AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.2.Problemin yaranma səbəbləri
- 4.3.Aclıq, onun mahiyyəti və ölçülməsi
Dünya iqtisadiyyatından yazan mütəxəssislərin hesablamala-rına görə dünyada aclıqdan əziyyət çəkən və kifayət qədər qidalana bilməyənlərin sayı 1,5 milyard nəfərə çatır. Bu rəqəm 2000 il bundan əvvəlki dünya əhalisinin bir neçə mislinə bərabərdir. Bundan başqa, "görünməyən aclıq" deyilən aclığa (söhbət doyunca yeməməkdən gedir) inkişaf etməyən ölkələrin uşaqlarının dörddə biri məruz qalmışdır. Dünya üzrə 240 milyon insanın müxtəlif xəstəliyə tutulması və ölümə məruz qalmasının birbaşa səbəbi də aclıq və doyunca yeməməkdir. Beləliklə, ərzaq problemi artıq uzun illərdir ki, öz dar çərçivəsindən çıxmış, dünya əhalisinin xeyli hissəsini əhatə etmiş, qloballaşmışdır. Proqnoz məlumatlarına görə problemin kəskinləşəcəyi və 2050-ci ildə dünya əhalisinin ərzağa olan tələbatı 3 dəfə artacağı gözlənilir. Beləliklə, həlli uzadılarsa ərzaq problemi S100 milyonl arla insanın yaşayıb fəaliyyət göstərməsini sual altına da qoya bilər. Ümumiyyətlə isə ərzaq problemi bir qlobal problem kimi yaxın gələcəkdə dünya iqtisadi sisteminin tarazlığını daha da poza bilər.
oblem kimi ərzaq problemi bir sıra səbəblər üzündən meydana gəlir. Çoxsəbəblilik ərzaq probleminin coxşaxəli bir hal olması ilə izah olunur. Bir qayda olaraq ərzaq probleminin məzmununda iqtisadi, sosial, siyasi aspektlərin kökləri aydın görünür. Təbii ki, dünya təsərrüfatının yarımsistemləri səviyyəsində və bütövlükdə bəşər miqyasında insanların tələbatlarının ödənilməsi məsələlərinın həllinə təbii resursların olması, onların həcmi, keyfiyyəti təsir göstərir. Yəni ümumilikdə təbii amil problemin həllində başlıca rola malikdir. Məsələnin bu günkü kimi qloballaşmasında ауrı-ауrı ölkələrdə tez-tez baş verən təbii fəlakətlər, quraqlıqların baş verməsi, daşqınlar, epidemiyalar və bu kimi digər insanların fəaliyyətlərindən bilavasitə asılı olmayan amillərin də rolu çoxdur. Deməli, ərzaqla təmin olunmaq üçün təbii amilə iki tərəfdən yanaşmaq lazımdır: birincisi, ölkənin yerləşdiyı ərazidə faydalı qazıntıların, münbit torpağın, əlverişli təbii mühitin olması baxımından, ikincisi isə təbii fəlakətlərin tezlikləri, sıxlığı baxımından. Qeyd edək ki, təbii amil bütün ölkələrə öz təsirini göstərir. Dünyada toplanmış təcrübə göstərir ki, hətta ən yüksək səviyyədə inkişaf etmiş ölkələrdə belə təbii amil insanları müəyyən dövrlərdə çətin vəziyyətə sala bilər. Ərzaq probleminin meydana gəlməsi ilk növbədə iqtisadi bir hal kimi qiymətləndirilməlidir. Onun əsasını əhalinin yüksək artım sürəti, alıcılıq qabiliyyətinin sürəti, alıcılıq qabiliyyətinin yaxşılaşması ilə kənd təsərrüfatı bölməsində məhsuldar qüvvələrin zəif inkişafı arasında yaranmış uyğunsuzluq təşkil edir. İnkişaf etmiş ölkələrdə də bu hal keçən əsrlərdə baş vermis və aclıq problemləri meydana gəlmişdi. Lakin bu ölkələrə kənardan müdaxilə olmadığına görə məsələni həll edə bilmişlər. Lakin uzun müddət koloniya dövrü keçmiş indiki inkişafda olan Latın Amerikası, Asiya, Afrika və s. ölkələrində bu uyğunsuzluq uzun müddət davam etmiş və indi də davam edir. Əsas səbəb isə onların ölkələrinə olan müdaxilələrdir. İnkişaf etmiş ölkələrdən başqa dünyanın əksər ölkələrində Birinci dünya müharibəsinə qədər ərzaq problemini yaradan üç səbəbi xüsusi qeyd etmək lazımdır. Birincisi - əhalinın üstün artımı, ikincisi - kənd əhalisinin şəhərə axını (kənddə iş tapmayan bir parça çörək üçün şəhərə üz tuturdu) və üçüncüsü – kənd təsərrüfatında elmi-texniki inkişafın sənayedən qat-qat geri qalması. Sonuncu amil inkişaf etmiş ölkələrdə geri qalmış ölkələrdən az olsa da uzun müddət "fəaliyyət" göstərib. Təsadüfı deyildir ki, bu ölkələrin kənd təsərrüfatında lazımi səviyyədə mexanikləşdirmə (yəni kənd təsərrüfatının sənayeləşdirilməsi) dövrü keçən əsrin 60-70-ci illərinə təsadüf edir.
