AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev

 

 

qarşılıqlı  təsirdə  olmasını  xarakterizəı  edir.Dördüncü  əlamət 

problemlərin  dinamik  lomasıdır.  Bu  o  deməkdir  ki,  hər  hansı  konkret 

problemlərin  digər  problemlər  daxilində  yeri  və  tutuduğu  mövge 

dəyişkəndir.Belə hal ola bilər ki, dünya dövlətlərinin birgə əməkdaşlığı 

nəticəsində  hər  hansı  bir  ixtiyari  götürülmüş  problemin  kəskinliyi 

azalsın və hətta heçə ensin və yaxud da əksinə, ümumi dil tapmadıqda 

lap elə xırda görünən problem şaxələnsin və bütün bəşəriyyəti bürüsün. 

Bu  göstərdiyimiz  əlamətlər  qlobal  problemləri  digər 

problemlərdən  (bir  ölkə  və  yaxud  region  üçün  aktual  olan 

problemlərdən)  fərqləndirən  əlamətlərdir.  Lakin  bu  əlamətlər  qlobal 

problemlərin  genezisini  başa  düşmək  üçün  kifayət  deyildir.  Qlobal 

problemlərin genesizi bilavasitə ayrı-ayrı ölkə, və öıkələr qrupunda baş 

verən siyasi, sosial-iqtisadi və təbii problemlərlə  sıx əlaqədar olan bir 

perosesdir.  Hansı  əlamətə  malik  olmalarında  asılı  olmayaraq  qlobal 

pr

oblemlər  spesifik  və  əlahiddələşmış  qrup  problemlərdirki,  bunların 

hamısında ümumibəşərilik koloriti birinci yerdə durur. 

Beləliklə, qlobal problem elə problemdir ki, o bütün bəşəriyyətin 

həyatı maraqlarına toxunur və həlli üçün müxtəlif ölkələrin,bütün dünya 

cəmiyyətlərinin birgə əməkdaşlığını, səyini tələb edir.Qlobal problemlər 

öz  təbiətlərinə  görə  kompleks  xarakterlidirlər,  insanı  hərtərəfli  və 

dərindən  düşündürmək  xüsusiyyətlərinə  malikdirlər.  Həllini        təcili 

tələb  problemdirlər.Onların  həm  beynəlxalq,həm  siyasi  və  həm  də 

sosial-

iqtisadi aspektləri vardır. 

 

1.2.Qlobal problemlərin meydana çıxma səbəbləri 

 

 

Dünya 

iqtisadiyyatının 

müasir 

dövrünün 

xarakterik 

xüsusiyyətlərindən  ən    başlıcası  keyfiyyətcə  yeni  və  bir-birilə  sıx 

əlaqədə olan qlobal problemlərin meydana gəlməsi və kəskinləşməsidir. 

Onların  ortaya  çıxması  da  dünya  ictimaiyyətinin  və  bütün  ölkələrin 

diqqətini cəlb etməsi, istehsalın maddi əsasının genişlənməsi və dünya 

əhalisinin  durmadan  artması  kimi  obyektiv  proseslə  bağlıdır. 

Kəskinləşməsinin  səbəbi  isə  yüksək  templə  sürətlənən  elmi  texniki 

inqiıabdır.  Onu  da  almaq  lazımdır  ki,elmi  texniki  inqilab  bütün 

ölkələrdə  eyni  templə,eyni  səviyyədə  inkişaf  etmir.Bundan  başqa, 

ölkələrin  bu  məsələyə  münasibəti  də  müxtəlifdir.Elmi-texniki 

---

 

 

nailiyyətlərdən  istehsalda  istifadə  edərkən  problemlərə  kompleks 

münasibətin  olmması  və  yaxud  da  imkanlı  ölkənin  digər  ölkələrdə 

məhsuldar    qüvvələrin  inkişaf  etdirliməsi  şüarı  altında  əks  nəticələri 

nəzərə  almadan  elmi-texniki  inqilabın  nailiyyətlərini  tətbiq  etməsi  son 

nəticədə  onları  dünyada  qlobal  problemlərin  meydana  gəlməsi  və 

kəskinləşməsi müəllidlərinə çevirir. 

 

Deməli, bir və bir  qrup ölkənin texniki və elmi nailiyyətlərdən 

düzgün  istifadə  etməməsi  bütün  bəşəriyyət  üçün  problemlər  yarada 

bilər. 

 

Bu  və  digər  səbəblər  üzündən  dünyada  yaranmış  qlobal 

problemlərə xammal-mineral və enerji,ətraf mühitin qorunması, aclıqla 

və  ən  qorxulu  xəstəliklərlə  nübarizə,  səmərəli  demoqrafik  siyasətin 

işlənib  hazırlanması,  kosmosun  və  dünya  okeanının  mənimsənilməsi, 

yeni  meydana  gəlmiş  dövlətlərin  iqtisadi  və  elmi-texniki  gərginliyinin 

aradan  qaldırılınası,  sülhün  və  beynəlxalq  əməkdaşlığın  bərqərar  olub  

möhkəmlənməsi,  sivilizasiyasını  məhv  etməyə  qadir  qızğın 

silahlanmanın  dayandırılması,urbanizasiya  prosesinin  idarə  olunması, 

plan

etin qlobal istilənməsi kimi digər problemlər daxildir.  

