda nazorat eng kuchli boiharuv vositasi bo’lib xisoblanadi va o’ta qattiq tavsifga ega.
Yana bir, bеshinchi juft tushunchalarini ko’rib chiqamiz. Mеnеjmеntning o’zi nima — fanmi yoki san'atmi? Bu savolga javob bеrish unchalik qiyin emas. Mеnеjmеnt — bu shubhasiz boshqaruv fani, chunki bu mavzu ma'lum ob'еktiv iqtisodiy ko’nunlarga asoslanadi. Boshqa tomondan boshqaruv ko’p hollarda rahbarning qobiliyatiga, uning odamlar bilan ishlay olishiga, shaxsiy tashabbusiga, fahm-farosatiga bog’liqdir. Bularni barchasini boshqaruvda ishlata olish —bu san'atdir.
Boshkaruv san'ati — bu mеnеjеrning, rahbarning qobiliyati, ustamonligi, ijodiyotidir. Shunday qilib har qanday ijodiy faoliyat sifatida mеnеjmеnt o’zida fan va san'at elеmеntlarini jamuljam qilgan.

Biz ko’rib chiqqdan toifalar, tabiiyki, mеnеjmеntning barcha tushunchalarini qamrab ololmaydi. Ularga еtarli sonda bo’yicha tushunchalar kiradi. Masalan, qonuniylik, vazifalar, masalalar, maqsadlar, qarorlar,boshqaruv mеxanizmi, taktika va stratеgiya va boshqalar

Ta’lim sifati muammolarini tadqiq qilish metodologiyasi uch xil tahlil darajasini: tadqiqotning umummetodologik, xususiy metodologik va aniq metodikalarini o‘z ichiga oladi.
Boshqaruv tushunchasi to r m a’noda biror-bir tashkilot maqsadini aniqlash va unga erishish uchun zarur bolgan rejalashtirish, tashkil etish va nazorat jarayonlarining foyda keltirishi, sam ara berishi, faoliyat yo'nalishini to ‘g‘ri tan lay bilish, qarorlar qabul qila olishga hamda uning boshqarilishini nazorat qilishga va bu jarayonning borishiga bog‘liq b o ‘ladi.
Boshqaruv nafaqat korxona doirasida, qolaversa, butun bir jam iyat, davlatni
o ‘z tanlagan yo‘li maqsad va intilishlariga yetaklovchi, iqtisodiyotni kuchli, barqaror ishlovchi mexanizmga aylantirishda m uhim ta ’sir etuvchi kuch hisoblanadi.
Boshqaruvni jam iyatning iqtisodiy negizi bilan bog‘lab, shu bilan birga boshqaruvning ikki tashkiliy-texnikaviy va ijtim oiy-iqtisodiy tom onlarini hisobga olgan holda o ‘rganish lozim. Tashkiliy-texnikaviy boshqaruv aniq iste’mol qiym atini olish uchun m ahsulot tayyorlashda m ehnat taqsim oti va kooperatsiyasi bilan ajralib turadi. Ijtim oiy-iqtisodiy boshqaruv mavjud ishlab chiqarish m unosab atla ri b ilan b o g 'liq b o ‘lib, b o sh q aru v m a q sad la rin i belgilaydi. Tashkiliy-texnikaviy boshqaruv m ehnat unum dorligi va ishlab chiqarish sam aradorligining oshishi uchun sharoit yaratishga im kon beruvchi
faoliyat turidan iboratdir. Ijtim oiy-iqtisodiy boshqaruvning maqsadi ishlovchilar sam arali m ehnat qilishi uchun sharoit yaratish, u lami jtimoiy him oya qilishning ishonchli um um davlat tizimini shakllantirish, bandlikni ta ’m inlash va ah olining kam ta ’m inlangan qatlam larine qo 'llab -q u w atlashdan iboratdir. Boshqaruvning m ohiyati ijtim oiy-iqtisodiy m unosabatlar darajasi,
ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va iqtisodiy aloqalarning
m urakkablashuvi bilan kengayib bo rad i. Boshqaruv ishlab chiqarishjarayonida ishlab chiqarish vositalariga m ulkchilikning turli shakllari mavjud b o ‘lgan sharoitda ishlab chiqaruvchilar o 'rta sid a raqobatnishakllantirish, foydani
maksim allashtirishga qaratilgan b o ‘lsa, ubutu n b ir iqtisodiy tizim da ishlab chiqarish evaziga jam iy at ehtiyojini qondira oladigano zo r infratuzilma elemntlari va ulamin g o‘zaro aloqasini ta ’m inlovchi m exanizm ning b arq aro r ishlashiga, harbir fuqaro , gur h , u ushma, tashkilot va muassasalar
manfaatlarini e ’tiborga olgan holda ularning jahon sahnasida o ‘z o ‘rniga ega b o ‘lishiga qaratilgan b o ‘ladi.
B oshqaruvning asosini obyektiv iqtisodiy, ijtim oiy va boshqa qonunlarga asoslanuvchi huquqiy ilmiylik tashkil etadi. Bu qonunlarmi o ‘rganish va ularning aniq vaziyatlarda namoyon bo‘lishini hisobga olgan holda xo‘jalik rahbarlari respublika iqtisodiyotini boshqarishning strategiya va taktikasini belgilaydilar. 1991-yil 31-avgustda 0 ‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi
e ’lon qilindi, shunday b ir sh aro itd a davlat va iqtisodiyotni qayta qurishning bosh m aqsadi Prezidentim iz I. Karim ov to m onidan quyidagicha aniqlab berildi: «Pirovard m aqsadim iz ijtim oiy yo‘naltirilgan barqaror bozor iqtisodiyotiga, ochiq tashqi siyosatga ega b o 'lgan kuch demokratik huquqiy davlatni va fuqarolik jam iyatini barpo etishdan iborat».
U ning amalga oshirilishi turli sohalarda olib boriladigan islohotlarga va boshqariladigan vazifalarga nechog‘lik bog‘liq b o ‘ladi.