Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
60
61
pek  görülmeyen  bir  şekilde  parlamentonun  yasama  faaliyetini  konu 
olarak sınırlandırmıştır. Anayasa’nın 34’üncü maddesine göre parlamento 
şu alanlarda düzenleme yapabilir: 
•  Medeni haklar ve kamusal özgürlüklerin kullanılması için yurttaşlara 
tanınmış bulunan temel güvenceler; ulusal savunmanın yurttaşların 
malları ve şahısları üzerine yüklediği yükümlülükler, 
•  Kişilerin yetenek, şahsi hal ve uyrukluğu; evlilik rejimleri, miras ve 
bağışlar,  
•  Suç,  cürüm  ve  kabahatlerin  ve  bunlara  uygulanacak  cezaların 
belirlenmesi,
•  Ceza  yargılama  usulü;  af;  yeni  bir  yargı  yerinin  kurulması  ve 
yargıçların statülerinin düzenlenmesi, 
•  Her türlü  verginin tabanı,  oranı ve tahsil biçimi ve koşulları,  para 
emisyon rejimi, 
•  Parlamentoyu oluşturan iki meclisin ve yerel yönetim meclislerinin 
seçim sistemleri, 
•  Kamu kurumları kategorilerinin kurulması, 
•  Devletin sivil ve askeri memurlarına temel güvence tanınması, 
•  Özel  işletmelerin  devletleştirilmesi  ve  işletmelerin  mülkiyetinin 
kamusal sektörden özel sektöre devredilmesi. 
•  Yine Anayasa’ya göre; kanun, şu konularda da temel ilkeleri belirler: 
•  Ulusal savunmanın genel örgütlenmesi, 
•  Yerel  yönetim  birimlerinin  serbest  yönetimi,  yetkileri  ve  gelir 
kaynakları,
•  Eğitim ve öğretim,
•  Mülkiyet rejimi, ayni haklar ve medeni ve ticari zorunluluklar,
•  Çalışma hakkı, sendika hakkı ve sosyal güvenlik.
82
 
Çift meclis sistemi, parlamentodaki yasama sürecini uzatmaktadır.  Bu 
yüzden, Anayasa’nın 45’inci maddesi hükümete bazı durumlarda ivedilikle 
yasa çıkarılmasını talep etme yetkisi vermektedir. İvedilikle yasa çıkarma 
yöntemi, bir hükümet tasarısının önce karma komisyonda görüşülmesini, 
anlaşma  sağlanamadığı  takdirde,  tasarının  Senatoya  götürülmeyerek, 
yalnızca  Millet  Meclisi  kararı  ile  çıkartılabilmesini  öngörmektedir.  Bu 
82
  Eldem, “Anayasalarımızda Siyasi Rejim Arayışı ve Yarı Başkanlık Çözümü”, s. 63-64.

---

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
60
61
durumda, hükümet içinden çıktığı ve dolayısıyla çoğunluğuna sahip olduğu 
Millet Meclisi üzerinden Senatoyu by-pass edebilmektedir. Sonuç olarak, 
son söz Millet Meclisine aittir (sadece Anayasa değişikliği veya Senatoyu 
ilgilendiren bir organik kanun
83
 söz konusu olduğunda durum değişir). 
Seçim  sisteminin  özelliklerinden  dolayı,  ikinci  meclis,  muhafazakâr 
Fransa’ya  zorla  ele  geçirilemeyecek  pozisyonlar  sunmaktadır  ve  ilgili 
koalisyona  her  durumda  çoğunluğu  korumalarını  garanti  etmektedir.
84
 
Yani ilkesel olarak her ne kadar benzer yetkilere ve eşit anayasal statüye 
sahip olsa da Anayasa, Millet Meclisine daha fazla yetki vermiştir; ayrıca 
bu durum uygulamayla pekişmektedir.
85
Daha  önce  de  belirtildiği  gibi,  1958  Anayasası,  önceki  anayasal 
rejimler döneminde parlamentoda bitmek tükenmek bilmeyen uzlaşmaz 
tartışma  kültürüne  tepki  olarak  yasamaya  ciddi  kısıtlar  getirmiş  ve 
yasama  faaliyetlerinde  etkinliği  sağlamak  amacıyla  hükümete  birçok 
konuda özel yasama yöntemleri/imkânları tanımıştır. Rasyonelleştirilmiş 
parlamentarizm kapsamındaki bu özel yasama yöntemlerine parlamento-
hükümet ilişkileri bağlamında ayrıntılı olarak değinilecektir. 
Anayasa’nın 38’inci maddesine göre parlamento, yasa ile düzenlenmesi 
gereken konularda hükümete belli bir süre için yetki yasası (habilitation) 
ile  KHK  çıkarma  yetkisi  verebilmektedir.  KHK’ler  cumhurbaşkanının 
imzasıyla  yürürlüğe  girer.  Ancak  bunlar,  yetki  yasasında  öngörülen 
sürede parlamentonun onayına sunulmazsa hükümsüz hale gelirler.
86
Denetime İlişkin Yetkiler 
Fransız Anayasası’nın 24’üncü maddesine göre parlamento, hükümeti 
denetlemekle  yükümlüdür.  Ayrıca  Anayasa’nın  49’uncu  maddesine 
göre,  başbakan,  kendiliğinden  Ulusal  Meclise  bilgi  vermek  zorundadır. 
Bilgilendirme oturumunda, Mecliste bulunan tüm parti temsilcileri görüş 
83
  Fransız  yasama  terminolojisinde  organik  kanunlar,  devlet  teşkilatlanmasını,  kamu  yönetimini  ve 
personel konularını içeren kanunlardır. 
84
  “Fransız Anayasasının İlkeleri”, Lefkoşa Fransız Büyükelçiliği İnternet Sitesi,  
http://www.ambafrance-cy.org/Fransiz-Anayasasinin-ilkeleri, Erişim: 20.01.2017. 
85
  Assamble Nationale, National Assembly in French Institutions, s. 10. 
86
  Oytan, “Fransa’da Yürütme Organının Yetkileri ve Güçlü Olma Nedenleri”, s.97.

