Annotasiya
Yüklə 5,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Təhlil xarakterikliyi.
- 4. Sistematiklik
62
əvvəlcədən planlaşdırılır, nəyi, necə və nə üçün müşahidə etmək müəyyənləşdirilir. Müşahidə zamanı tədqiqatçı fakt və hadisələri sonradan ümumiləşdirir. Paşayev Ə.X., Rüstəmov F.A. “Pedaqogika” dərs vəsaitində müşahidəyə nisbətən geniş yer vermişlər. Onlar müşahidənin müşa- hidə olunan hadisə ilə bağlı düzgün nəticə çıxarmağa imkan vermə- sindən söz açır və onun aşağıdakı mərhələlərindən ibarət olduğunu qeyd edirlər. “– müşahidələrin məqsəd və vəzifələrinin müəyyən edilməsi (müşahidə nə üçün aparılır); – tədqiqat obyektinə daha az təsir edən və zəruri infor- masiyalar toplamağa imkan verən müşahidə qaydasının seçilməsi (necə müşahidə etmək); – müşahidə edilən obyektiv qeydiyyat qaydalarının seçilməsi (qeydiyyatı necə aparmaq); – alınan məlumatın təhlil və ümumiləşdirilməsi (hansı nəticə alınıb)” . H.Ə. Əlizadə “Sosial pedaqogikanın aktual məsələləri” adlı kitabında sosial pedaqogikada müşahidənin xüsusi yerindən söz açır, bu prosesdə hadisənin baş verdiyi şəraitin dəyişməsini qeyd edir. O, sosioloq R.Quliyevin “Sosiologiya” əsərindəki aşağıdakı fikirlə razılaşır: “Qarşıya qoyduğu konkret məqsədlə əlaqədar olan faktları toplayır, onları təhlil edir, müəyyən nəticələr çıxarır, imkan daxilində qanunauyğunluqlar müəyyənləşdirilir.” Adi müşahidələrdən fərqli olaraq elmi müşahidə çox çətin olmaqla obyektiv nəticə almaq üçün müxtəlif şəraitdə uzunmüddət- li, müntəzəm iş aparmağı tələb edir. V.İ.Zaqvyazinski elmi müşahi- dənin adi müşahidədən fərqini belə şərh edir: 1. Məqsədyönlülük. O, yalnız seçilmiş obyekt üzərində mü- şahidənin istiqamətliliyinin üstünlüyü ilə deyil, həm də onların təsvirinin müəyyən pedaqoji konsepsiyası aləminə keçirilməsi, onun anlaşılan terminoloji sistemi ilə bağlıdır. Müşahidəçi əşyanın tarixi, inkişafı və strukturu haqqında müəyyən təsəvvürə malikdir. Bu müşahidənin yalnız qavranılanın sadəcə qeydə alınması deyil, əksinə zəruri olan seçmə vasitəsi, müşahidə aparanın başa düşdüyü şəkildə ilkin şərhi qaydası kimi aparılmasına imkan verir. 63
2. Təhlil xarakterikliyi. Müşahidəçi ümumi mənzərədən ar- tıq müşahidənin gedişində təhlil olunacaq, qiymətləndiriləcək və izah ediləcək ayrı-ayrı cəhətləri, elementləri, əlaqələri ayırır.
rakterindən irəli gəlir və baxış dairəsindən onun heç bir mühüm cəhətini və ya əlaqələrini buraxmamağı tələb edir.
