Arxeo logiya və etnoqrafiya institutu
Yüklə 5,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
üzərinə düşən vəzifən in öhdəsindən layiqincə gələ b ilməmiş, şəhərin tarixi ilə bağlı bir ço x məsələləri düzgün işıqlandırmamışdır (E.И.K OЗУБСКИЙ
,
1906). 1915-c i ildə Y.La layan Qəbələ şəhər xarabalıqla rında kəşfiyyat xarakte rli ilkin tədqiqatlar aparmış, Səlb irin Sirxab ş əhərinin xa rabalıqları olması fikrin i irə li sürmüşdür. Be ləliklə, 1918-c i ilə, A zərbaycan Cü mhuriyyətinin qurulmasına qədər Azərbaycanın arxeoloji abidələ rin in tədqiqi ardıcıl xara kter daşıma mış, arxeo loji mənbələ r Azə rbaycan tarixin in ümdə proble mlə rin in həlli üçün mühü m mənbəyə çevrilməmiş, A.A.Bakıxanov istisna olmaqla, bu heç vəzifə kimi qarşıya qoyulmamışdır. Bəzi müəlliflər hətta Azərbaycanın səciyyəvi orta əsr arxeo loji abidələrinin ö zgəninkiləşdirməsinə cəhdlər etmişlər (Y.Lalayan, S.V.Ter- Avetisyan). Çöl arxeoloji tədqiqatları nəticəsində əldə o lunan maddi mədəniyyət nümunələri isə Azərbaycandan kənara daşınırdı, bir sözlə, xalq ın mədəni irsi qarət olunurdu. Azərbaycan Cü mhuriyyətinin mədəni quruculuğunda vətən tarixinin, onun mədəni irsinin öyrənilməsi mühüm əhə miyyət kəsb edirdi. 1918-c i ildə Azərbaycanın mü xtəlif tip li arxeoloji ab idələrin i öyrən mək, xa lqın mədəni sərvətinin talan edilib xaricə aparılmasının qarşısını a lmaq məqsədi ilə Bakıda Arxeologiya Cə miyyəti təşkil olundu. 1919-cu ildə Azərbaycanın tarixi irsin i toplamaq və qorumaq üçün yerli diyarşünaslar və şərqşünaslar Şərqin arxeologiyası və tarixinin həvəskarları dərnəyini təşkil etdilər. Hə min ilin dekabrında is ə dərnəyin üzvləri Bakı Universiteti nəzd ində Müsəlman Şərqin i öyrənən Cəmiyyəti yaratdılar (T.Keримова, 2005, cтp. 46). Müsəlman Şərqin i öyrənən Cəmiyyət Cənubi Qafqazın arxeolo ji öyrənilməsini, Şabran şəhərinin xarabalıqların ın axtarılmasını, Niza mi Gəncəvinin qəbirüstü abidəsinin tədqiqini, Bakı ətra fındakı tarixi ab idələrin öyrənilməsini ön plana çəkmişdi. Cəmiyyət orta əsr şəhərlərin in tədqiqinə xüsusi əhəmiyyət verirdi (T.Keримова, 2005, стp. 119). A zərbaycan xalqının maddi mədəniyyət tarixin in öyrənilməsi nöqteyi-nəzə rindən mühüm hadis ələrdən biri 1919-cu il dekabrın 7-də Azə rbaycan Parla mentin in ildönümü günü İstiqlal mu zeyin in təsis edilməsi idi. A zərbaycan Parla mentinin b inasında açılan bu mu zeyin eksponatların ın mühüm bir hiss əsini arxeolo ji materia lla r təşkil edirdi. 1920-c i ilin aprelindəki mə lu m siyasi hadis ələr A zərbaycan Cü mhuriyyətinə qarşıya qoyduğu vəzifələri gerçəkləşdirməyə imkan vermədi. Sovet hakimiyyətinin ilk illərindən arxeo loji abidələrin tədqiqi, qeydə alın ması və qorunmasını həyata keçirən elmi quru mlar təşkil olunur. 1920-ci ildə "İstiqlal" muzeyi bazasında Azərbaycan Dövlət Muzey i yaradıldı. 1922-ci ildə isə Şərqşünaslıq və Sosial Elmlər İnstitutu nəzdində Azərbaycan Arxeoloji Cəmiyyəti 15
