Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

84 

 

1; 25-Bezostaya 1; 26-Anza marker; 27-Ruzi 84; 28-Günəşli; 29-Şəfəq; 30-Səba; 31-

Şəfəq 2; 32- Uğur; 33-Aran; 34-Yeganə. 

 

 

Şəkil  3-4.  Yerli  və  introduksiya  olunmuş  yumşaq  buğda  nümunələrinin 

qliadinkodlaşdıran lokuslarının elektroforeqramları 

 

35-Tale 38; 36-Murov 2; 37-Qırmızı gül; 38-Qobustan; 39-Starshina; 40-CO970547-

7;  41-Bezostaya1;  42-Bezostaya1;  43-Anza  marker;  44-Zubkov;  45-MV06-02;  46-

Gerek;  47-Gloria;  48-TX96V2847;  49-Arlin/Yuma;  50-MV  Dalma;  51-Destin;  52-

Bezostaya1(TR); 

53-Dyuopebusa; 

54-OK00421; 

55-Altay; 

56-Mima; 

57-

LC927/Petja;  58-Bezostaya1;  59-Bezostaya1;  60-Anza  marker;  61-  Sönməz;  62-

Steklovidnaya24;  63-Dalnitskaya;  64-Vita;  65-Azeri(AZB);  66-SG-S1915;  67-

Karahan; 68-U1254-7-9-2-1/TX86A5616//Rina-6  

 

Yumşaq  buğda  sortlarının  dənlərindən  qliadinin  ekstraksiyası  və  elektroforetik 

analizi aparıldıqdan sonra alınan bəndlər (eletroforetik spektrlər)  “1” və “0” metodu 

əsasında nömrələnmişdir. Eyni yerdə yerləşən bəndlər “1”, həmin yerə uyğun sahədə 

olmayan bəndlər isə “0”binar nomenklaturaya əsasən nömrələnmişdir. 

Tədqiq  edilən  nümunələrin  genetik  yaxınlığını  müəyyənləşdirmək  üçün  klaster 

analizindən  istifadə  olunmuş  və  dendroqram  tərtib  edilmişdir.  SPSS  kompyuter 

proqramının  analizinin  nəticəsinə  görə  nümunələr  7  klasterdə  sinifləşmişdir. 

Dendroqramda nümunələrin 66.7%-i A-, 12,3%-i B-, 3.6%-i C-, 3.6%-i D-, 3.6%-i 

E-, 

3.6%-i F- və 1,8%-i G- klasterinlərində sinifləşmişdir. 

A- klasterində olan nümunələr 

bir-birinə  yaxın,  B-klasterində  olan  nümunələr  bir-birinə  daha  yaxın,  C-  və  digər 

klasterlərdə  sinifləşmiş  nümunələr  isə  həmçinin,  bir-biri  ilə  yaxın  qruplaşmışdır. 

Yalnız Anza, Səba, Starşına və Zubkov

 nümunələri digər qruplardan fərqli olmuşdur. 

Alınmış  dendroqramın  təhlili  nəticəsində  müəyyən  edilmişdir  ki,  nümunələrin 

əksəriyyəti  –  38  yumşaq  buğda  sortu  ayrıca  olaraq  böyük  A-klasterdə  genetik 

cəhətdən bir-birinə daha yaxın qruplaşmışdır (Şəkil 5). 

---

 

85 

 

 

 

Şəkil 5. Yumşaq buğda sortlarının qliadin ehtiyat zülallarının spektrləri əsasında 

qurulmuş dendroqram 

 

Aparılan  tədqiqatlarda  yerli  və  introduksiya  edilmiş  yumşaq  buğda  sortlarının 

elektroforeqramlarının zonalar üzrə elektroforetik patternləri (spektrlərin zonalar üzrə 

modeli) və qliadin spektrləri müəyyən edilmişdir. Belə ki, ω- zonada 42 pattern və 18 

spektr,  γ-zonada 28  pattern  və  6  spektr,  β-  zonada 19  pattern,  6  spektr  və  α-  zonada 

isə  44  pattern,  8  spektr  aşkar  edilmişdir.  Analizlərin  nəticələrinə  əsasən  ən  çox 

pattern  α-  və  ω-,  ən  az  pattern  isə  β-  zonasında  yerləşmişdir.  Eyni  zamanda, 

patternlərin  və  elektroforetik  spektrlərin  zonalar  üzrə  rastgəlmə  tezliyi  faizlə  və 

genetik  müxtəliflik  indeksinə  görə  hesablanmışdır. 