“şəklini çəkməklə” məhdudlaşmamağı, az-çox davamlı müşahidə əsasında statistik davamlı əlaqələri və münasibətləri, müəyyən dövr ərzində müşahidə olunanlarda baş verən dəyişiklikləri, inkişafı aşkara çıxarmağı tələb edir.” L.İ.Novikova, A.T.Kurakin müşahidə zamanı aşağıdakıları nəzərə almağı məsləhət görür: a) müşahidə olunan pedaqoji prosesin baş verdiyi şərait, ümumi yol; b) müəllimin fəaliyyəti, onun metod və priyomları, şagirdlərə təsir qaydaları, müəllimin şagirdlərə münasibəti; c) şagirdlərin fəaliyyəti, əməli, hərəkəti, ətraf şəraitə, işə, bir- birinə münasibəti, müəllimin işlətdiyi metod və priyomlara reaksiya. Professor Y.Ş.Kərimovun fikrincə, bunlardan əlavə aşağıdakı- ların da nəzərə alınması vacib və faydalıdır: a) şagirdlərin yaşı (sinif), materialın məzmunu, xarakteri; b) müəllimin nəzəri hazırlığı, şagirdlərin müəllimə münasibəti; c) şagirdlərin müstəqil fəaliyyətə meyli . Pedaqoji tədqiqatlarda müşahidə metodunun müxtəlif növlə- rindən istifadə olunur. Bəzi halda tədqiqatçı müşahidə aparan qru- pun üzvü olur, bəzilərində isə kənardan müşahidə aparır. Müşahidə açıq və gizli, geniş və məhdud, sistematik və epizodik ola bilir. Geniş (və ya bütöv) müşahidə adətən obyekti tam əhatə edir. Bu zaman müşahidəçi müvafiq qanunauyğunluğu çıxarmaq üçün daha çox məktəbi, sinfi, şagirdi əhatə etməli olur. Məhdud müşahidə bir növ seçmə xarakter daşıyır. Məsələn, şagirdlərin idrak fəaliyyətinin müşahidəsi. Sistematik müşahidə uzunmüddətli müşahidədir. O, xeyli müddət davam edir. Epizodik müşahidə dövrü xarakter daşıyır və ona nisbətən az vaxt sərf olunur. Bəzi hallarda müşahidə metodu baş vermiş müəyyən bir hadisənin, öyrəniləcək təlim-tərbiyə məsə- 64
ləsinin səbəbini aşkar etmək üçün (şagirdin dərsə hazır gəlmə- məsinin, ev tapşırığını həll etməməsinin, sinifdə nizam-intizamın pozulması və s. səbəbini öyrənmək üçün) əlverişli olmur. Ona görə də müsahibə metodundan istifadə olunur. Müsahibə. Bu metodun köməyi ilə hər hansı pedaqoji fakt və hadisəyə müəllimlərin, şagirdlərin və valideynlərin münasibəti mü- əyyən olunur, müəyyən təlim-tərbiyə hadisəsi başqaları ilə söhbət etmək vasitəsilə öyrənilir. Pedaqoji müsahibəni planlaşdırmaq tələb olunur. Müsahibənin kimlərlə və nə məqsədlə aparılacağı, hansı sualların və nə üçün məhz həmin sualların veriləcəyi əvvəlcədən ətraflı ölçülüb biçilir. Bu metod əsasən informasiya əldə etmək və ya müşahidə zamanı aydın olmayan məsələləri aydınlaşdırmaq məq- sədilə aparılır. Tədqiqat metodu kimi müsahibə daha canlı və təbii səciyyə daşıyır. Müsahibənin dörd növü vardır: 1.
muş müsahibə); 2.
Müəyyən problem üzrə aparılan müsahibə; 3.
Qabaqcadan müəyyən olunmuş suallar üzrə aparılan müsahibə; 4.
lır və alınan cavablar yazılmaqla aparılır) [9]. Müsahibənin müəyyən növü olan intervü özünəməxsus xü- susiyyətə malikdir. Əgər müsahibə qarşılıqlı informasiya xarakteri daşıyırsa, intervüdə biri digərindən soruşur, müsahibin fikrinə təsir etməmək məqsədilə ona şəxsi fikirlərini demir. İntervü fərdlə və qrupla keçirilə bilər. Qrup şəklində intervü şagirdlər, həmin sinifdə dərs deyən müəllimlər, uşaqların valideynləri ilə keçirilə bilər. Pedaqoji tədqiqatlarda intervünün iki növündən istifadə olunur: bu və ya digər hadisəyə insanların münasibətinin aydınlaşmasına yö- nəlmiş fikir bildirən; fikir və hadisəni dəqiqləşdirən sənədli intervü. N.V.Kuzmina intervünü standart, yarımstandart və qeyri-standart olmaqla üç növə ayırır . Başqa tədqiqat metodları ilə müqayisədə müsahibə daha çox qeyri-müəyyən quruluşa, təşkilat formasına, nəticəyə malikdir. Ona görə də tədqiqatçı müsahibə aparmaq bacarığına yiyələnməlidir. Müsahibə o vaxt əsil tədqiqat metodu funksiyasının daşıyıcısı olur ki, Yüklə 5,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|