AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.3. Pr oblemin qruplaşdırılması
- 3.4.Ekoloji böhranın dərinliyi, təsir istiqamətləri və nəticələri
- 1.Torpaq shələrinin itirilməsi.
- 3.Yerin bio tasının yoxsullaşması.
iqtisadiyyat yaradanda biz eyni zamanda təbiətə təsir göstəririk, onu bir növ “yaralayırıq”.Bu yara da sonradan insanlar üçün yeni xoşagəlməz problemlər ortaya çıxarır.Yaralı təbiət özü insan üçün böyük təhlükəyə çevrilir və hətta onun bir canlı kimi fəaliyyət göstərə bilməsi bacarığını, lap sadə desək yaşamağını təhlükə altına qoyur.
Təbiətdə vurduğumuz zərərlə və bunun nəticəsində əmələ gələn yaralar müalicə olunmadıqca pisləşir, dərinləşir, ətraf mühiti yaşamaq mümkün olmayan həddə çatdırır.Bu zaman biz “böhran”sözünü işlədirik.Deyirik ki, ekoloji böhran vəziyyətindədir yəni insan və digər canlılar üçün təhlükəlidir. Bu cür hal yer kürəsinin bir şəhərini, məsələsini, ölkəsini, regionunu və qitəsini əhatə edə bilər. Belə vəziyyət bütün planetimizi bürüyəndə, bütün insanların taleyi təhlükə altında qalanda qlobal sözündən istifadə edirik. İnsanlar və xüsusən özlərinin sırf milli maraqlarını qoruyan ölkələrin rəhbərləri təbiəti çox ağır bir vəziyyətə salıblar. Bu vəziyyəti xarakterizə etmək üçün müasir dövrdə biz belə deməyə məcburuq: “Planetimizin ekologiyası böhran vəziyyətindədir və Qlobal xarakter daşıyır” Bu gün ek oloji problem dünya təsərrüfatı yarımsistemlərinə və bütövlükdə dünya iqtisadiyytaının inkişafına ən güclü mənfi təsir göstərən amilə çevrilmişdir.
Ekologiya problemi bu və ya başqa səviyyədə coxdan mövcuddur. Lakin ətraf mühitin nəzərə çarpan dərərcədə pisləşməsi XIX əsrdə baş vermiş və böhran həddinə çatmışdır. Bu böhran özünün əyani təzahürünü torpaqların zəhərlənməsində, planetdə gedən meşəsizləşmə proseslərində, suyun çatışmazlığında cay dəniz, okeanların çirklənməsində, azon təbəqəsini dağılmasında havada daha çoxzərərli komponentlərin meydana gəlməsində və.s.bu kimi insanın sağlam yaşamasına mane olan halların meydana gəlib sürətlə inkişaf etməsində tapır. Bu gün ekoloji problemin əhatə dairəsi genişlənmişdir və qlobal xarakter daşıyır. Problemin qlobal “status” alması aşağıdakılarla izah oluna bilər.Birincisi, insanların fəaliyyət nəticəsində mənfi təsirə məruz qalan obyektlərin sayı kəmiyyət və dərinlik nöqteyi-nəzərincə çoxalmış
və sözün tam mənnasında yer kürəsinin bütün təbii sferalarını əhatə edir. İkincisi, iqtisadiyyat və ekologiya arasında yaranmış ziddittətin mənfi təsirinə bu və ya başqa səviyyədə bütün ölkələr məruz qalmışdır. Ücüncüsü, insanların fəaliyyəti elə səviyyəyə çatmışdır ki, onlar planetdə gedən təbii proseslərə ölümcül təsir göstərə bilərlər və əgər istilik nüvə müharibəsi olarsa uzun illər boyu yaranmış sivilizasiyanı məhv edə bilərlər. Nəhayət, dördüncüsü, ekoloji problemin həlli labüd olaraq bütün ölkələrin iştirakını tələb edir.
Əhatə miqyasına görə ekoloji problemləri üc qrupa bölmək olar: 1.Bütün planeti əhatə edən ekoloji problemlər.(bura yer kürəsinin azon t əbəqəsində baş verən, mineral yanacaqların yandırılması üzündən atmosferd ə karbon qazının miqdarında baş verən dəyişikliklər, meşə zolaqlarının azalması, bitki və heyvan aləmində genetik müxtəlifliyin z əifləməsi üzündən ətraf mühitdə oksigenin miqdarında baş verən d əyişikliklər daxildir).
