Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Atamaya İlişkin Yetkiler
- Meclis Başkanlarına Tanınan Yetkiler
- 4.3. Anayasa Konseyi
Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 62 63 Cumhurbaşkanının denetimine ilişkin tek hüküm ise, Anayasa’nın 68’inci maddesine göre, cumhurbaşkanının, makamla bağdaşmayacak şekilde görevlerini açıkça ihlal etmesi durumunda Parlamentonun Yüksek Mahkeme sıfatıyla hareket ederek üçte iki çoğunlukla görevden alınmasına karar vermesidir. Bunun dışında parlamentonun cumhurbaşkanını denetleme aracı bulunmamaktadır. Atamaya İlişkin Yetkiler 1958 Anayasası ilk halinde parlamentoya, sadece konu bazında sınırlandırılmış yasama faaliyetleri ve çok kısıtlı denetim faaliyetleri içinde bir çerçeve belirlemişken zamanla çok yavaş da olsa bazı konularda parlamento, yetki alanını genişletme yönünde adımlar atabilmiştir. Bunlardan birisi de atamalara ilişkin yetkileridir. 2008 yılında Anayasa’da yapılan bir değişiklikle cumhurbaşkanına yetki olarak tanınmış olan bazı istisnalar dışında tüm üst düzey atama işlemlerinde Parlamentonun her iki kanadında oluşturulacak komisyonlara danışılması şartı getirilmiştir. Eğer cumhurbaşkanı tarafından yapılan öneri, parlamentonun her iki kanadındaki ilgili komisyonlarda kullanılan toplam oyların beşte üçlük bir çoğunluğuyla reddedilirse cumhurbaşkanı atamayı yapamaz. 94 Fransa Millet Meclisi, çıkardığı bir kanunla 15 Haziran 2010 tarihinde, hangi komisyonların hangi atamalarda söz sahibi olacağına dair gerekli düzenlemeyi yapmıştır. Düzenleme tarihinden itibaren henüz bu sistemin etkinliğini ölçecek test süresi geçmediğinden bir şey söylemek için çok erkendir. Bununla birlikte Fransa’da parlamentonun atamalarda eskisinden daha çok söz sahibi olacağını kestirmek mümkündür. Zira bu anayasa değişiklikleriyle ve yasal düzenlemeyle daha önce atama süreçlerine hiçbir şekilde müdahil olmadığı 51 kurumun atamalarını zor bir çoğunlukla da olsa reddetme hakkı bulunmaktadır. Meclis Başkanlarına Tanınan Yetkiler Fransa’da parlamentoya ilişkin değinilmesi gereken bir diğer nokta her iki meclisin başkanlarının yetkilerine ilişkindir. Dünya uygulamalarına bakıldığında parlamento başkanlarının görev ve 94 Parlamentoya danışılmayacak atamalar için Anayasanın 13. Maddesi bir istisna getirmiştir. Buna göre, Cumhurbaşkanının Parlamentoya danışmadan atama yapabileceği unvanlar şunlardır: Büyü- kelçiler, Özel Temsilciler, Devlet Konseyi, Anayasa Konseyi, Yüksek Yargı Konseyi, Légion d’Honneur Konseyi üyeleri, Sayıştay Başkan, Başsavcı ve üyeleri, ordu komutanları. Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 64 65 yetkileri genellikle, kurum içinde parlamentoların işleyişine, kurum dışında ise parlamentonun temsiline ilişkindir. Ancak Fransa’da farklı bir durum söz konusudur. Millet Meclisi ve Senato başkanlarına, kendi meclislerini yönetmeye ek olarak normalde birçok ülkede meclislere verilen ve önemli yetkiler olan Anayasa Konseyine üçer üye ve birçok yüksek kurula üye seçme yetkileri verilmiştir. 95 Ayrıca, olağanüstü hal ilan ederken, referanduma giderken, meclisleri toplantıya çağırırken cumhurbaşkanı, görüşlerine bağlı olmasa da, meclis başkanlarının görüşlerini alır. Ayrıca hem Millet Meclisi başkanının hem de Senato başkanının, bir kanunu Anayasa Konseyine götürebilme yetkisi bulunmaktadır. Tüm bu yetkiler göz önünde bulundurulduğunda Meclis ve Senato başkanlığı makamlarının temsili olmanın ötesine geçirilerek sistem içinde oldukça önemli bir konuma yükseltildiği belirtilebilir. 