Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I. GENETİKA, SELEKSİYA VƏ TOXUMÇULUQ UOT 633/635:631.52 YUMŞAQ BUĞDA SELEKSİYASINDA ƏLAMƏT KOLLEKSİYALARININ ƏHƏMİYYƏTİ
27
UOT 633/635:631.52 YUMŞAQ BUĞDA SELEKSİYASINDA ƏLAMƏT KOLLEKSİYALARININ ƏHƏMİYYƏTİ A.M.Abdullayev 1-2 , S.M.Məmmədova 1-2 , S.K.Hacıyeva 1 1.KTN Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutu, Az.1098, Bakı ş., Sovxoz №2 2.AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu, Az.1106, Azadlıq 155, tel.: 5516130
məhsuldarlıq Ключевые слова: селекция, коллекция, интродукция, мягкая пшеница, качествo, урожайность Key words: breeding, collection, introduction, bread wheat, quality, productivity
Hazırda qlobal iqlim dəyişikliyi və stress amillərinin artması fonunda yüksək məhsuldarlıq potensialına, texnoloji-keyfiyyət göstəricilərinə malik və hər cür ekstremal şəraitdə stabil məhsul verə bilən ekoloji plastik sortların yaradılaraq istehsalata tətbiqi ən aktual məsələlərdəndir. Tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, yeni sortların yaradılmasında başlanğıc material son dərəcə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hələ 1958-ci ildə buğda genetikası üzrə I beynəlxalq simpoziumda A.T. Puqsley ilkin seleksiya materialının alınması, qiymətli genetik əlamətlərin saxlanması və həmçinin mövcud sortlarınyeniləri ilə zənginləşdirilməsi üçün əsas olan genetik kolleksiyaların qorunub saxlanmasının vacibliyi məsələsini qaldırmışdır [1]. İlk dəfə seleksiya elminə başlanğıc material haqqında təlim və anlayışı akademik N.İ.Vavilov ğətirmiş, başlanğıc materialı seleksiyanın bünövrə daşı adlandıraraq yeni məhsuldar sortların yaradılmasında xüsusi önəmə malik olmasını vurğulamışdır [2]. Gələcək nəsil seleksiyaçılarüçün elmi tədqiqat müəsissələrində mövcud olan genetik fondun əhəmiyyəti və əlamət kolleksiyalarının qorunub saxlanması zəruriliyi öz aktuallığını hazırda da qoruyub saxlayır.
28
Mədəni bitkilər və yabanı əcdadlarının fenotipik (əlamət) kolleksiyalarının seçilməsi və toplanması, məlum genetik əlamətlərə malik xəttlərin yardılması sonradan fundamental və tətbiqi məqsədlərdə istifadəsi üçün onların spesifik gen fondunun saxlanmasına zəmanət verir [3; 4]. Əlamət (fenotipik) kolleksiyaları adətən fenotipik cəhətdən fərqlənən formaların istifadəsi ilə növ və sort kolleksiyaları əsasında bir qayda olaraq genbanklarda və ya tədqiqat müəssisələrində yaradılır. Belə kolleksiyaların əsasını tədqiqatçını maraqlandıran əlamətləri aydın ifadə olunan sortların yığımı təşkil edir [5; 6]. Müxtəlif bitki növlərinin öyrənilməsi üzrə tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, introduksiya olunan sortların hamısı öz bioloji potensialını realizə edə bilmir və becərmə şəraitinə uyğunlaşmış yerli sortların yaradılması üçün seleksiya işlərinin aparılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Seleksiya üçün eyni bitkinin - vegetasiya dövrünün uzunluğu; ayrı-ayrı inkişaf fazalarının (vegetasiya dövrünün strukturu) baş verməsi; məhsulu (məhsulun strukturunu) müəyyən edən kəmiyyət əlamətlərinin xarakteristikası; vegetativ əlamətlər; quraqlığa davamlılıq (torpaq, atmosfer və s.); bitkilərin aşağı temperatura münasibəti, payızlıqlar üçün qışadavamlılıq; çiçəkləmə xüsusiyyətləri; müxtəlif növ xəstəlik və zərərvericilərə davamlılıq; mexanikləşdirilmiş yığıma yararlılığı müəyyən edən yatmaya, dən tökülməsinə və s. davamlılıq; məhsulun biokimyəvi tərkibinə -zülal, nişasta, yağ və s.-də fərqə görə müxtəlif torpaq iqlim şəraitində becərilmə xarakteristikası məlum olmalıdır. A.Abdullayev və M.Şixoyev payızlıq yumşaq buğdanın perspektiv xətt və sortlarından ibarət olan seleksiya materiallarını tədqiq edərək qiymətləndirmiş və onlardan hibridləşmədə istifadə edərək müsbət təsərrüfat əlamətlərinə malik sortlar yaratmışlar (Tərəqqi, Bəyaz, Murov və s.) [7]. Ədəbiyyat məlumatlarının təhlili və apardığımız tədqiqatlar başlanğıc materialın düzgün seçilməsi, əlamət kolleksiyalarının yaradılması və onların məqsədyönlü olaraq hibridləşməyə cəlb edilməsinin gələcəkdə yüksək məhsuldar sortların yaradılmasının əsasını təşkil etdiyini göstərir. Bu məqsədlə ƏkinçilikElmi-Tədqiqat İnstitutunun Abşeron Yardımçı Təcrübə Təsərrüfatında 2014-2015-ci illərdə suvarma şəraitində tədqiqatlar aparılmışdır. Abşeron yarımadasında torpaq örtüyü bircinsli olmayıb, əsasən qida elementləri ilə zəif təmin olunmuş boz-qonur torpaqlardan ibarətdir. Bu tip torpaqların mexaniki tərkibi əsasən gilli, qumsal və zəif struktura malikdir. Torpaq məhlulunun mühiti qələvi olmaqla, onun bütün qatlarının karbonatlı olması ilə səciyyəvidir [8]. Tədqiqat illərində kolleksiya pitomnikində yumşaq buğdanın 616 yerli və introduksiya olunmuş müxtəlif coğrafi mənşəli sortnümunələri öyrənilmişdir. Səpin, sələf paxlalı bitkilər olmaqla oktyabr ayının üçüncü, noyabr ayının birinci ongünlüyündə aparılmış, kütləvi cücərtilər noyabr ayının birinci və ikinci ongünlüyündə müşahidə edilmişdir. Hər bir nümunə 1m 2 sahədə səpilmiş, standart olaraq yerli Aran sortu götürülmüşdür. Vegetasiya müddətində təcrübə sahəsində qulluq işləri bölgə üçün müəyyən edilmiş aqrotexnikaya uyğun şəkildə həyata keçirilmiş, səpinlə birlikdə hektara 100 kq kompleks gübrə (nitrofoska), erkən yazda kollanma fazasında hektara Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|