Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

82 

 

zülallarının  elektroforetik  spektrlərinə  əsasən  buğdanın  növdaxili,  növlərarası 

polimorfizmini və özünəməxsusluğunu müəyyən etmək mümkündür [14].

 

Tədqiqat materialı kimi, yerli və introduksiya edilmiş 57 yumşaq buğda sortu, 

həmçinin  genetik  marker  kimi  Bezostaya  1  və  Anza  sortlarından  istifadə  edilmişdir 

(cədvəl 1).  

Dəndə  qliadin  ehtiyat  zülalının  elektroforetik  analizi  F.A.Poperelyanın 

yenilənmiş metodu əsasında qlisin-asetat buferində (pH 3.1) aparılmışdır [5].  

Buğda  nümunələrinin  genetik  yaxınlığını  təyin  etmək  üçün  SPSS  kompyuter 

proqramının  köməkliyi  ilə  klaster  analizindən  istifadə  edilmişdir.  Bu  üsul  əsasında 

genetik yaxın və oxşar olan nümunələr dendroqramda qruplaşdırılmışdır [11].  

 

Cədvəl 1 

Müxtəlif mənşəli yumşaq buğda sortları 

 

S/S

 

Sort

 

Mənşəyi

 

S/S

 

Sort

 

Mənşəyi

 

1

 

Qobustan

 

AZE

 

30

 

Yeganə

 

AZE

 

2

 

Bol buğda

 

AZE

 

31

 

Tale 38

 

AZE

 

3

 

Arzu

 

AZE

 

32

 

Murov 2

 

AZE

 

4

 

Birlik

 

AZE

 

33

 

Qırmızı gül 1

 

AZE

 

5

 

Gürgənə

 

AZE

 

34

 

Qobustan

 

AZE

 

6

 

Qarabağ

 

AZE

 

35

 

Starshina

 

RUS-KR

 

7

 

Bezostaya 1

 

RUS

 

36

 

CO970547-7

 

USA-CO

 

8

 

Anza marker

 

USA

 

37

 

Zubkov

 

KYR

 

9

 

Zərdabi

 

AZE

 

38

 

MV 06-02

 

HU-MV

 

10

 

Pərzivan 1

 

AZE

 

39

 

Gerek

 

TR-ESK

 

11

 

Pərzivan 2

 

AZE

 

40

 

Gloriya

 

RO-FL

 

12

 

Qrekum 75/50

 

AZE

 

41

 

TX96V2847

 

US-TX

 

13

 

Dürdanə

 

AZE

 

42

 

Arlin/Yuma

 

USA-KSU

 

14

 

Mirbəşir 128

 

AZE

 

43

 

MV Dalma

 

HU-MV

 

15

 

Tərəqqi

 

AZE

 

44

 

Destin

 

RO-FL

 

16

 

Azəri

 

AZE

 

45

 

Dyuopebusa

 

MOL

 

17

 

Əkinçi 84

 

AZE

 

46

 

OK00421

 

USA-OK

 

18

 

Qiymətli 2/17

 

AZE

 

47

 

Altay

 

TR-ESK

 

19

 

Zirvə 85

 

AZE

 

48

 

Mima

 

BG

 

20

 

Nurlu 99

 

AZE

 

49

 

LC927/Petja

 

BG-SAD

 

21

 

Əzəmətli 95

 

AZE

 

50

 

Sönməz

 

TR-ESK

 

22

 

Şəki 1

 

AZE

 

51

 

Steklovidnaya 24

 

KAZ

 

23

 

Ruzi 84

 

AZE

 

52

 

Dalnitskaya

 

UKR

 

24

 

Günəşli

 

AZE

 

53

 

Vita

 

RUS-KR

 

25

 

Şəfəq

 

AZE

 

54

 

Azəri

 

AZE

 

26

 

Səba

 

AZE

 

55

 

SG-S1915

 

CZ

 

27

 

Şəfəq 2

 

AZE

 

56

 

Karahan

 

TR-KON

 

28

 

Uğur

 

AZE

 

57

 

U1254-7-9-2-

1/TX86A5616//Rina-6

 

TCI

 

 

---

 

83 

 

Müxtəlif yumşaq buğda sortları nümunələrinin hər bir pattern və elektroforetik 

spektrlərinin  rastgəlmə  tezliyi  bütün  zonalar  üzrə  genetik  müxtəliflik  indeksi  Nei 

düsturu əsasında aşağıdakı formul ilə hesablanmışdır[10].  







2

1

i

P

H

 

Burada: H - genetik müxtəliflik indeksi, P

i

 – hər patternin zonalardakı tezliyidir. 

Aparılan  elektroforetik  analiz  zamanı  qliadin  ehtiyat  zülallarının  allel 

komponentlər blokları bir-birindən  elektroforetik spektrlərin sayına, komponentlərin 

geldə  hərəkət  sürətinə,  spektrlərin  intensivliyinə  və  patternlərin  sayına  görə 

fərqlənmişlər.  Yerli  və  əcnəbi  mənşəli  57  yumşaq  buğda  nümunəsində  Gli  1A,  Gli 

1B,  Gli  1D,  Gli  6A,  Gli  6B  və  Gli  6D  qliadinkodlaşdıran  lokusların  allellərinin 

elektroforetik  spektrlərinin  əmələ  gətirdiyi  patternlərə  görə  genetik  identifikasiyası 

həyata keçirilmişdir. 

Hər  bir  tədqiq 

edilən  nümunənin  qliadinkodlaşdıran 

lokuslarının 

elektroforeqramları Bezostaya 1 və Anza kimi marker sortların məlum elektroforetik 

spektrlərinə  uyğun  olaraq  identifikasiya  edilmişdir.  Aparılan  tədqiqatda  qliadin 

ehtiyat zülallarının elektroforeqramları, şərti olaraq dörd zonaya bölünmüşdür: bunlar 

ω-, γ-, β- və α- qliadinlər adlanırlar. ω- və α- zonalarında polimorfizm yüksək, γ- və 

β-  zonasında  isə  aşağı  olmuşdur.  Yerli  və  əcnəbi  yumşaq  buğda  nümunələrində 

genetik  müxtəliflik  indekslərinin  fərqli  olduğu  müəyyən  edilmişdir.  Bununla  belə, 

molekul  kütləsi  ən  ağır  olan  qliadin  elektroforetik  (EF)  spektrləri  ω-  zonada  və  ən 

yüngüllər isə α- zonada quruplaşmışdır. Belə ki, ω- zonasının qliadinlərinin molekul 

kütləsi 99-96 kDa, α- zonasında isə 15-25 kDa arasında dəyişir (Şəkil 1-4). 

 

Şəkil  1-2.  Yerli  və  introduksiya  olunmuş  yumşaq  buğda  sortlarının  qliadin 

elektroforeqramları  

 

1-Qobustan; 2-Bol buğda; 3-Arzu; 4-Birlik; 5-Gürgənə; 6-Qarabağ; 7-Bezostaya 1; 8-

Bezostaya 1; 9-Anza marker; 10-Zərdabi; 11-Pərzivan 1; 12-Pərzivan 2; 13-Qrekum 

75/50;  14-Dürdanə;  15-Mirbəşir  128;  16-Tərəqqi;  17-Azəri;  18-Əkinçi  84;  19-

Qiymətli 2/17; 20-Zirvə 85; 21-Nurlu 99; 22-Əzəmətli 95; 23-Şəki 1; 24-Bezostaya 

---