Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
28
29
Fransa,  Amerika  merkezli  Özgürlük  Evi’nin  (Freedom  House)  2016 
yılı  değerlendirmesine  göre,  “özgür”  kategorisindeki  ülkelerden  kabul 
edilmektedir.  Fransa,  Özgürlük  Evi  tarafından  hem  siyasi  haklar  hem 
de siyasi özgürlükler bakımından en yüksek skor kabul edilen 1 puanla 
değerlendirilmiştir.
6
Dünyada  sıklıkla  atıf  yapılan  bir  diğer  endeks  olan  Economist 
Dergisi’nin  Demokrasi  Endeksi’ne  göre  ise,  2007  yılında  Fransa  tam 
demokrasi  kategorisinde  yer  alan  bir  ülke  iken
7
  2015  yılında  kusurlu 
demokrasi kategorisine dünya sıralamasında ise 24’üncü sıradan 27’inci 
sıraya düşmüştür. Fransa’nın ülke skoru 10 üzerinden 7.92’dir.
8
 Ayrıca, 
Fransa  Uluslararası  Şeffaflık  Örgütü’nün  hazırlamış  olduğu  Dünya 
Yolsuzluk  Algısı  Endeksi’nde  100  üzerinden  70  puan  alarak  23’üncü 
sırada yer almıştır.
9
 
3. YAKIN SİYASİ TARİH 
Kıta  Avrupası’ndaki  ilk  modern  demokrasi  olan  Fransa,  1789 
Devrimi’nden günümüze dek on beş farklı anayasa ile yönetilmiştir. Bu 
anayasalardan  en  uzun  yaşayanı  Üçüncü  Cumhuriyeti  (1870-1940,  70 
yıl) kuran 1875 Anayasası, en kısası ise 100 gün yürürlükte kalan (Birinci 
İmparatorluk  sonunda,  Napolyon’un  Elbe’den  ayrıldığında  Benjamin 
Constant’a  hazırlattığı)  İmparatorluğun  Teşkilatlarına  Ek  Kanun’dur 
(Nisan 1815). 
Üçüncü Cumhuriyet Anayasası her ne kadar en uzun süre yürürlükte 
kalan  anayasa  olarak  görünse  de,  bu  anayasa  döneminde  Fransa’nın 
siyasi  istikrar  bakımından  başarılı  bir  karnesi  olduğunu  söylemek 
oldukça güçtür. Üçüncü Cumhuriyet Anayasasının yürürlükte kaldığı 70 
yıl boyunca 104 farklı hükümet görev yapmıştır.
10
6
  “Freedom in the World: France”, Freedom House İnternet Sitesi, https://freedomhouse.org/report/
freedom-world/freedom-world-2016, Erişim: 19.12.2016.
7
  “Democracy Index 2007”, Economist Intelligence Unit İnternet Sitesi, http://www.economist.com/
media/pdf/DEMOCRACY_INDEX_2007_v3.pdf, Erişim: 21.01.2014. 
8
  “Democracy Index 20015”, Economist Intelligence Unit İnternet Sitesi, http://www.eiu.com/
public/topical_report.aspx?campaignid=DemocracyIndex2015, Erişim: 19.12.2016. 
9
  “Corruption Perceptions Index 2015”, Transparency International İnternet Sitesi,
  http://www.transparency.org/country#FRA,  Erişim: 19.12.2016. 
10
  “Premiers ministres et gouvernements”, France Politique İnternet Sitesi,  
http://www.france-politique.fr/science-politique.htm, Erişim: 15.01.2014.

---

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
28
29
Fransa tarihinde uygulanan farklı anayasalar oldukça çeşitli tiplerde 
rejimler ortaya çıkarmıştır. Bunlar; meclis hükümeti (Birinci Cumhuriyet), 
mutlakiyet (konsüllük, Birinci ve İkinci İmparatorluk), anayasal monarşi 
(1791 Anayasası, 1814 ve 1830 Şartları), başkanlık (İkinci Cumhuriyet), 
parlamenter  cumhuriyet  (Üçüncü  ve  Dördüncü  Cumhuriyet)  ve  en 
nihayetinde  yarı-başkanlık  sistemi  (Beşinci  Cumhuriyet)  olarak  kısaca 
sayılabilir.  Fransa  tarihindeki  bu  siyasal  rejim  çeşitliliği,  Fransızların 
siyasal özgünlüklerinden birini oluşturmaktadır. 
Devrimin ateşli günlerinde hazırlanan ve anayasal monarşi kuran 1791 
tarihli ilk Fransız Anayasası, 26 Ağustos 1789 tarihli İnsan ve Yurttaş Hakları 
Bildirgesi ile açılmaktadır. O tarihten beri birçok insan hakları belgesine esin 
kaynağı olan bu bildirge günümüzde yürürlükte olan 1958 Anayasasında 
da zikredilmekte ve bu bildirgeye anayasal değer atfedilmektedir. 
1791 Anayasası’nın en büyük yeniliklerinden birisi de, Fransız siyasal 
sistemine  kuvvetler  ayrılığı  ilkesini  getirmesi  olmuştur.  Ancak  Kral, 
yetkilerini  kısıtlayan  meşruti  monarşiyi  kabul  etmeyip  diğer  Avrupa 
krallarıyla  anlaşarak  Devrimi  yıkma  çabası  içine  girince  bu  anayasa 
rafa kaldırılarak  Konvansiyon, yani tüm kuvvetleri üzerine alan  Meclis 
Hükümeti ilan edilmiş ve kuvvetler ayrılığından vazgeçilmiştir.
11
 