təsis edildi. Azərbaycan Dövlət Muzeyində isə qədim abidələrin mühafizəsi ko missiyası fəaliyyət göstərirdi. 1923-cü ildə bu təşkilat ların birləş məsi əsasında Xalq Ko missarları nəzd ində Azərbaycan Arxeoloji Ko mitəsi yaradıldı. Ko mitə abidələri qeydə almalı, mühafizə et mə li və elmi baxımdan öyrənmə li idi. Hə min ildə yaradılan Azə rbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti 20-ci illə rdə respublikada arxeolo ji və etnoqrafik tədqiqatların başlıca mərkə zinə çevrilir (Р.М.Ваидов, И.Г.Нариманов 1967, стp . 48). Diqqətəlayiq haldır ki, həmin illərdə Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti, Azərbaycan Arxeo loji Ko mitəsi və Azərbaycan Dövlət Muzeyi sıx əməkdaşlıq edir, fəaliyyətlərini əlaqələndirird ilər. Cəmiyyət başlıca elmi-tədqiqat müəssisəsi olmaqla arxeoloji qazıntılar və axtarışlar aparır, aşkar edilən maddi mədəniyyət nümunələri Arxeolo ji Ko mitə tərəfindən qeydə alınaraq Dövlət Muzey inə təhvil verilirdi (T.Kepимова, 2005, стp. 85). Bu dövrdə arxeo loji abidələrin qeydə alın ması, öyrənilməsi və mühafizəsinin hüquqi əsasların ın yaradılmasına başlanıldı. Arxeolo ji abidələrin qeydiyyatı, tədqiqi və qorunmasında Azərbaycan SSR Xalq Ko missarları Şurasın ın 4 ma rt 1924-cü il tarixli, 20 saylı Dekretinin əhəmiyyəti böyük oldu. Həmin Dekretlə respublika ərazisindəki arxeolo ji abidələrin qeydiyyatı və tədqiqinə nəzarət Azərbaycan Arxeoloji Ko mitəsinə tapşırıldı (K ИСТ ОРИИ
,
1925, стp. 94). 1927-ci ildə həmin ko mitə Azərbaycan Asari-ətiqə, İncəsənət və Təbiəti Mühafizə Komitəsinə çevrildi və bu adla 1930-cu ilədək fəaliyyət göstərdi. Azərbaycan Arxeoloji Komitəsinin çar Rusiyası tərəfindən Azərbaycan xanlıqları işğal olunarkən talan edilərək Gürcüstan, Moskva və Leninqrad muzeylərinə aparılmış maddi mədəniyyət nümunələrinin geri qaytarılması sahəsindəki səyləri də təqdirəlayiqdir. Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi Böyük Rəyasət Heyətinin 7 iyun 1924-cü il tarixli iclasında Arxeoloji Komitənin sədri Tağı Şahbazinin təşəbbüsü ilə "Keçmişin abidələri haqqında" məsələ müzakirə olunmuşdu. Bu müzakirədə Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi SSRİ-nin muzeylərində mühafizə olunan, Bakı, Şamaxı, Gəncə və digər xanlıqların işğalı zamanı talanaraq aparılmış maddi mədəniyyət nümunələrinin geri qaytarılması barədə sərəncam verilməsi üçün Zaqafqaziya və SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitələri qarşısında məsələ qaldırmağı qərara almışdı. O cümlədən, Arxeoloji Komitəyə və Azərbaycan Dövlət Tarix Muzeyinə müttəfiq respublikaların muzeylərində yerləşən və Azərbaycana məxsus qədim abidələrin siyahısının hazırlanması işi tapşırılmışdır (E.Məhərrəmov, 1999, səh. 77-78). Azərbaycanın orta əsr arxeoloji abidələrinin tədqiqata cəlb olunması baxımından 1924-cü ildə Bakıda keçirilən Ümu mazərbaycan diyarşünaslıq qurultayının əhəmiyyəti böyük oldu. Qurultay arxeoloji tədqiqatların əhəmiyyətini diqqətə çəkərək bu sahədə işlərin Yüklə 5,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|