4.3. Anayasa Konseyi 96 1958 Anayasası hazırlanırken Anayasa Konseyi aslında, parla- mentonun yeniden güçlenerek ön plana çıkma ihtimaline karşı bir set olarak düşünülmüştü. Nite- kim Anayasa’nın mimarlarından ve De Gaulle’ün Beşinci Cumhu- riyet’te ilk başbakanı Michel Deb- re, Konseyi 1958’de “parlamen- ter sistemin saptırılmasına karşı bir silah olarak” öngörmüştü. 97 Her ne kadar Anayasa’nın ilk halinde bu öngörülmemiş olsa da, zaman içinde Fransız yarı-başkanlık rejiminde Anayasa Konseyi’nin üstlendiği en önemli işlev, parlamentonun denetim yetkilerinin önemli ölçüde kısıtlandığı bir anayasal yapıda doğrudan halk tarafından seçilen ve önemli yetkilerle donatılan cumhurbaşkanına karşı oluşan denetim boşluğunu doldurmak olmuştur. Böylece, Anayasa Konseyi süreç 95 Faruk Örgün, Dar Gelen Gömlek: Başkanlık Sistemi (İstanbul:Bilge Yayıncılık, 1999), s. 97-98. 96 “General Presentation”, Fransa Anayasa Konseyi İnternet Sitesi, http://www.conseil-constitution- nel.fr/conseil-constitutionnel/english/presentation/general-presentation/general-presentati- on.25739.html, Erişim: 10.02.2014. 97 Vergin, “Genel Oy Kapsamında Cumhurbaşkanı”, s.136. Anayasa Konseyi Binası Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 64 65 içerisinde cumhurbaşkanının ya da onunla birlikte hareket edebilecek hükümet/parlamento çoğunluğunun iktidar istismarında bulunmasının ve özgürlükleri ihlal etmesinin önünde bir set olarak Fransa’da hukuk devletinin inşasında önemli bir kurum olarak güçlenmiştir. 98 Böylece Anayasa Konseyi zamanla özellikle Avrupa Birliği süreci ile birlikte vatandaş hak ve özgürlüklerin koruyan klasik bir anayasa mahkemesine dönüşmeye başlamıştır. Yine de Anayasa Konseyinin ABD’deki Yüksek Mahkeme gücünde ve diğer tüm yargı organlarının üstünde bir mahkeme haline gelebildiğini söylemek güçtür. Ayrıca, Fransa’da Anayasa Konseyi hala yargısal kararlar veren bir mahkeme olarak değil, siyasi kararlar veren bir tampon kurum olarak görülmektedir. Üyeleri de nadiren hukukçulardan oluşmaktadır. 99 Anayasa Konseyinin tek işlevi siyasal denetim değildir. Anayasa Konseyi bazı durumlarda danışma işlevleri de üstlenmektedir. Ayrıca, cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimleri ile anayasa değişikliği referandumları gibi meselelerde doğrudan icra ve karar organıdır. Anayasa Konseyinin oluşumu Fransız Anayasası’nın 56’ncı maddesine göre şöyledir: “Anayasa Konseyi dokuz üyeden oluşur, 100 görev süreleri dokuz yıldır ve bu süre uzatılamaz. Üyelerin üçte biri her üç yılda bir yenilenir. Üyelerden üçü Cumhurbaşkanı, üçü Millet Meclisi başkanı, üçü de Senato başkanı tarafından atanır. Cumhurbaşkanı, kendi kontenjanındaki üyeleri atarken Anayasa’nın 13’üncü maddesindeki usule göre parlamentoya danışmak zorundadır. Meclislerin başkanlarınca yapılan atamalar danışmak maksadıyla sadece kendi meclisindeki ilgili daimi komisyona sunulur. Yukarıda sözü edilen dokuz üyeden başka, eski cumhurbaşkanları Anayasa Konseyinin kayd-ı hayat şartıyla doğal üyesidirler. Başkan, Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Eşitlik halinde, başkanın oyunun bulunduğu tarafa üstünlük tanınır.” 98 Arslan, Demokratik Yönetim Sistemleri, s. 269. 99 Roskin, Çağdaş Devlet Sistemleri, s. 137-138. 100 Anayasa Konseyinin dokuz üyesine, “Dokuz Bilge” (es neuf sages) de denmektedir. Bkz. Arslan, De- mokratik Yönetim Sistemleri, s. 269. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|