Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
36
37
anayasalardan farklı bir noktadadır. Atay’a göre; “Bütün Fransızları bir 
araya toplama yeteneğini haiz bir konsensüsü kurmayı isteyen bu yeni 
rejim  tarafsız  bir  devlet  kavramını  savunmuştur.  Felsefe  ve  inançları 
devletin büyük başarı göstermeyi amaçlayacağı soyut ilkelerden hiçbir 
şekilde doğmayan ve bunu aynı şekilde şahsi seçimlerden kaynaklanmış 
gibi  değerlendirerek,  Beşinci  Cumhuriyet  hiçbir  kurucu  felsefe  ilân 
etmemiştir. Aynı bakış açısı içinde tarihsel referansları Fransız Devrimi’ne 
hiçbir zaman ayrıcalık tanımamıştır.”
30
 
Bir başka deyişle 1958 Anayasası’nı hazırlarken De Gaulle, ilkelerle 
hesaplaşmayı  bireylere  bırakmış,  devletin  asıl  işinin  somut  işleyişe 
yönelik  olduğunu  varsayarak  daha  pragmatik  sonuçlar  hedeflemiştir. 
Bu  sebeple,  De  Gaulle’ün  gündeminde  siyasal  ve  kültürel  nedenlerle 
ortaya  çıkan  siyasal  parçalanma,  merkezin  erimesi  ve  istikrarsızlık 
olguları  yer  almıştır.  Bu  sorunların  çözümü  için  De  Gaulle,  Üçüncü 
Cumhuriyet’in  anayasa  bilimcisi  Carre  de  Malberg’in  eserlerinde 
önerdiği  parlamentarizmden  çıkış  yolları  üzerinde  kafa  yormuştur. 
Malberg, dengeli bir sistem kurabilmek ve mutlak bir parlamentarizmin 
egemenliğinden kurtulabilmek için cumhurbaşkanının halk tarafından 
seçilmesini,  ona  parlamentoyu  fesih  yetkisinin  ve  referanduma 
başvurabilme  yetkilerinin  verilmesini  ve  yasaların  anayasaya 
uygunluğunu  saptayan  yargı  denetiminin  zorunlu  olduğunu  ileri 
sürmüştür.
31
 
Malberg’in  görüşlerinden  etkilenen  De  Gaulle  daha  1946  yılında 
yaptığı  konuşmalarda  1958  Anayasası’nın  işaretlerini  vermiştir.
32
 De 
Gaulle’e  göre,  Üçüncü  ve  Dördüncü  Cumhuriyet  dönemlerinde  yapısal 
hale gelen sorunların çözümü için güçlerin birbirinden kesin bir biçimde 
ayrılması,  yürütmenin  meşruluk  kaynağının  parlamentodan  farklı 
olması, birbirinden ayrı olması gerekli olan bu iki gücün meşruluklarını 
cumhurbaşkanlığı  seçimi  ve  parlamento  seçimi  gibi  iki  ayrı  seçimden 
almaları gerekiyordu. Bu çözüm hem kişi hak ve özgürlüklerini güvence 
altına almak hem de ülkeyi güçlü bir yönetime kavuşturmak zorundaydı.
33
 
30
  Ender Ethem Atay, “Yarı-Başkanlık Rejimi ve Özellikle Fransa Örneği,” Kamu Hukuku Arşivi, Yıl 2, Sayı 
4 (1999),  s. 141-167.
31
  R. Carré de Malberg, “La loi expression de lavolonté générale”, (Paris: Economica, 1984)’den aktaran 
Nur Vergin, “Cumhuriyetin Yönetebilirliği İçin İktidar Yapısında Değişim: Yarı-Başkanlık Sistemi,” 
Türkiye Günlüğü
, Sayı 41, 1996, s.10.
32
  Vergin, “Cumhuriyetin Yönetebilirliği İçin İktidar Yapısında Değişim,” s.11.
33
  Eldem, “Anayasalarımızda Siyasi Rejim Arayışı ve Yarı-Başkanlık Çözümü”, s. 50.

---

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
38
39
Nitekim 1958 yılında halk oylaması ile kabul edilen Anayasa büyük 
ölçüde  bu  çerçevede  bir  sistem  öngörmüştür.  Bu  sistemin  en  temel 
iki  özelliğini,  cumhurbaşkanının  ağırlıklı  olduğu,  güçlendirilmiş,  iki 
kanatlı  bir  yürütme
  ve  siyasi  istikrarsızlıklara  yol  açmayacak  şekilde 
kısıtlanmış ölçülü/rasyonelleştirilmiş bir parlamentarizm olarak özetlemek 
mümkündür.
34
 
3.4. 1958 Sonrası Dönem
1958 Anayasası kabul edildiği tarihten bu yana 24 defa değiştirilmiştir.
35
 
Bu değişikliklerin hepsi de hükümet tasarısı şeklinde gerçekleşmiştir.
36
 
Bunlardan  bazıları  önemli  olmakla  birlikte  bazıları  sadece  teknik 
detaylara ilişkindir. 
Anayasa değişikliklerinin ilki ve muhtemelen en önemlisi, cumhurbaş-
kanının doğrudan halk tarafından genel oyla seçilmesine ilişkin olan 1962 
değişikliğidir. Cumhurbaşkanının meşruiyetinin kaynağını doğrudan halk 
olarak belirleyen bu değişiklik, rejimin o zamana kadar parlamenter olan 
niteliğini de değiştirerek yarı-başkanlık sistemine dönüştürmüştür. 
Sistemi  köklü  bir  şekilde  etkileyen  bir  diğer  düzenleme  de  1974 
yılında  yapılan  ve  60  milletvekili  ya  da  senatöre  Anayasa  Konseyine 
başvurabilme  imkânını  tanıyan  anayasa  değişikliğidir.
37
  Bu  değişikliğin 
iki temel sonucu olmuştur. Birincisi, kısıtlanmış parlamentoya en azından 
denetime ilişkin ek bir yetki tanınmış ve böylece parlamentonun sistem 
içinde dengeleyici gücü bir miktar artırılmıştır. İkincisi ve daha önemlisi 
ise,  parlamentonun  1958  Anayasası’nda  kısıtlanması  ile  ortaya  çıkan 
yürütmenin  denetimi  boşluğu,  Anayasa  Konseyi  daha  etkin  işletilerek 
doldurulmak istenmiştir. Nitekim ilerleyen süreçte Anayasa Konseyinin 
etkinliğini  giderek  artırdığı  ve  Anayasa’nın  ilk  halinde  hiç  de  öyle 
kurgulanmış olmamasına rağmen-özellikle de cumhurbaşkanı ile hükümet 
34
  Karahanoğulları, “Fransa”, s. 11.
35
  Martin A. Rogoff, “Fifty Years Of Constitutional Evolution In France: The 2008 Amendments And 
Beyond,”  The  Financial  Crisis  Of  2008:  French  And  American  Responses  içinde,  Martin  Rogoff  ed.  
http://papers.ssrn.com/sol3/Delivery.cfm/SSRN_ID2013401_code625254.pdf?abstracti-
d=1793210&mirid=1, Erişim: 15.01.2014, s. 9. 
36
  Assamble Nationale, The National Assembly in French Institutions (Paris, Assamble Nationale, 2012),  
http://www.assemblee-nationale.fr/connaissance/fiches_synthese/septembre2012/national-as-
sembly.pdf, Erişim: 16.01.2014, s. 6.
37
  Assamble Nationale, The National Assembly in French Institutions, s. 6. 

---