Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
68
69
koalisyoncu  partiler  üretir.”
  kuralının
106
  en  azından  Fransa  için  işlediği 
ifade edilebilir.
İki  turlu  çoğunluk  seçim  sisteminin  bir  başka  önemli  etkisi  de, 
cumhurbaşkanının  Meclisi  fesih  yetkisinin  milletvekilleri  için  ciddi  bir 
tehdit yaratmasıyla ilişkilidir. Çünkü nispi temsil sistemi uygulamasında 
tekrar seçilmek, daha kolay iken iki turlu dar bölge seçim sisteminde fesih 
halinde tekrar seçilebilmek -parti liderleri ve ileri gelenleri dâhil olmak 
üzere herkes için- çoğunlukla daha risklidir. Böylece uzlaşma, teknik bir 
olayın, seçim sisteminin bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Seçim 
sistemi toplumda uzlaşmacı bir siyasi kültürün gelişmesinden önce onu 
partiler arasında hızlandıran bir unsur olmuştur.
 107
 
Partiler arasındaki uzlaşma ve diyalog artıp siyasi duruş farklılıkları 
azaldıkça siyasi partilerin küçük olanları daha büyük olanlarda erimeye 
ve  siyaset  sahnesinden  çekilmeye  başlamışlardır.  1962  yılından  beri 
partiler yavaş yavaş biri sağda diğeri solda olmak üzere iki büyük disiplinli 
koalisyon  içinde  toplanmaktadır.  Bu  durum  iki  kutuplaşma  olarak 
adlandırılmaktadır.  İşte  bu  iki  kutup  parlamenter  çoğunluğun  temelini 
oluşturur. Böylece 1958 yılında parlamentoda yaklaşık 10 civarında ve 
güçleri  birbirine  yakın  parti  bulunmakta  iken  bugünün  Fransa  Millet 
Meclisinde parlamentoda iki ana blok içerisinde (sağ ve sol cephe olmak 
üzere) altı parti bulunmaktadır. Ancak iki ana parti olan UMP (Union pour 
un  mouvement  populaire,  Halk  Hareketi  Birliği)
  ve  PS  (Parti  Socialiste, 
Sosyalist  Parti)
 Meclisteki toplam 577 sandalyenin 491’ine sahiptir. Bu 
rakam bir önceki dönemde 525 idi.
108
 
Seçim sisteminin doğurmuş olduğu siyasi kültür, Fransa’ya 1789’dan 
beri  ulaşamadığı  sağlam  bir  parlamento  çoğunluğu  ve  daha  önemlisi 
disiplinli  bir  çoğunluk  kazandırmıştır.
109
  Hatta  son  üç  genel  seçimde 
(2002,  2007  ve  2012)  tek  parti  parlamento  çoğunluk  sandalyesini 
kazanabilmeyi  başarmıştır.  Bununla  birlikte,  Fransa  siyasi  kültürüne 
artık  hâkim  olan  koalisyoncu  gelenekten  dolayı  çoğunluğu  oluşturan 
partiler  genellikle  tek  başına  hükümet  kurmamayı  tercih  etmektedir. 
106
 Maurice  Duverger,  “Factors  in  a  Two-Party  and  Multiparty  System,”  Party  Politics  and  Pressure 
Groups
 içinde, Valdimer Orlando Key ed. (New York: Thomas Y. Crowell, 1972), s. 23-32.
107
 Vergin, “Genel Oy Kapsamında Cumhurbaşkanı”, s.135.
108
 France Politique, “L’Assemblée nationale sous la Ve République”, http://www.france-politique.fr/
groupes-parlementaires-assemblee-nationale.htm, Erişim: 15.01.2014. 
109
 Vergin, “Genel Oy Kapsamında Cumhurbaşkanı”, s.135.