 

1.3.Qlobal problemlərin qruplaşdırılması 

 

 

Göründüyü  kimi  problemlər  çoxdur.  Dünya    iqtisadiyyatında 

onların rolunu, yerini və həlli yollarını düzgün təyin etmək üçün qlobal 

problemləri üç qrup şəklində öyrənmək məqsədyönlüdür. 

 

Birinci  qrup  problemlər  öz  mahiyyətlərinə  görə  ictimai-siyasi 

xarakter  daşıyır  və  dövrümüzün  hazırkı  pilləsinin  siyasi  reallıqları  ilə 

şərtləşirlər.Belə problemlərə müharibə sülh, etnik çəkişmələr, tərksilah 

uğrunda  mübarizə,  hərbi  texnikanın  gündəlik  tələbat  məhsulları 

istehsalına  uyğunlaşdırılması,  müxtəlif    növ  əsarətlərdən  azad  olmuş 

ölkələrin iqtisadi və elmi-texniki gerilik problemi və müəyyən mənada 

demoqrafik problemlər daxildir.  

İkinci  qrup  problemlər  cəmiyyətlə  təbiət  arasında  baş  verən 

münasibətlərdən  doğur  və  elmi-texniki  inqilabların  təsiri  altında 

kəskinləşirlər.  Mineral-xammal    və  enerji  problemləri,ətraf  mühitin 

qorunması,kosmosun  və  Dünya  okeanı  resurslarının  mənimsənilməsi, 

qlobal istiləşmə bu qəbilədən olan problemlərdir. 

---

 

 

Ücüncü qrup 

problemlərin  meydana  çıxma  fazası  şəxsiyyət  və 

cəmiyyət  arasındakı  qrşılıqlı  münasibətlərdir.  Belə  problemlərə  ilk 

növbədə  aclıq  və  xəstəliklərlə  mübarizə,  sosial  tərəqqi  naminə  elm  və      

texnikanın tərəqqəsinə nail olmaq, ondan hərtərəfli və səmərəli istifadə 

etmək,  təhsilin  və  kadr  hazırlığının  yaxşılaşdırması  kimi  problemlər 

daxildir.  Göründüyü  kimi  qrupa  aid  olunan  problemlərin  səbəblərinin 

kökündə  dövlətlər  və  bu  dövlətlərdə  yaşayan  insanların      münasibəti   

durur. Öz  xalq

ının     gələcəyi haqqnda düşünən dövlət xadimləri olan 

ölkələrdə  bu  qrup  problemlərin  meydana  çıxması  ehtimalı  da 

azalır.Korrupsiyaya, rüşvətxorluğa qurşanmış dövlətlərdə isə əksinə, bu  

problemlər yaranır, kəskinləşir, qloballaşır, cəmiyyəti iflic edir. 

 

XXI  əsrin  əvvəlində  dünya  təsərrüfatı  yarımsistemləri  və 

bütövlükdə  dünya  iqtisadiyyatı  inkişafının  yollarına  və  ümumiyyətlə, 

iqtisadi  fəaliyyətə  daha  çox  yaradıcılıqla  yanaşmaq  zərurəti  mydana 

gəlmişdir.  Planetar  miqyasda  ictimai  inkişaf  konsepsiyası  işlənib 

hazırlanmalı  və  iqtisadi  inkişaf  isə  ancaq  bu  konsepsiya  çərçivəsində 

aparılmalıdır.  Qlobal  problemlərin  meydana  gəlməsi,  sürətlənməsi, 

zəifləməsi,  nə  dərəcədə  əhəmiyyət  kəsb  etməsi,onların  prioritetliyi 

məsələlərinə də çox ehtiyatla yanaşmaq tələb olunur.Keçən əsrin 70-ci, 

80-

cı  və  xüsusən  90-cı  illərində  elmdə,  texnikada,istehsalda  baş  verən 

inqilabi  dəyişiliklər  qlobal  problemlərin  prioritetliyinə  güclü  təsir 

göstərə  bildi.  Məsələn  60-cı  illərdə  nüvə  müharibəsinin  qarşısının 

alınması  ən  prioritet  qlobal  hesab  edilirdisə,  indiki  dövrdə  ekoloji, 

demoqrafik  aclıq,  zəif  inkişaf  etmiş  ölkələrin  olması,  qlobal  istiləşmə 

problemləri ön plana çəkilir.  

 

 

§2.Dünya Okeanından istifadə edilməsi problemi 

2.1. Problemin mahiyyəti 

 

                Müasir dövrün ql

obal  problemlərindən  olan  Dünya 

okeanından  istifadə  edilməsi  probleminin  fərqləndirici  xüsusiyyətləri 

vardır.  İlk  növbədə  Dünya  okeanı  vahid  təbii  mühit,ümimi  əmək 

cismidir. Dəniz təsərrüfatının məhsuldar qüvvələri kompleks xarakterə 

malikdir.  Son  nəticədə  Dünya  okeanı  insanlar  üçün  həm  iqtisadiyyat, 

həm  sosial  inkişaf,  həm  qurunu  yaşamaq  üçün  lazımi  şəklə,  lazımi 

---