Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

127 
rağmen  hâkime  evliliği  sona  erdirmeme  yönünde  yetki  verilerek  bu  hüküm 
esnekleştirilmelidir.
502
 
Bizce eşler üç yıl süre içerisinde kısa süreli de olsa bir araya gelmemişlerse, 
gerek şekli gerekse esas olarak son bulmuş bir evliliği devam ettirmenin gerek fertler 
gerekse  de  toplum  açısından  bir  getirisi  olmayacaktır.  Bu  açıdan  bakıldığında  ise, 
konulan hükmün yerinde bir hüküm olduğu ortaya çıkmaktadır. 
 
 
 
 
 
 
 
                                                           
502
   BGB Pr. 1568'deki benzer nitelikteki hüküm için bkz. yukarıda s. 44.
 

---

128 
 
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 
BOŞANMA YARGILAMASINA İLİŞKİN USUL KURALLARI VE 
UYGULAMADAKİ SORUNLAR 
 
I. BOŞANMA DAVALARINDA UYGULANACAK OLAN USUL KURALLARI 
A. Genel Olarak 
Aile  Mahkemeleri  Kanunu(AMK)’de,  aile  mahkemelerinde  hangi  yargılama 
usulünün  uygulanacağı  açıkça  ifade  edilmemiştir.  Bununla  birlikte  TMK’nin  aile 
hukukuna ilişkin ikinci kitabında da aile mahkemelerinde hangi  yargılama usulünün 
uygulanacağı  konusunda  açıklık  yoktur.  Bu  nedenle  aile  mahkemelerinde 
uygulanacak  yargılama  usulünü  HMK’ye  göre  tespit  etmek  gerekecektir.  Bu 
bağlamda, AMK’ın 2. maddesinde belirtildiği üzere, aile mahkemeleri, asliye hukuk 
mahkemesi derecesinde  kurulduklarından, bu mahkemelerde uygulanacak  yargılama 
usulünün  HMK’nin  yazılı  yargılama  usulüne  ilişkin  hükümlere  göre  belirleneceği 
sonucuna varmak mümkündür.
503
 
Bu  sonuca  AMK’ın  7/2  maddesinin  “Özel  kanunlardaki  hükümler  saklı 
kalmak  kaydıyla,  bu  Kanunda  hüküm  bulunmayan  konularda  Türk  Medeni 
Kanununun  aile  hukukuna  ilişkin  usul  hükümleri  ile  Hukuk  Usulü  Muhakemeleri 
Kanunu hükümleri uygulanır.” hükmünden de ulaşılabilir. 
Bu hüküm  doğrultusunda aile mahkemelerinde görülen boşanma davalarında 
uygulanacak yargılama kurallarını ayrı ayrı başlıklar  altında incelemeye başlamadan 
önce,  özellikle  aile  hukukundan  doğan  uyuşmazlıkların  nitelikleri  göz  önünde 
bulundurulduğunda  aile  mahkemesinin  önüne  gelen  dava  ve  işlerde  uygulayacağı 
yargılama usulü açısından özel bir önem taşıyan, medeni yargılama hukukuna hakim 
olan ilkelere genel olarak değinmekte yarar görüyoruz. 
                                                           
503
   Tercan, Erdal: “Türk Aile Mahkemeleri”, AÜHFD, sayı:3, Ankara, Mart 2003, s. 43.
 

---

129 
B. Tasarruf İlkesi- Re’sen Hareket İlkesi 
Medeni  Usul  Hukukumuzda  kural  olarak  geçerli  olan  tasarruf  ilkesi;  genel 
anlamda  tarafların  yargılamanın  başlangıcını,  konusunu  ve  sona  ermesini 
belirleyebilmeleri,  dava  konusu  üzerinde  serbestçe  tasarruf  edebilmeleri,  hakimin 
tarafların talepleri ile bağlı olması anlamına gelir.
504
 
HMK’nin “Yargılamaya Hakim Olan İlkeler” başlıklı Birinci Kısmındaki Md. 
24’e  göre:  “Hakim,  iki  taraftan  birinin  talebi  olmaksızın,  kendiliğinden  bir  davayı 
inceleyemez ve karara bağlayamaz. Kanunda açıkça belirtilmedikçe, hiç kimse kendi 
lehine olan davayı açmaya veya hakkını talep etmeye zorlanamaz. Tarafların üzerinde 
serbestçe  tasarruf  edebilecekleri  dava  konusu  hakkında,  dava  açıldıktan  sonra  da 
tasarruf yetkisi devam eder.” 
Medeni  Usul  Hukukunda  davanın  kendiliğinden  açılamayacağına  ilişkin 
kuralın istisnası  bulunmamaktadır.
505
  Nitekim  boşanma  davaları  açısından  da  hakim 
kendiliğinden  eşler  adına  boşanma  davası  açamayacak  ve  davaya  bakamayacaktır. 
Boşanma  sebepleri  gerçekleşse  bile,  kusursuz  eş  boşanma  davası  açmaya 
zorlanamayacaktır.
506
 Oysa taraf iradesine öncelik verilmesi ve tarafın talebinin esas 
alınması, sadece davanın açılmasında değil,  yargılama sırasında da kendini  gösterir. 
Ancak  boşanma  davalarında  davanın  açılmasından  sonra  kamu  yararı  gereği  re’sen 
hareket ilkesinin de uygulama alanı bulduğu, tasarruf ilkesine re’sen hareket ilkesi ile 
çeşitli sınırlamalar getirilmiş olduğu söylenebilir.
507
 
