Anne J. Mills, Melisa Martinez-Alvares va M. Kent Ranson

Anne J. Mills, Melisa Martinez-Alvares va M. Kent Ranson

Sog’liqni saqlash tizimlari ko’pchilik uchun muhokama qilinadigan dasturlar va tadbirlar tizimidir. Ular mamlakatlarning kasallik yukini qay darajada bartaraf eta olishiga va umumiy salomatlik darajasini va aholining
alohida guruhlari salomatligini yaxshilashga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi.
Sog'liqni saqlash tizimi asosiy maqsadi sog'liqni saqlashni yaxshilash bo'lgan harakatlarni amalga oshiradigan barcha tashkilotlar, muassasalar va resurslarni o'z ichiga oladi (Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti [VOZ], 2000). Sog'liqni saqlash tizimi
jismoniy shaxslarga tibbiy yordam ko'rsatadigan tashkilotlar, muassasalar va resurslardan iborat.
Sog'liqni saqlash tizimlari murakkab tizimlarga misol bo'lib, ularda umumiy tizim ko'plab kichik tizimlarni o'z ichiga oladi, ularning har biri o'ziga xos xususiyatlarga ega, ya'ni turli xil o'zaro ta'sir qiluvchi quyi tizimlarning natijasi oldindan aytib bo'lmaydi (Adam va De Savigny, 2012).
Sog'liqni saqlash tizimlari barcha mamlakatlarda juda farq qiladi. Kasallikni o'rganishdan farqli o'laroq, sog'liqni saqlash tizimini o'rganish va tushunish uchun faqat cheklangan standartlashtirilgan terminologiya yoki metodologiya mavjud. Har bir mamlakatning sog'liqni saqlash tizimi murakkab omillar majmuasi, ayniqsa uning tarixiy rivojlanish naqshlari va turli manfaatlar guruhlari kuchining mahsulidir (Balabanova va boshqalar, 2013). Shunga qaramay, umumiy xususiyatlarni aniqlash mumkin va qaysi dizayn xususiyatlari qaysi natijalar bilan bog'liqligi haqidagi bilimlar ortib borishiga sababchi bo’ladi va shu bilan mamlakatlararo tizimlarni o'rganishni osonlashtiradi.

global va milliy iqtisodiyotdagi ahamiyatini hisobga olgan holda o‘zgardi. Sog'liqni saqlash mamlakatning yalpi ichki mahsulotining (YaIM) ortib borayotgan ulushini iste'mol qilishga intiladi, chunki daromad ortib boradi. Jahon miqyosida sog'liqni saqlashga sarflangan jami xarajatlar 1948 yildagi jahon yalpi ichki mahsulotining 3 foizidan 2006 yilda 8,7 foizgacha o'sdi (JSST, 2009). 2010-2015 yillardagi

so'nggi tendentsiyalar xuddi shu ko'rsatkich yuqori daromadli mamlakatlarda 6,5% dan 7,83% gacha, past va o'rta daromadli mamlakatlarda (LMIC) 5,4% dan 6,4% gacha o'sganligini ko'rsatadi (JSST, 2017) ). Shunga qaramay, daromadlari o'xshash bo'lgan
mamlakatlar o'z aholisining sog'lig'iga qanchalik samarali g'amxo'rlik
qilishlari bilan juda farq qiladi. Daromadlari o'xshash mamlakatlar o'rtasidagi sog'liq bilan bog'liq farqlar juda katta bo'lishi mumkin.
Masalan, 2016-yilda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsuloti 1030 AQSh dollarini tashkil etgan Bangladeshda 5 yoshgacha bo‘lgan o‘lim darajasi 1000 tirik tug‘ilgan chaqaloqqa 34 nafarni tashkil etadi, Kot-d’Ivuarda esa 2016-yilda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 1553 AQSh dollarini va 5 yoshgacha bo‘lgan o‘lim darajasi 92 nafarni
tashkil qiladi.
Sog'liqni saqlash tizimining sog'liqni saqlash natijalariga qo'shgan hissasini daromad, ta'lim va ovqatlanish kabi boshqa
omillarga nisbatan ajratish qiyin ("Salomatlik va salomatlik tengligining ijtimoiy determinantlarini tushunish va harakat qilish" bo'limiga qarang), ammo sog'liqni saqlash tizimi salomatlikning muhim omilidir.

Sog'liqni saqlash tizimlari qanday ishlashi va ular qanday bo'lishi mumkinligini o'rganish va tushunish juda muhimdir. Bu tizim
Sog'liqni saqlash bilan bog'liq Mingyillik rivojlanish maqsadlariga (MRM) erishishga global e'tibor

597