Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Teori, Pratik ve Tartışmalar TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 14 15 vurgulayan Elgie, yarı-başkanlık uygulamasındaki başarısızlığın daha çok güçlü başkanlıkla ilişkili olduğunu ileri sürmektedir. Elgie, eğer, yarı- başkanlık sistemi tercih edilecekse, başbakanlı-başkanlık sisteminin tercih edilmesi gerektiğini düşünmektedir. 51 Elgie, yarı-başkanlığın uygulandığı güçlü başkanlara sahip ülkelerdeki demokratik performansın zayıf başkanlara sahip ülkelere göre daha kötü olduğu tespitini yapmakta ve yarı-başkanlığı tercih edecek ülkelere başkanın daha az yetkiye sahip olduğu bir sistem tavsiyesinde bulunmaktadır. 52 Post-komünist ülkelerin yarı-başkanlık tecrübeleriyle ilgili çalışmasında Oleh Protsyk, Elgie’nin yukarıdaki paragrafta yer alan tavsiyelerini destekleyici mahiyette tespitlere ulaşmıştır. Freedom House’un ülke performansları hakkındaki verilerini dikkate alan Prosyk’e göre, yarı-başkanlığın ve parlamenter sistemin yoğunlaştığı Orta Avrupa ve Balkanlar bölgesinde başbakanlı-başkanlık modelinin demokrasi notu, saf parlamenter rejimlere kıyasla kötü değildir. Bilakis, Orta Avrupa bölgesinde ortalama demokrasi notları benzerken, Balkanlarda başbakanlı-başkanlık modeli, saf parlamenter rejimlere oranla daha başarılıdır. Diğer bir tespit de, her iki gruptaki ülkelerin ya başlangıçtaki demokrasi seviyesinde kalmış veya demokrasi notlarını yükseltmeyi başarmış olmalarıdır. 53 Oleh Protsky’e göre, başkanlı-parlamenter rejimler, gerek parlamenter sisteme gerekse başbakanlı-başkanlık rejimlerine kıyasla daha kötü bir performans sergilemektedir. Daha çok Kafkaslarda ve Orta Asya’da yoğunlaşan başkanlık sistemlerinin karnesi ise, başkanlı-parlamenter rejimlerinden de kötüdür. 54 Jung-Hsiang’a göre, demokrasi sınavında başarılı olamayan yarı- başkanlık sistemine sahip ülkelere bakıldığında, kurumsal (başkan ve parlamento arası güç dengesi) ve davranışsal (koordinasyon problemleri) faktörlerin önemli rol oynadıkları görülmektedir. Weimar Cumhuriyeti, 51 Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracies”, s.71. 52 Robert Elgie ve Iain McMenamin, “Semi-Presidentialism and Democratic Performance”, 2008, http://doras.dcu.ie/2077/, Erişim:05.02.2013, s.21. 53 Oleh Protsyk, “Semi-Presidentialism Under Post-Communism”, Semi-Presidentialism and Democracy içinde, Robert Elgie, Sophiz Moestrup, Yu-Shan Wu ed. (New York: Palgrave Macmillan, 2011), s.103. 54 Protsyk, “Semi-Presidentialism Under Post-Communism”, s.104. Teori, Pratik ve Tartışmalar TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 16 17 başarısızlığa uğrayan ilk yarı-başkanlık örneğidir. Hükümetin hem devlet başkanına hem de parlamentoya karşı sorumlu olması ve parçalı azınlık hükümetleri çöküşü hızlandıran temel etkenler arasındaydı. Sonrasında yarı-başkanlık modelini uygulayan pek çok ülke benzer bir akıbeti paylaşmıştır. 55 Yazara göre, güçlü başkanlar, birlikte yaşama mecburiyeti (kohabitasyon) ve bölünmüş azınlık hükümetleri başarısızlıkta pay sahibi olan faktörlerdir. Başkan ve parlamento arasında dengeli veya başkan lehine güç dağılımının bulunduğu ülkelerde, demokratik çöküş yaşanmış, halkın önemli bir çoğunluğunun desteğini arkasına alan güçlü başkanlara sahip ülkelerde ise sistem, seçim otoriterizmine kaymıştır. 56 6. SONUÇ İlk kez Duverger’in kavramlaştırdığı yarı-başkanlık modeli hakkındaki tartışmalar halen devam etmektedir. Yarı-başkanlık modelinin hangi özelliklere sahip olduğu ve dolayısıyla hangi ülkelerin yarı-başkanlık modelini uyguladığı konusunda akademisyenler arasında görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Duverger’e göre, devlet başkanının halk tarafından seçilmesi yarı- başkanlık için gerekli ancak yeterli bir ölçüt değildir. Dolayısıyla bir ülkenin yarı-başkanlık olarak tanımlanması için, başkanın görece güçlü bir figür olması, yani “oldukça önemli yetkilere” sahip olması gerekmektedir. Giovanni Sartori’ye göre de sabit süre için halk tarafından seçilen başkan yürütme yetkilerini başbakanla paylaşmaktadır (iki başlı otorite yapısı). Ona göre, iki başlı otorite yapısı, her birimin özerklik potansiyeli devam etmek koşuluyla, yürütme içinde farklı dengelere ve güç ağırlıklarının kaymasına imkân vermektedir. Duverger ve Sartori’nin ortaya koyduğu tanımları, “oldukça önemli yetkiler” ve “yetki paylaşımı gibi” sübjektif unsurlara referans verdikleri için problemli bulan Robert Elgie, yarı-başkanlığı, “Anayasanın doğrudan halk tarafından sabit bir dönem için seçilen devlet başkanı ve yasama organına karşı sorumlu bir başbakan ve kabineyi birlikte öngördüğü sistem” olarak tanımlamıştır. Stugart ve Carey de yarı başkanlık modelini, iki alt kategoriye ayırarak incelemişlerdir. Başbakanlı-başkanlık 55 Tsai Jung-hsiang, “Semi-Presidentialism and Democratic Breakdown”, 2009, http://paperroom.ipsa. org/papers/paper_3452.pdf, Erişim:04.02.2013, s.3. 56 Tsai Jung-hsiang, “Semi-Presidentialism and Democratic Breakdown”, s.24. Teori, Pratik ve Tartışmalar TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 16 17 (Premier-Presidential) sisteminde, başbakan ve hükümet münhasıran parlamentoya karşı sorumlu iken, başkanlı-parlamenter (President- Parliamentarism) sistemde başbakan ve hükümet, hem parlamentoya hem de devlet başkanına karşı kolektif olarak sorumlu olup her ikisi tarafından görevden alınabilmektedirler. Siyasi zorunluluklar, siyasi miras (ikili iktidar yapısı) ve özendirme etkisi gibi makro mekanizmalar sonucu, içinde bulundukları farklı siyasi koşullara ve ihtiyaçlara daha uygun bir seçenek olduğunu düşünen ülkeler, hükümet modeli olarak yarı-başkanlık sistemini benimsemişlerdir. Yarı-başkanlık sistemine sahip ülkelerdeki siyasi pratik oldukça heterojendir. Siyasi gücün başkanda toplandığı, parlamento geleneklerinin ve kontrol ve denge mekanizmalarının zayıf olduğu Eski Sovyetler Birliği ülkeleri ile kolonyal dönem sonrası Afrika ülkelerinde, ya askeri darbeler yaşanmış ya da rejim seçim otoriterizmine dönüşmüştür. Diğer tarafta, yarı-başkanlık modelini uzun yıllardır başarıyla uygulayan yerleşmiş demokrasilere sahip pek çok Avrupa ülkesi de bulunmaktadır. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|