AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Hidrosferanın çirklənməsi və zəhərlənməsi
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.5.İqtisadiyyata dəyən zərər və yaxud ekoloji vəziyyət kapital tələb edir
qat).İqtisadiyyatı inkişaf etdırən nsanların, öz siyasi ambisiyalarını həyata keçırən dövlətlərin “səyləri” nəticəsində çayların göllərin, dənlizlərin, okeanların, yeraltı suların keyfiyyəti pisləşir və hətta istifadə etmək üçün zərərli vəziyyətə düşür.Bir sıra ölkələrdə artıq icməli su problemi yaranmışdır (bunu bizim respublikamızın timsalında da aydın görmək olur). BMT-nin hesablamalarına görə hər il Dünya okeanına 50 min ton pestisid , 5 min ton civə, 10 mln tona yaxın neft və çoxlu miqdarda digər çirkləndiricilər düşür. İnkişaf etmiş ölkələr isə “mənəvi köhnəlmiş” və zəhərli hərbi maddələri dərin suların basdırmaqla hidrosfera üçün böyük təhlükələr yaradırlar.
Qeyd edək ki, iqtisadiyyatın birtərəfli inkişaf etdirilməsi nəticəsində planetimizin ekologiyasının korlanması istiqamətləri göstərdilyimiz istiqamtlərə bitmir. Lakin digər istiqamətlər də bu göstərdiyimiz dörd istiqamətlərlə sıx əlaqə- dar olur və onlardan doğur. 3.5.İqtisadiyyata dəyən zərər və yaxud ekoloji vəziyyət kapital tələb edir
Son onilliklərdə yeni xarakteristik xüsusiyyətlər “əldə etmiş” ekoloji problemin cəmiyyətə və iqtisadiyyata təsiri də dəyişmiş, qloballaşmışdır.İndi o öz yaralarını heç olmasa bir qədər sağaltmaq üçün çoxlu vəsait tələb edir.
İlk növbədə sosial məsələlərin həllində ekoloji böhran çox mənfi rol oynayır. Hətta sosial yönümlü iqtisadiyyat yaratmağa nail olmuş dövlətlər belə ekoloji təsirdən can qurtara bilmirlər. Bunu da əsas səbəbi ondadır ki, əgər uzaq keçmişlərdə insan fəaliyyətinin mənfi təsirləri təbiətin bu və ya digər komponentlərinə yönəlmişdirsə, indi bu fəaliyyətin mənfi təsirlərini, foksunda insanın özü, onun səhhəti, uzun illər boyu bəşəriyyətin əldə etdiyi sivilizasiya durur. Bundan başqa, cəmiyyətin və təbiətin qarşılıqlı əlaqəsi indi çox sıx və üzvi şəkildə təsərrüfatçılıqla cildlənir, onlar bir-birindən ayrı, təcrid olunmuş halda faliyyət göstərə bilmirlər. Bugünkü ekoloji problemin digər fərgləndirici cəhəti ondadır ki, indi insanlar təbii resurslara olan tələbatlarını keçmiş dövrlərdəki səviyyədə ödəyə bilmirlər. İndinin özündə enerji və.s. kimim problemlər dünyanı bürüyüb. Mümkün olan resursların da əksəriyyəti bə və ya digər səviyyədə zəhərlənmişdir. Belə hal məhsuldar qüvvələrin inkişafını dayandıra bilən amilə çevrilməkdədir.