ω

11

P  rastgəlmə  tezliyi  14.2%  – 

yüksək  tezlikli, 

ω

28

P  rastgəlmə  tezliyi  7.1%  –  orta  tezlikli  və 

ω

2

P  rastgəlmə  tezliyi 

2.4%  –  aşağı  tezlikli  kimi  hesablanmışdır.  Genetik  müxtəliflik  indeksi  ω-zonasında 

H=0,963 kimi hesablanmışdır. 

γ

28 

P-nin rastgəlmə tezliyi 25,0%  – yüksək tezlikli, 

γ

3 

P-nin  rastgəlmə  tezliyi  11,0%  –  orta  və 

γ

13 

P-nin  rastgəlmə  tezliyi  isə  3.6%  –  aşağı 

tezlikli  olmuşdur.  Genetik  müxtəliflik  indeksi 

γ-

zonasında  H=0,937  kimi  təyin 

edilmişdir. 

β

  19

  P-nin  rastgəlmə  tezliyi  74,1%  olmaqla  yüksək  tezlikli,  β

2

  P-nin 

rastgəlmə  tezliyi

  42,1%  olmaqla  orta  və 

β

  4

  P-nin  rastgəlmə  tezliyi  isə  5,2%  aşağı 

olmuşdur. 

Genetik  müxtəliflik  indeksi 

β  -

zonasında  H=0,862  kimi  müəyyən 

edilmişdir. 

α

7

 P-nin rastgəlmə tezliyi 8.9% yüksək tezlikli, α

6

 P-nin rastgəlmə tezliyi 

4,5% orta və α

26

 P-nin rastgəlmə tezliyi isə 2,3% aşağı kimi hesablanmışdır. 

Genetik 

müxtəliflik indeksi 

α- 

zonasında H=0,968 kimi hesablanmışdır.

 

 

 

 

 

 

---

 

86 

 

Cədvəl 2.

 

Yerli və introduksiya olunmuş yumşaq buğda sortlarında təyin edilmiş qliadin 

patternləri  

 

s/s

 

Nümunələr

 

patternlər

 

s/s

 

Nümunələr

 

patternlər

 



 



 



 



 



 



 



 



 

1

 

Qobustan 

 

1

 

1

 

1

 

1

 

30

 

Yeganə 

 

25

 

9

 

12

 

24

 

2

 

Bol buğda

 

2

 

1

 

2

 

2

 

31

 

Tale 38

 

26

 

10

 

13

 

25

 

3

 

Arzu

 

3

 

2

 

3

 

3

 

32

 

Murov 2 

 

27

 

11

 

14

 

26

 

4

 

Birlik 

 

4

 

3

 

4

 

4

 

33

 

Qırmızı gül 1

 

28

 

12

 

14

 

27

 

5

 

Gürgənə

 

5

 

2

 

5

 

5

 

34

 

Qobustan 

 

29

 

13

 

15

 

28

 

6

 

Qarabağ 

 

6

 

3

 

4

 

6

 

35

 

Starshina 

 

30

 

14

 

2

 

29

 

7

 

Bezostaya 1 

 

7

 

3

 

4

 

7

 

36

 

CO970547-7

 

31

 

14

 

2

 

30

 

8

 

Anza (marker)

 

8

 

4

 

3

 

8

 

37

 

Zubkov 

 

27

 

15

 

16

 

31

 

9

 

Zərdabi 

 

9

 

3

 

5

 

9

 

38

 

MV06-02

 

32

 

16

 

17

 

5

 

10

 

Pərzivan1

 

10

 

3

 

5

 

10

 

39

 

Gerek 

 

32

 

2

 

4

 

32

 

11

 

Pərzivan 2 

 

11

 

3

 

4

 

11

 

40

 

Gloriya 

 

33

 

2

 

18

 

33

 

12

 

Qrekum 75/50

 

12

 

3

 

5

 

11

 

41

 

TX96V2847 

 

22

 

3

 

19

 

34

 

13

 

Dürdanə 

 