Kolonial dövr başa çatdıqdan sonra geri qalmış dövlətlərdə nisbi inkişaf baş verdi ki, bu da əhalinin alıcılıq qabiliyyətini yüksəltdi və elə bu yüksəlişin də özü ərzaq probleminin yaranmasına yeni təkan verdi. Tələb təklifi üstələdiyinə görə ölkələr inkişaf etmiş ölkələrdən ərzaq gətirmək zərurətində qaldılar. Ərzaq probleminin şiddətlənməsinin digər səbəbı inkişafda olan ölkələrin xalq təsərrüfatının birtərəfli inkişaf etdirilməsi olmuşdur. Bunun da əsas səbəbi həmin ölkələrdə bir qrup xalqını soyan qruplasmalann (keçmişin ənənəvi termini ilə desək kapitalistlərin və mülkədarlann, indiki dildə desək korrupsionerlərin və rüşvətxorların) və inkişaf etmiş ölkələrin kapital sahiblərinin çox asan və özlərinə sərfəli yolla qazanc götürmək istəkləri olmuşdur. Bu məqsədlə onlar ölkələrin yeraltı sərvətlərindən istifadə edirdilər və kapitalı hasilat sahələrin inkişafına yönəldirdilər. Kənd təsərrüfatında isə xaricə satılası olan məhsullar istehsalı üçün torpaqlar aynlırdı. Beləliklə də əksər kondlilor torpaqsız qalır və taxıl istehsalçısı da, taxıl istehlakçısna çevrilirdi. Bu da ərzağın çatışmamasına səbəb olmaya bilməzdi. Qlobal problemlər bir-biri ilə əlaqədardır. Ərzaq probleminin şiddətlənməsində bu cəhətdən güclü rol oynayan qlobal problem "demoqrafık böhran" idi. Elə bunun da kökünü cəmiyyətin içərisində görmək olar. Uzun illər geri qalmış ölkədə yaşayan insan özünün mənəvi, əxlaqi, dini dünyagörüşünü dəyişmədən inkişaf etmiş ölkələrdə yaradılmış texnika, texnologiya, dərman və s. ilə üzləşir və bunların vasitəsilə bir problemi həll edirlərsə, digər problemlər qalırdı və yaxud da yeni problemlər yaranırdı. Məsələn, inkişaf etnıiş ölkələrdəki səhiyyə sahəsində əldə olunan nailiyyət-lərin gətirilməsi ölümün səviyyəsini azaltdı, doğuşa isə (geri qalmış ölkələrədə) təsir etmədi. Nəticədə əhalinin sayı çoxaldı və ərzağa olan tələbat artdı.
Aclıq müasir qlobal problemlərdən olan ərzaq probleminin böhran vəziyyətini izah etmək üçün işlədilir. Belə hal dünyanın bıı və ya digər ölkələrində müxtəlif dərəcədə daim baş verir. Son aclıq və keyfıyyətsiz və yarımçıq qidalanma dalğası 1980-cı illərdə Afrikada baş vermişdir. О vaxt bu qitənin ölkələrində aclıq 150 milyon insanı əhatə edirdi və onlar inkişaf etmək haqqında yox, yaşamaq, ölməmək uğrunda mübarizə aparmalı olmuşdular. Qeyd edək ki, bu proses indi də bu və ya başqa səviyyədə müxtəlif yerlərdə davam edir. Dünya Bankının qrup prezidenti D.Vulfensonun məruzəsində göstərilir ki, 1998- сі ildə dünyada 1,3 milyard nəfərin gündəlik xərci bir dollardan, əlavə 3 milyard nəfər insanın isə xərci 2 dollardan aşağı olmuşdur. Dünya əhalisinin 1,3 milyard nəfəri içməli su ilə, 3 milyard
Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|