Dünya təsərrüfatı baxımından yaranmış qlobal-ekoloji anlaşılmazlıq o deməkdir ki, indi istər hər bir dövlətin və istərsə də dünya iqtisadiyyatının inkişafı bilavasitə ümumi qitə təbii şəraitindən , ora da baş verən proseslərdən bilavasitə asılı vəziyyətə düşmüşdür. Dünya iqtisadiyyatını öyrənərkən ekoloji problemin diqqət mərkəzində olmasının siyasi, bioloji, sosial-iqtisadi,psixoloji, mənəvi əhəmiyyəti vardır. Lakin son nəticədə ekoloji krizis iqtisadiyyata ən pis təsir, göstərir. Ekoloji trazlığın pozulması iqtisadiyyata birbaşa təsir göstərən proseslərdəndir. Məslən, təkcə əkin üçün yaralı sahələrin azalması, səhraların çoxalması dünya miqyasında iqtisadiyyata ildə milyard dollar dəyərində itki verir. Bu birbaşa itkidir. Dövlətlərin səhlənkarlığı və xüsusi ambisiyaları nəticəsində itirilmiş meşələrin, su mənbələrinin heç olmasa bir hissəsinin bərpa olunması üçün də əlavə xərclər tələb olunur. Bu ekoloji problemin iqtisadiyyata təsirinin ikinci istiqamətidir. Ətraf mühitin korlanmasının iqtisadiyyata təsirinin üçüncü istiqaməti canlıların və xsusən də insanların səhhətinin pisləşməsi,mxtəlif xəstəliklərin yayılması,bitgi vəeyven aləminin məhv olması ilə əlaqədar çəkilən xərclərləəlaqədardır. Bir qayd a olaraq ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün milyard və trillionlarla ölçülən miqdarda vəsaitlər tələb olunur. Hələlik isə dünya ölkələri ekologiya üçün çox cüzi miqdarda lakin getdikcə artan tempdə birbaşa vəsait ayıra bilirlər.BMT-nin hesabamalarına görə bəşəriyyət ekoloji sağaltma tədbirlərinə 1970-ci ildə 40-milyard, 1980- ci ildə -75 milyard dollara yaxın 1990-cı ildə təxminən 150 milyard vəsait xərclənmişdir. 2000-ci ildə isə bu vəsaitin məbləği təxminən 250- milyard dollar təşkil etmişdir. 1992-ci ildə BMT-nin Rio-de-Janeryoda ətraf mühitin qorunmasına həsr etdiyi beynəlxalq konfransda qəbul edilən “XXI əsr üçün gündəlik məsələ” adlı sənədlərə görə ekologiyanın qorunmasına, yaxşılaşdırılmasına çəkilən vəsaitin ortaillik məbləği təkcə inkişafda o lan üzrə 600 milyard dollar təşkil etməlidir. Onu da qeyd edək ki, planet üzrə ekoloji gərginliyin yaranmasında əsas və birinci rolu inkişaf etmiş ölkələr oynayırlar. Onlar iqtisadi cəhətdən geri qalmış ölkələrə yüksək texnologiyaları gətirirlər. Lakin bu məsələyə kompleks yanaşmırlar. Nəticədə qabaqcıl texnologiya tətbiq etməklə bu ölkələrin ərailərində istehsal prosesləri həyata keçirirlər, pul qazanırlar. Proseslər zamanı tullantıları, çirkli suları, zəhərli qazları lazımi səviyyədə zərərələşdirməyib təbiəti zərərləşdirməkdə davam edirlər. Burada əsas səbəb xarici invesotrlar tərəfindən öz ölkələrindən fərqli olaraq bu ölkələrdəətraf mühitin qorunmasına laz;mi vəsaitin ayrılmamasıdır. Məsələn, dünya iqtisadiyyatından yazan ədəbiyyatların verdiyi məlumatlara görə inkişaf etmiş ölkələr ətraf mühitin qorunmasına ÜMM-un 1-2%-i qədər vəsait sərf edirlər. Eyni zamanda inkişaf etməkdə olan ölkələrə ekologiyanın pisləşməsi nəıticəsində inkişaf etmiş ölkələrə dəyən zərərin məbləği onları ÜMM-nın 4-6%-ə qədər təşkil edir. Deməli inkişaf etmiş ölkələr ekoloji məsələlərin həlli üçün vəsaitlər artırmalıdır.Lakin ekoloji tarazlığın iqtisadiyyata vurduğu birbaşa iqtisadi zərərlər çoxşaxəlidir, mürəkkəb məzmuna malikdir. Burada daha çevik təsir göstərən tədbirlər görmək lazımdır. Məsələn, iqtisadiyyat – ekologiya sxemindən ekologiya iqtisadiyyat sisteminə(sxeminə)keçmək vaxtı çatmışdır. Yəni məsələ belə qoyulmalıdır-ekoloji təhlükəsizliyi tam təmin edən iqtisadiyyata yaşıl işıq verməlidir. Qeyd edək ki, bu sahədə Yaponiyanın gözəl təcrübəsi vardır.Onlarda təbiətə münasibət digər ölkələrlə müqayisədə qat-qat yaxşıdır. Bu təcrübənin mahiyyəti ondadır ki, hər hansı bir, hətta çox məhsuldar olan texnologiya ilk növbədə təbiətin qorunmasını təmin edən texnologiya olmalıdır.
3.6.Problemin həllində beynəlxalq təşkilatların rolu
Digər qlobal problemlər kimi ekoloji problem də ancaq bütün ölkələrin birgə səyi nəticəsində həll edilə bilər. Buna görə də milli hökümətlərin həyata keçirdikləri tədbirlərə yanaşı dünya miqyasında işləri təşkil etmək üçün beynəlxalq təşkilatlardan geniş istifadə olunmalıdir.
XXI əsrin əvvələrində beynəlxalq təşkilatların işinin dügün qurulması, idarə olunması, istiqamətləndirilməsi və bu yolla ekoloji Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|