13

 

3

 

3

 

5

 

42

 

Arlin/Yuma 

 

34

 

17

 

16

 

35

 

14

 

Mirbəşir 128

 

14

 

5

 

6

 

12

 

43

 

MV Dalma

 

35

 

5

 

20

 

36

 

15

 

Tərəqqi  

 

15

 

6

 

6

 

13

 

44

 

Destin 

 

6

 

5

 

21

 

37

 

16

 

Azəri

 

16

 

2

 

6

 

11

 

45

 

Dyuopebusa

 

36

 

18

 

22

 

38

 

17

 

Əkinçi 84

 

17

 

7

 

4

 

11

 

46

 

OK00421 

 

36

 

3

 

23

 

39

 

18

 

Qiymətli 2/17

 

18

 

7

 

6

 

14

 

47

 

Altay 

 

37

 

9

 

22

 

5

 

19

 

Zirvə 85 

 

19

 

1

 

7

 

15

 

48

 

Mima

 

38

 

1

 

24

 

11

 

20

 

Nurlu 99

 

1

 

7

 

7

 

16

 

49

 

LC927/Petja

 

39

 

1

 

7

 

11

 

21

 

Əzəmətli 95

 

20

 

1

 

7

 

17

 

50

 

Sönməz 

 

40

 

19

 

17

 

1

 

22

 

Şəki 1

 

21

 

2

 

6

 

18

 

51

 

Steklovidnaya 24 

 

7

 

1

 

25

 

1

 

23

 

Ruzi 84 

 

22

 

7

 

4

 

19

 

52

 

Dalnitskaya 

 

41

 

5

 

10

 

28

 

24

 

Günəşli

 

23

 

1

 

8

 

20

 

53

 

Vita 

 

25

 

3

 

26

 

28

 

25

 

Şəfəq 

 

23

 

1

 

9

 

20

 

54

 

Azəri  

 

42

 

2

 

25

 

40

 

26

 

Səba 

 

7

 

8

 

10

 

21

 

55

 

SG-S1915 

 

43

 

10

 

27

 

41

 

27

 

Şəfəq 2

 

24

 

1

 

11

 

22

 

56

 

Karahan

 

20

 

3

 

5

 

3

 

28

 

Uğur

 

7

 

2

 

5

 

5

 

57

 

U1254-7-9-2-

1/TX86A5616//Rin

a-6 

 

44

 

3

 

28

 

42

 

29

 

Aran

 

23

 

3

 

7

 

23

 

Patternlərin ümumi  sayı

 

44

 

19

 

28

 

42

 

133

 

 

Nümunələr arasında ω-5 S-nin rastgəlmə tezliyi 87,8% olmaqla yüksək tezlikli, 

ω-  12  S-nin  rastgəlmə  tezliyi  35,1%  olmaqla  orta  tezlikli,  ω-  17  S-nin  rastgəlmə 

tezliyi 1,7% olmaqla aşağı tezlikli kimi hesablanmışdır. γ- 2 S-nin rastgəlmə tezliyi 

65,0% olmaqla yüksək, γ- 5 S-nin rastgəlmə tezliyi 39,0% orta və γ-1 S-nin rastgəlmə 

tezliyi  isə  16%  olmaqla  aşağı  tezlikli  olmuşdur.  β-  4  S-nin  rastgəlmə  tezliyi  93,0% 

olmaqla  yüksək,  β-  6  S-nin  rastgəlmə  tezliyi  47,3%  olmaqla  orta,  β-  1  S-nin 

rastgəlmə  tezliyi  12,2%  olmaqla  aşağı  göstəricili  olmuşdur.  Yumşaq  buğda  sortları 

arasında α-2 S-in rastgəlmə tezliyi 88,0% olmaqla yüksək, α-3 S-in rastgəlmə tezliyi 

53,0%  orta,  α-  4  S-in  rastgəlmə  tezliyi  isə  19,2%  olmaqla  aşağı  göstərici  kimi 

müəyyən edilmişdir (Cədvəl 2).  

Tanaka  və  b.  (2003)  Yaponiya  mənşəli  107  buğda  nümunəsində  qliadinlərin 

elektroforetik  patternlərini  müəyyən  etmək  üçün  A-PAGE  üsulundan  istifadə 

---