Bu  tarihten  sonra  Fransa  çok  uzun  yıllar,  siyasi  istikrarsızlıklar, 
iç  karışıklıklar,  ekonomik  krizler  ve  savaşlarla  karşı  karşıya  kalmış; 
işgallerin olduğu ve birçok farklı rejim alternatifinin denendiği bir dönem 
geçirmiştir. 
Önceki  dönemlerde  de  siyasi  aktörlere  hâkim  olan  ideolojik  katılık 
ve  sosyal  nedenler  güçlü  bir  parlamentarizm  üzerine  kurulmuş; 
Üçüncü  Cumhuriyet  döneminde  merkezin  daha  da  ufalanmasına  ve 
parçalanmasına  yol  açmış,  bu  da  Fransa’da  krizi  olağanlaştırmıştır.  Bu 
durum bazı yazarlara göre Fransa’nın güçsüzleşmesine, giderek büyüyen 
Hitler Almanyası tehdidine karşı duracak politikalar geliştirememesine 
ve en nihayetinde işgal edilmesine yol açmıştır.
12
Aşağıdaki  tabloda,  Fransa’nın  siyasi  dönemleri,  temel  özellikleri  de 
ifade edilerek ortaya konulmuştur. 
11
  Gencay Şaylan, Çağdaş Siyasal Sistemler (Ankara: TODAİE Yayınları, 1981), s. 70. 
12
  Mahmut Nedim Eldem, “Anayasalarımızda Siyasi Rejim Arayışı ve Yarı Başkanlık Çözümü”, (Yayınlan-
mamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, 2007), s. 38. 

---

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
30
31
Tablo 1. Fransa’nın Siyasi Dönemleri
13
Yıllar 
Dönemin Adı
Önemli Özelliği
∞-1789
Eski Rejim 
(Ancien Régime)
Mutlakiyetçi monarşi
1789-1799 Devrim
Anayasal monarşi, Konvansiyon dönemi, Birinci Cumhuriyet, 
Çalkantı, İşgalcilerin püskürtülmesi, Terör dönemi, 
1799-1814 Napolyon
Avrupa’nın  çoğunun  işgali,  medeni  hukukun  yeniden 
düzenlenmesi, imparatorluk tacını giymesi (Devlet Şurası ve 
Sayıştay  gibi  bugün  hala  Fransız  idari  teşkilatının  en  temel 
kurumları bu dönemde kurulmuştur.)
1815-1830
Bourbon 
Restorasyonu
Monarşinin yeniden getirilme çabası (Hükümetin parlamento 
önünde sorumluluğu ilkesi, fesih hakkı anayasal olarak kabul 
edilmiştir.)
1830-1848
Orleancı 
Parlamentarizm
Liberal monarşi (Hükümet, hem Parlamentoya hem de Krala 
karşı sorumlu.)
1848-1852
İkinci 
Cumhuriyet
Liberal cumhuriyet girişimi (Erkekler için genel oy ilkesi 
kabul edilmiş, ayrıca doğrudan halk tarafından seçilen Cum-
hurbaşkanlığı getirilmiştir.)
1852-1870
İkinci 
İmparatorluk
Muhafazakâr istikrar
1870-1940
Üçüncü 
Cumhuriyet
Burjuva liberal demokrasisi (İki kanatlı parlamenter rejim, 
hükümetlerin istikrarsızlığı (70 yılda 104 hükümet))
1940-1944 Vichy
Alman kuklası Hükümet
1944-1946
Geçici 
Hükümet
De Gaulle önderliğinde koalisyon
1946-1958
Dördüncü 
Cumhuriyet
İstikrarsız, kavgacı, Çin Hindi ve Cezayir savaşları
1958- 
Beşinci 
Cumhuriyet
Kuvvetli başkan, devlet öncülüğünde modernleşme
13
  Michael G. Roskin, Çağdaş Devlet Sistemleri (Ankara: Adres Yayınları, Mart 2011), s. 116.

---