---

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
70
71
Mesela Sosyalist Parti parlamento çoğunluğunu elinde bulundurmasına 
rağmen 6 Aralık 2016’da kurulan Bernard Cazeneuve Hükümeti’ndeki 17 
bakanın üçü diğer sol partilerdendir. Bu durum önceki hükümetler için 
de söz konusudur. Mesela, bir önceki Valls Hükümeti’ndeki 16 bakanın 
2’si diğer sol partilerden atanmıştır. Benzer bir durum, Manuel Valls’ten 
önceki başbakan Ayrault  Hükümeti için de söz konusudur. Sosyalist Parti, 
tek başına parlamento çoğunluğuna sahip olmasına rağmen 2012-2014 
yılları arasında görev yapan Ayrault Hükümeti’nin 20 bakanının 3’ü diğer 
yakın partilerdendi.
Dördüncü Cumhuriyet döneminin ideolojik tutumlu katı partilerinin 
Beşinci Cumhuriyet döneminde daha esnek ve uzlaşmacı partiler haline 
dönüşmesi ve iki kutuplu koalisyonlar oluşturmasının önemli bir sonucu 
da  iki  partili  olmasa  bile  Sartori’nin  benzetmesiyle  iki  kutuplu  bir 
sarkaç  şeklinde  işleyerek  demokrasi  kültürünün  daha  dengeli  bir  hale 
kavuşmasına sebep olmasıdır.
110
Beşinci  Cumhuriyet  döneminde  parlamentoda  1958  ve  1968 
seçimlerinde  sağ  koalisyon,  1986’dan  sonra  sol  koalisyon  ve  1993 
seçimleriyle sağ koalisyon ezici çoğunlukla iktidara gelmiştir. Böylece iki 
kutuplu siyasi hayat bir nevi sarkaç hareketi niteliği kazanarak istikrara 
kavuşmuş ve siyasi işleyişi daha sağlıklı hale getirmiştir.
111
5. ANAYASAL ORGANLAR ARASINDAKİ İLİŞKİLER
Fransa’da, Anayasa’nın lafzı kadar uygulaması da sistemin niteliğini 
belirlemektedir.  Anayasa’nın  uygulaması  da  kuvvetlerin  işleyişinden 
ziyade birbirleriyle ilişkilerinde önem kazanmaktadır. 
1958 Anayasası dönemi anayasal organların birbirleriyle ilişkilerinin 
niteliğinin farklılaştığı iki döneme ayrılabilir. Birincisi, 1962-1986 arasında 
parlamento  çoğunluğunun  da  cumhurbaşkanının  arkasında  olduğu;  bir 
nevi süper-başkanlık sisteminin yaşandığı dönemdir. Bu dönem, özellikle, 
De  Gaulle’ün  pratiğinin  diğer  cumhurbaşkanları  tarafından  da  –hatta 
kendisini  parlamentonun  feshi,  referandum  yetkisinin  suiistimali  veya 
hükümetle ilişkiler gibi birçok noktada eleştiren Mitterrand tarafından 
bile- taklit edildiği dönemdir.
110
  Çam, Çağdaş Devlet Sistemleri, s. 189-190. 
111
  Çam, Çağdaş Devlet Sistemleri, s. 189-190.

---

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
70
71
1986  yılından  itibaren  başlayan  ikinci  dönem  ise,  özellikle 
kohabitasyon tecrübelerinde, süper-başkanlıktan ziyade cumhurbaşkanı 
ile parlamento çoğunluğunun farklı siyasi eğilimlerden olduğu; başkanlı 
parlamenter sisteme daha yakın olduğu bir dönemdir. Duverger, sistemin, 
siyasi aktörlere göre değişen iki yüzünü mitolojideki ikiyüzlü tanrı Janus’a 
benzetmiştir.
112
5.1. Parlamento-Devlet Başkanı
Fransa’nın yarı-başkanlık sistemi olarak tanımlanmasına yol açan en 
önemli  unsurlardan  birisinin  yürütmenin  iki  başlı  olması  olduğu  daha 
önce  belirtilmişti.  Bu  sistemde,  yürütmenin  başı  olan  cumhurbaşkanı, 
doğrudan  halk  tarafından  seçildiği  için  ne  göreve  gelirken  ne  de 
görevlerini yerine getirirken parlamentonun herhangi bir onayına ya da 
yönlendirmesine  maruz  kalmamaktadır.  Bu  yüzden  cumhurbaşkanını 
parlamentoyla  güçlü  bir  ilişkiye  mecbur  edecek  bir  mekanizma  da 
bulunmamaktadır. Bu yüzden Fransa’da yürütme ile yasama arasındaki 
ilişkilerin esasta, hükümet üzerinden yürüdüğünü, söylemek mümkündür. 
Cumhurbaşkanının  parlamentoyla  ilişkisi  daha  çok  tek  taraflıdır  ve 
münhasıran cumhurbaşkanına ait yetkilere dayanmaktadır. Çünkü 1958 
anayasal  sisteminde  cumhurbaşkanı,  parlamentodan  özerk  ve  onun 
denetleyemediği bir alana sahipken parlamento cumhurbaşkanına karşı 
pek de özerk sayılamaz.  
Parlamentonun,  cumhurbaşkanına  karşı  elindeki  tek  enstrüman, 
cumhurbaşkanının,  makamla  bağdaşmayacak  şekilde  görevlerini  açıkça 
ihlal  etmesi
  halinde  Yüksek  Mahkeme  sıfatıyla  hareket  ederek  onu 
görevden alabilme yetkisidir
. 2007 yılında yapılan anayasal değişikliklerle 
kabul  edilen  bu  düzenlemeyle,  eskiden  sadece  vatana  ihanetten  dolayı 
görevden  alınabilen  cumhurbaşkanının  sorumluluk  alanı  teoride 
genişletilmiştir.  Ancak  bu  kararın  alınabilmesi  için  parlamentonun 
her  iki  kanadının  ortak  oturumda  üçte  iki  çoğunlukla  irade  belirtmesi 
gerektiğinden  pratikte  oldukça  zor  işleyebilecek  bir  sorumluluk 
mekanizması olduğu belirtilebilir. 
Parlamentonun  çok  ender  durumlarda  cumhurbaşkanını  görevden 
alabilme  yetkisine  mukabil,  cumhurbaşkanının  elinde  parlamentoya 
112
 Eyüboğlu, “Fransa: Parlamenter Bir VI. Cumhuriyete Doğru,” s. 162.

---