Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

134 
Kamu düzenine ilişkin olarak getirilmiş olan ikinci delil listesi verme yasağı 
taraflarca  hazırlama  ilkesinin  uygulandığı  davalar  içindir,  kendiliğinden  araştırma 
ilkesinin uygulandığı davalarda ikinci bir tanık listesi verilebilmelidir.
532
 
Boşanma  davalarında  hakime  davanın  dayandığı  olgulara  vicdanen  kanaat 
getirmedikçe, bunları ispatlanmış saymama(TMK Md. 184) hükmü  nedeniyle ikinci 
bir tanık listesinin verilmesi uygun olacaktır, çünkü ancak bu şekilde maddi gerçeğe 
ulaşılabilir.
533
Ancak  Yargıtay  boşanma  ve  ayrılık  davalarında  delil  listesinde  yer 
almayanların  tanık  olarak  dinlenemeyeceği  gibi  ikinci  bir  tanık  listesi 
verilemeyeceğini düşünmektedir.
534
 
 
E.  Alenilik İlkesi 
Bu  ilkeye  göre  yargılama  herkese  açıktır;  kural  olarak  gizli  yapılamaz.
535
 
HMK  Md.  28’e  göre  duruşma  ve  kararların  bildirilmesi  alenidir.  Duruşmaların  bir 
kısmının  veya  tamamının  gizli  olarak  yapılmasına  ancak  genel  ahlâkın  veya  kamu 
güvenliğinin  kesin  olarak  gerekli  kıldığı  hâllerde,  taraflardan  birinin  talebi  üzerine 
yahut resen mahkemece karar verilebilir.
536
 
Bu  ilke,  kamunun  yargı  erkine  olan  güvenini  kuvvetlendirici  rol  oynamakta, 
yargının  objektifliğinin  sağlanması  kontrol  edilmektedir.
537
Taraflar  açısından  da 
davanın tarafları dışındaki üçüncü kişilere de davayı izleme hakkı tanınması ile yalan 
beyanın engellenmesi amaçlanmışsa da günümüzde taraflar dışında dava ile ilgilenen 
                                                           
532
   Kuru/ Arslan/ Yılmaz, s. 498.
 
533
   Kuru/ Arslan/ Yılmaz, s. 498, Petek, s. 34.
 
534
   Y  2  HD,  18.02.2008,  4817/1686:  “…Davacı  tarafından  …tarihli  delil  listesinde  yer  almayan 
kimseler tanık olarak dinlenemez ve ikinci bir şahit listesi verilemez.(HUMK Md. 274) Birinci 
tanık listesinde yer almayan Aysel ve Zelal’ın dinlenmesi ve beyanlarının değerlendirilmesi usul 
ve yasaya aykırıdır.”(Gençcan, s. 1491, dn. 941). 
535
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 280.
 
536
   Anayasal temel için bkz. Anayasa Md. 141.
 
537
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 280.
 

---

135 
insan  sayısının  pek  az  olması  sebebiyledir  ki,  bu  ilke  her  zaman  yalan  beyanı 
engelleyecek nitelikte değildir.
538
 
Duruşmaların aleni olarak yapılacağı ilkesi boşanma davalarında da geçerlidir. 
Buna göre, davanın tarafı olsun ya da olmasın, üçüncü kişiler boşanma yargılamasını 
izleyebileceklerdir. Ancak, eğer bir boşanma davası genel ahlaka veya kişilerin şeref 
ve  haysiyetlerine  dokunur  nitelikte  ise,  söz  konusu  boşanma  davasının  gizli 
yapılmasına  hâkim  karar  verebilecektir.  Bu  durumda,  boşanma  yargılamasının  gizli 
olarak yapılması, aleniyet ilkesine zarar vermeyecektir.
539
 