Şöyle  ki;  davanın  kabulü  hâkimi  bağlamaz.  Boşanma  davalarında  sulh 
olunarak uzlaşma yoluna gidilemez, ancak boşanmanın fer’i sonuçlarına ilişkin olarak 
                                                           
504
   Pekcanıtez/  Atalay/ Özekes, s. 245; Kuru, Baki/  Arslan, Ramazan/ Yılmaz Ejder: Medeni Usul 
Hukuku, Genişletilmiş 16. baskı, Ankara 2005, s. 399.
 
505
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 248;  İstisnai olarak (özellikle aile mahkemesinin görev alanı içine 
giren) bazı konularda kamu yararı düşüncesiyle devlet adına cumhuriyet savcısına da dava açma 
yetkisi tanınmışsa da, bu mahkemenin kendiliğinden bir uyuşmazlığı çözdüğü anlamına gelmez( 
Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 247). 
506
   Petek, Hasan: “Medeni Usul Hukukunda Hâkim Olan İlkeler Işığında Boşanma Davaları”, İzmir 
Barosu Dergisi, S. 3, 2000, s. 12. 
507
   Kuru/Arslan/Yılmaz, s. 400, 401.
 

---

130 
geçerliliği hâkimin onayına bağlı sözleşmeler akdedilebilir.
508
 Tarafların ikrarı hâkimi 
bağlamaz.
509
  Yemin  boşanma  davalarında  kesin  delil  niteliğini  haiz  değildir.
510
Dava 
açılarak boşanma talep edilmiş olsa bile, hâkim eşler arasında barışma ümidi gördüğü 
ve evlilik birliğinin devam edebileceğine ilişkin bir kanaate sahip olduysa, o takdirde, 
re’sen  hareket  ilkesi  gereğince,  tarafların  boşanma  taleplerine  rağmen,  ayrılığa 
hükmedebilecektir.
511
  Özellikle  çocuklar  hakkında  önemli  bir  takdir  yetkisine  sahip 
olan  hakim,  çocuğun  çıkarları  neyi  gerektiriyorsa,  eşlerin  talepleri  ile  bağlı 
olmaksızın karar verir.
512
 
 
C. Taraflarca Getirilme İlkesi- Araştırma İlkesi 
Dava  malzemelerinin  mahkemeye  kimin  tarafından  getirileceği,  davanın 
temelini  oluşturan  vakıaların  ve  delillerin  temini  hakkındaki  sorumluluğun  nasıl 
dağıtılacağı  hukuk  politikası  ile  ilgili  bir  sorundur.  Bu  konuda  “kendiliğinden 
araştırma  ilkesi”  ile  “taraflarca  getirilme  ilkesi”  adı  altında  iki  temel  ilkenin 
bulunduğu söylenebilir.
513
 
Taraflarca  getirilme  ilkesine  göre,  iddia  ve  savunmanın  dayanağı  olan 
olayların  ve  delillerin  taraflarca  mahkemeye  bildirilmesi  gerekir.  Dava 
malzemelerinin mahkemeye tam olarak getirilmesi sorumluluğunu taraflara yükleyen, 
hakime ancak tarafların dava için öne sürmüş oldukları olaylar ve delilleri inceleme 
yetkisi veren bu ilke, tasarruf ilkesinin doğal bir tamamlayıcısıdır.
514
 
 
                                                           
508
   Ayrıntılı bilgi için bkz. aşağıda s. 166.
 
509
   Ayrıntılı bilgi için bkz. aşağıda s. 162.
 
510
   Ayrıntılı bilgi için bkz. aşağıda s. 161.
 
511
   TMK  Md.  170  hükmüne  göre,  boşanma  sebebi  ispatlanmış  olursa,  hâkim  boşanmaya  veya 
ayrılığa karar verir. Dava yalnız ayrılığa ilişkinse, boşanmaya karar verilemez. Dava boşanmaya 
ilişkinse,  ancak  ortak  hayatın  yeniden  kurulması  olasılığı  bulunduğu  takdirde  ayrılığa  karar 
verilebilir.  Ancak, eğer eşler  ayrılık davası açmış  ve  ayrılık talep etmişlerse, o  takdirde  hâkim 
boşanmaya karar veremeyecek ve tarafların ayrılık taleplerine ilişkin bir karar verecektir(Petek, 
s. 14).
 
512
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 248.
 
513
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 250.
 
514
   Kuru/Arslan/Yılmaz, s. 401.
 

---