2.region və regionlararası ekoloji problemlər. (bura Dünya o keanının çirklənməsi, səhraların çoxalması, təbii resursların tükənməsi daxildir).
3. bir dövlət çərçivəsində baş verən və sonralar qonşu dövlətlərə və bütün dünya ölkələrində təkrarlanan, lakin mahiyyətcə milli olan ekoloji problemlər (bura şəhərlərin böyüməsi, urbanizasiya proseslərinni güclənməsi, avtomobillərin çoxalması, daxili ərazilərin və təbii suların çirklənməsi və.s daxildir).
Lakin qeyd edək ki, dövlətlərarası iqtisadi əlaqələrin və beynəlxalq bölgüsünün indiki yüksək səviyyəsi baxılan üç qrup ekoloji problemlərin qloballığını azaltmır, əksinə göstərir ki, qloballıq hansı mənbələrdən doğur.
Ekoloji böhranın miqyasını təyin etmək üçün Yerin torpaq qatının, atmosferin, biosferanın və hidrosferanın vəziyyətini və bir neçə acı nəticələri nəzərdən keçirək. 1.Torpaq shələrinin itirilməsi. Bəşər tarixində dünya kənd təsərrüfatı üçün yararlı olan, lakin itirilmiş torpaq sahələri 20 milyon kv.km.ə çatır.Müqayisə edək ki, hal-hazırda istifadədə olan torpaqlardan (təxminən 15 min.kv.km) çoxdur.Qeyri kənd təsrrüfatı işlərinin (tikintilər, dağ-mədən işləri, yol tikintisi) görülməsi nəticəsində ətraf mühitə atılan texnogen maddələrlə də bağlıdır və belə tullantıların miqdarı çoxaldıqca, ətraf mühitin pislənməsi səviyyəsi yüksələir. Dünya təsərrüfatının bütün sahələrində istehsal prosesləri zamanı atmosferə bə və ya başqa şəkildə zəhərli maddələr düşə bilər, lakin bu cəhətdən sənaye birinci yerdə gedir. Xaricə atılan tullantı və cirkləndiricilərin 55%-
i bu sahənin payına düşür (energetikanın 45%) və sənayenin digər sahələrinin 10%). İkinci yerdə kənd təsərrüfatı (40%) üçüncü yerdə isə məişət və kommunal təsərrüfatı (5%)durur.
Atmosferin çirklənməsi sürətlə baş verir. 60-cı illərin əvvəllərində başlayaraq atmosferdə karbon qazının miqdarı daha intensiv şəkildə çoxalmağa başlamış və mütəxəssislərin hesablamalarına görə bu qazın atmosferdə tərkibi hazırda, 1200 il bundan qabaqkına nisbətən 30% artmışdır.Bundan başqa iqtisadiyyatı və hərbi istehsalı inkişaf etdirərkən atmosferəqayğının az olması nəticəsind planetimizin orta illik hərarəti yüksəlir və dərc oluanan materiallara görə 2050-ci ildə həırarət 1.5-4.5 dərəcə selsiya qədər arta bilər. Azon təbəqəsinin də zəifləməsini yada salsaq məslənini nəqədər ciddi olması göz qabağındadır. Qlobal istiləşmənin mənbəyi də burdadır.
Atmosferin tolanması dərəcəsi də sürətlə artır. Son 50 ildə tozlanmanın 70% pisləşmişdir. Bunun əsas səbəbi istehsal zamanı atmosferə buraxılan texnogen hissəciklərdir (aerozollardır) ki, onun da həcmi mütəxəssislərin müxtəlif səpgilərdən qiymətləndirməlkərinə görə ildə 1,0-2.6 milyard ton təşkil edir. 3.Yerin bio
istiqamətlər bioloji varlığa da güclü mənfi təsir göstərir.İlk növbədə biokimyəvi tsikllər korlanır, energetik və termodinamik proseslər normal baş vermir. Nəticədə planetin canlı və bitki örtüyünün müxtəlifliyi azalır, bir çox canlı və bitki tamamilə aradan çıxır. Özü dəı bu proses qlobal miqyasda baş verir. Dünya miqyasında hər bil 11min. hektar meşənin məhv edilməsi isə biosferanı lap pisləşdirir. Meşəsizləşmə və xüsusən tropik meşələrin hesabına baş verən meşəsizləşmə, atmosferdən qaz, yerdəki su balanslarına və onların vasirəsi ilə də canlı bitkilərə ölümcül təsir göstərir. Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|