 
F. Doğrudanlık İlkesi 
Doğrudanlık  ilkesi,  yargılamanın  araya  başkaca  bir  makam  ya  da  kişi 
girmeden  kararı  verecek  mahkeme  önünde  ve  onun  tarafından  yürütülmesi  ve  karar 
verilmesi anlamına gelir.
540
 HMK Md. 197’ye göre kanunda belirtilen hâller dışında, 
deliller  davaya  bakan  mahkeme  huzurunda,  mümkün  olduğu  kadar  birlikte  ve  aynı 
duruşmada  incelenir.  Zorunlu  hâllerde,  bazı  delillerin  incelenmesi  başka  bir 
duruşmaya bırakılabilir. 
Hâkimin  dava  malzemesini  üçüncü  bir  kişi  araya  girmeden  incelemesi, 
değerlendirmesi  ve  karar  vermesini  ifade  eden  doğrudanlık  ilkesi  de  boşanma 
davalarında uygulama alanı bulacaktır. 
Hâkimin  delilleri  serbestçe  değerlendirebilmesi  ve  doğruluğuna  vicdanen 
kanaat  getirebilmesi  hususunda  özel  bir  önem  taşıyan  bu  ilke,  gerçeğin  tespiti  ve 
maddi gerçeğe ulaşılması bakımından önem taşımaktadır.
541
 
 
 
                                                           
538
   Yıldırım, Kamil: Medeni Usul Hukukunda Delillerin Değerlendirilmesi, İstanbul 1990, s. 97.
 
539
   Petek, s. 35.
 
540
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 262.
 
541
   Petek, s. 38.
 

---

136 
II. TARAF EHLİYETİNE İLİŞKİN SORUNLAR 
A.
 
Genel Olarak  
Taraf  ehliyeti,  medeni(maddi)  hukuktaki  hak  (medeni  haklardan  yararlanma) 
ehliyetinin usul hukukundaki karşılığını oluşturur.
542
 TMK gereği hak ve borçlara ehil 
olan gerçek ve tüzel kişiler, davada taraf olma ehliyetine de sahiptirler. Taraf ehliyeti 
dava  şartlarındandır.  Tarafların,  taraf  ehliyetine  sahip  olmaları,  davanın  her 
aşamasında  mahkemece  kendiliğinden  araştırılan,  giderilemediği  takdirde  davayı 
“dava şartı yokluğundan usulden red”de götürebilecek bir husustur.
543
 
Boşanma  davalarında  sadece  eşler  birbirlerine  karşı  dava  açabilirler.  Burada 
evliliğin butlanı ya da evlatlık ilişkisinin kaldırılması gibi kamu düzenini ilgilendiren 
davalarda olduğu gibi, Cumhuriyet Savcısının, ilgililerin veya yasal temsilcinin dava 
açma imkanı yoktur.
544
 
Taraf  ehliyetine  genel  boşanma  sebepleri  açısından  bakıldığında,  ister  genel 
boşanma sebebi olarak evlilik birliğinin temelinden sarsılması halinde, isterse eşlerin 
anlaşması veya ortak hayatın yeniden kurulamaması halinde olsun, eşlerin her ikisinin 
de kusur durumları  göz önünde bulundurulmaksızın  dava açma hakkının bulunduğu 
görülür.
545
  Ancak  evlilik  birliğinin  temelinden  sarsılmasına  sebep  olan,  şiddetli 
geçimsizliğin  doğmasında  daha  fazla  kusurlu  olan  eşin  açmış  olduğu  boşanma 
davasında davalı eşin TMK Md. 166/2 gereğince itiraz hakkına sahip olduğu hususu 
da unutulmamalıdır.
546
 
Doktrinde genel  olarak kabul  edilen tanıma göre;  başkasına devredilemeyen, 
miras yoluyla geçmeyen, hak sahibinin kişiliğini yakından ilgilendiren, bizatihi mali 
bir  değer  taşımayan  ve  kural  olarak  yasal  temsilci  tarafından  kullanılmayıp,  bizzat 
hak  sahibi  tarafından  kullanılması  gereken  haklara  kişiye  sıkı  sıkıya  bağlı  haklar 
                                                           
542
   Kuru/ Arslan/ Yılmaz, s. 260; HMK Md. 50: “Medenî haklardan yararlanma ehliyetine sahip olan, 
davada taraf ehliyetine de sahiptir.”
 
543
   Bkz. HMK Md. 114, 115.
 
544
   Akıntürk/ Karaman, s. 277.
 
545
   Kusurun dava şartı olup olmadığına ilişkin ayrıntılı bilgi için bkz. yukarıda s. 60 vd.
 
546
   Davalı tarafa tanınan bu hakkın hukuki niteliği ve ayrıntılı bilgi için bkz. yukarıda s. 64 vd.
 

---