---

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
62
63
ve  eleştirilerini  başbakana  yöneltebilirler.  Bilgilendirme  oturumunda, 
konuşmacıların süresini Başkanlar Kurulu
87
 belirler.
88
Yukarıda  sayılan  Anayasa  hükümlerine  rağmen  Fransa’da 
parlamentonun hükümeti denetlemeye ilişkin yetkilerinin oldukça sınırlı 
olduğu söylenebilir. Parlamento-hükümet ilişkileri bağlamında ayrıntılı 
olarak değinilecek olan bu yetkiler kısaca şöyle sayılabilir:
89
 
•  Hükümet  göreve  başlarken  parlamentodan  talep  edebileceği 
güvenoyu ve hükümet programının onaylanması,
•  Hükümet görevine devam ederken verilebilecek güvensizlik oyu,
•  Parlamento gündeminin ayda en az bir haftasının “Denetim İşleri”ne 
ayrılması,
•  Önerge ve layihalar,
•  Anayasa’nın 48’inci maddesine göre sözlü sorular,
90
•  Anayasa’nın 48’inci maddesine göre yazılı sorular,
91
•  Meclis çalışma alt komisyonları,
92
•  Özel durumlarda oluşturulan Meclis soruşturma komisyonları,
93
 
•  Tartışma öncesi yol gösterici değerlendirmeler (statements).
Parlamentonun  denetime  ilişkin  yetkilerinden  en  önemlisi 
güvenoyudur. Diğer denetim mekanizmaları, doğrudan somut bir sonuç 
doğurmaktan  ziyade  kamuoyunun  aydınlatılmasını  ve  dikkat  çekmeyi 
sağlamaktadır. 
87
  TBMM’deki Danışma Kuruluna benzer bir işleve sahip olan bu Kurul, Meclisteki partilerin başkan ya 
da başkanvekillerinden oluşur. 
88
  Arslan, Demokratik Yönetim Sistemleri, s. 237.
89
  Assamble Nationale, National Assembly in French Institutions, s. 256-258. 
90
  Anayasa’ya göre, haftada en az bir Meclis Oturumu sözlü sorulara ayrılmak zorundadır. 1974 yılın-
dan beri, Salı ve Çarşamba günleri öğleden sonra birer saat ayrılmaktadır. Bkz. Arslan, Demokratik 
Yönetim Sistemleri,
 s. 238. 
91
  Hükümetin veya ilgili bakanın yazılı sorulara en geç bir ay içinde cevap verme zorunluluğu bulun-
maktadır. Yazılı sorular, Resmi Gazete yayınlanmaktadır. Yılda ortalama 15.000 civarında yazılı soru 
sorulmaktadır. Bkz. Arslan, Demokratik Yönetim Sistemleri, s. 238-239.
92
  Bir nevi TBMM’deki araştırma komisyonlarına benzeyen ancak sürekli olarak görev yapmakta olan 
bu komisyonlar, hükümet üyelerini, kamu görevlilerini ve sivilleri her zaman çağırıp dinleyebilmek-
tedirler. Bu komisyonlarla özellikle Hükümetin mali yönetimi ve bütçe harcamaları kontrol altına 
alınmaya ve denetlenmeye çalışılmaktadır. Bkz. Arslan, Demokratik Yönetim Sistemleri, s. 239.
93
  Fransa’da soruşturma komisyonları, çok özel durumlarda ve Meclis çoğunluğu kararıyla kurulabil-
mekte ve altı aylık bir süre zarfında görev yapabilmektedir. Parlamenter sistemde Parlamentonun 
elinde  Hükümeti  denetlemeye  ilişkin  en  önemli  araçlardan  birisi  olan  Soruşturma  Komisyonları 
Fransa’da özellikle 1991’de muhalefetin bu konuda önerge verebilmesine ilişkin önemli kısıtlar gel-
dikten sonra oldukça etkisiz hale getirilmişlerdir. Bkz. Arslan, Demokratik Yönetim Sistemleri, s. 239.

---