Rusya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
208
209
parlamento çoğunluğunun bulunup bulunmamasıyla bağlantılı olarak
önemli farklılıklar arz etmektedir.
Bu bölümde ilk olarak
Yeltsin ve
Putin dönemlerinde özellikle
parlamento içyapısını ve parti sistemini şekillendiren yapısal ve hukuki
değişiklikler ve siyasi gelişmeler ele alınacak, daha sonra kanun yapma ve
hükümet kurma süreçlerinde devlet başkanları ve parlamento arasındaki
ilişkilerin seyri somut olaylar üzerinden izah edilecektir.
Yeltsin Dönemi (1993-99)
1993 Duma seçimlerinden sonra Duma’da temsil hakkı kazanan üç
siyasi kampın (komünistler, demokratlar, merkezdekiler) güçlerinin
görece birbirine yakın olması, bu üç partiyi Duma’nın içyapısı ve işleyişi
hakkında uzlaşı arayışına itmiş ve eski hiyerarşik yapı yerine yetkilerin
paylaşıldığı bir sistem benimsenmiştir. Duma’nın yönetim organı olan
Duma Konseyinde
41
, güçlerine bakılmaksızın her siyasi fraksiyonun
42
birer oyla temsil edilmesi ilkesi benimsenmiş ve komisyon başkanlıkları,
fraksiyon ve gruplar
43
arasında güçleriyle orantılı şekilde bölüşülmüştür.
44
Dolayısıyla böyle bir yapı içerisinde herhangi bir partinin, parlamento
gündemine hâkim olması zorlaşmıştır. Ayrıca, mevcut yapı, Duma’nın
ve komisyonların yönetiminde söz sahibi olmaları için bağımsızları
45
fraksiyonlara üye olmaya ya da fraksiyonlarla aynı hak ve yetkilere
sahip “grup”lar oluşturmaya teşvik etmekteydi.
46
Fraksiyon veya grup
üyelerinin çoğunun partilere mensup olmaması veya üyeliklerin mutlaka
parti aidiyetine dayanmaması ve üyelerin dilediklerinde fraksiyon
41
Duma Konseyi, Duma’nın gündemini belirleyen ve siyasi partiler arasında anlaşmazlık çıkması
durumunda izlenecek yol hakkında karar veren bir birimdir. (Thomas F. Remington, “The
Russian
Federal Assembly, 1994-2004,”
The Journal of Legislative Studies, Cilt 13, Sayı 1 (2007), http://
www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/13572330601165402, Erişim:15.01.2014, s.134).
42
Seçimlerde %5’ten fazla oy alan siyasi partiler otomatik olarak “fraksiyon” oluşturabilmekteydi.
43
Seçimlerde, tek-isim seçim bölgelerinde seçilen üyeler ancak grup oluşturabilmekteydi. Gruplar,
fraksiyonlarla aynı yetki ve haklara sahiptiler. Grup oluşturmak için en az 35 üye gerekmekteydi.
Fraksiyon ve grup kurmak, üyelere personel ve mekân temini ile usule ilişkin konularda bazı hak-
lar sunmaktaydı. Dahası, komisyon başkanlığı gibi bazı makamlara da ancak fraksiyon veya grup
üyelerinin gelebilmesi, bu oluşumların önemini artırmaktaydı. (Remington, “The Russian Federal
Assembly, 1994-2004,” s.134).
44
Remington, “The
Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.127-128.
45
2005 yılında seçim kanununda yapılan değişikliğe kadar 450 sandalyeli Duma’nın 225 üyesi tek-i-
simli seçim bölgelerinden seçilmekteydi. Bu seçim bölgelerinde siyasi parti adaylarının yanı sıra
bağımsızlar da yarışabilmekteydi. 1995 Duma seçimlerinde 77, 1999 seçimlerinde 105 ve 2003 se-
çimlerinde 67 bağımsız aday Duma üyeliğine seçilmeyi başarmıştı. Birinci Duma’da (1994-05) ise
141 bağımsız üye Duma’ya seçilmişti. (White,
Understanding Russian Politics, s.33).
46
Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.129.
Rusya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
210
211
değiştirebiliyor olmaları, parti disiplinini sağlamayı zorlaştırmakta ve
dolayısıyla güçlü parti yapısının ortaya çıkmasına engel olmaktaydı.
47
Yeltsin
döneminde, gerek 1993 gerekse 1995 seçimlerinde herhangi bir
partinin tek başına çoğunluğu oluşturabileceği bir Duma kompozisyonu
oluşmamıştır. Bu nedenle Yeltsin, Birinci Duma’da (1994-95) sol-merkez
ittifakı,
48
İkinci Duma döneminde (1996-99) ise komünistler ve ittifak
halindeki fraksiyonların ağırlıklarını hissettirdikleri Duma ile istediği
önerilerin kanunlaşması için pazarlık yapmak ve tavizler vermek zorunda
kalmıştır.
49
Ayrıca,
Yeltsin döneminde yasama faaliyetlerinin merkezinde
daha çok bölüştürücü politikalar (vergi, bütçe tahsisi, özelleştirme, doğal
kaynakların işletilmesine ruhsat ve izin verme vs.) bulunmaktaydı ve bu
durum Duma üyelerini, her türlü çıkar gruplarının lobi faaliyetlerinin
hedefi haline getirmekteydi.
50
Bu dönemde, hükümet gibi devlet başkanı
da, günlük yasama faaliyetlerini yürütmek amacıyla Federal Mecliste
irtibat görevlileri bulundurmak ve anlaşmazlık durumunda, uzlaşma
sağlamak için meclis başkanları, devlet başkanı, başbakan veya fraksiyon
liderleriyle yuvarlak masa toplantıları tertiplemek zorunda kalmıştır.
Anlaşma sağlanamadığında süreç tıkanmış, bazen sadece muğlak
hükümler içeren kanun önerileri ortaya çıkmıştır.
51
Yeltsin
döneminde Federasyon Konseyi, federe birimlerin yasama
ve yürütme organı başkanlarından oluşmaktaydı ve belli konularda
özerk hareket edebilmekteydi. Konseyi oluşturan vali ve yasama
organlarının başkanları, Konseydeki görevlerinden daha çok federe
birimlerdeki görevleri ile meşgul olmaktaydılar. Bölgesel temsilci gibi
hareket ederek federal hükümet nezdinde lobi faaliyetleriyle meşgul
olmakta ve bölgelerinin menfaatine aykırı gördükleri kanun önerilerini
bloke edebilmekteydiler.
52
Konsey ayrıca, devlet başkanının Anayasa
Mahkemesi üyeleri ve başsavcı atamalarını veto ederek özerk hareket
edebildiğini de göstermiştir.
53
47
Donaldson, “Russia,” s.242.
48
Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.127.
49
Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.129.
50
Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.130.
51
Donaldson, “Russia,” s.243.
52
Sakwa,
Russian Politics and Societys, 199-200.
53
Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.133.