At fakulteti «Tasdiqlayman» Milliy libos va san’at fakulteti dekani A. Turakulov

Kurs ishining maqsadi: Talabalarga chizmachilikni o’qitishning an’anviy talim metodi haqida umumiy ma'lumotlar va ularning o'ziga xos xususiyatlarini tushuntirish, ular yordamida dasturi tuzishni va uni o‘qiy olishni o‘rgatish orqali talabalarni chizmachilik fanlariga qiziqishlarini yanada oshirish.
Kurs ishining vazifasi: Bo’lajak chizmachilik o’qituvchilariga an’anviy talim metodi bo’yicha tayyorgarlik tizimi mazmunining nazariy va amaliy holatini o‘rganish va tahlil qilish; -talabalarga turli loyihalarni tasvirlashdagi o’ziga xos xususiyatlarni va ularning turlari haqida tushunchalar berish va takomillashtirish; - talabalarning mavzu yuzasidan bilim, ko'nikma va malakasini shakllantirish.
Kurs ishining ob’yekti: Oliy ta’lim tizimida “Chizmachilik” bakalavriyat ta’lim yo‘nalishi talabalariga nazariy va amaliy ta’lim berish jarayoni.
Kurs ishining predmeti: Bo‘lajak muhandislarni tayyorlash
bo‘yicha tahsil olayotgan talabalarning chizmachilik muhandisligi ilmini egallash
jarayonidagi ta’lim mazmuni va texnologiyasi.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rt paragraf,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

I BOB. DETAL ESKIZI, OG’MA QIRQIM VA TEXNIK RASM TUZISH...5

1. 
   Detal eskizi va texnik rasmini tuzish
   

Konstruktorlik ishida yangi g'oyalarni mashina, mexanizm va boshqalarni Ioyihalayotganda konstruktor o‘z fikrini, aw alo eskizlarda ifodalaydi. Bunday eskizlar loyiha eskizlari deyiladi. Ishlab chiqarishda bir marta qoilaniladigan chizmalarga eskizlar kiradi. Eskizlar asosan buyumning chizmasini chizish uchun asos hisoblanadi. Yasaladigan buyumning eskizi asosida uning ish chizmasi bajariladi. Favqulotdda hollarda detalni eskiziga qarab yasash ham mumkin boiadi. Sababi, mashina detali to‘satdan yaroqsiz ya’ni sinib qolsa, uni tez yasashga to‘g‘ri kelgan hollarda eskiz mavjud detalga qarab chiziladi va u asli eskiz deyiladi. Eskiz chizishda detaining hamma qismlari orasidagi nisbatlami chamalab aniqlash qiyin bo‘Isa, uni qalamda o‘lchab chizish yaxshi natija beradi. Ishni tezlashtirish maqsadida aylana va uning yoylarini chizish hamda aylanalaming teng bo‘laklarga bo‘lishni sirkulda bajarishga standart ruxsat etadi, lekin keyinchalik aylana va ularning yoylari ustidan qo‘lda yurgizib chiqiladi. Detal haqidagi barcha ma'lumotlar eskizga yoziladi mukammal boim agan, o‘lchamlari yetishmaydigan, chala bajarilga eskiz orqali detal yasab boim aydi va bunday eskiz ish chizmasini chizish uchyn yaroqsizdir. Eskizlar asosan millimetrlangan yoki kataklangan qog‘ozga chiziladi. Ammo eskizni oq qog'ozga ham chizish mumkin. Eskiz tuzish tarkibi: chizmada eskizi chizilishi lozim bo'lgan detaining asli o ‘rnida uning yaqol tasviri berilgan. Eskiz chizish oldidan detaining o‘ziga qarab, diqqat bilan sinchiklab, har tomonlama tekshirib chiqish va quyidagilarni aniqlash zarur: a) detaining nomi va uning mexanizmdagi vazifasi, qanday materialdan yasalganligi aniqlanadi; b) detaining geometriyasi, ya'ni uning elementlari qanday geometrik sirtlardan tuzilganliga aniqlanadi. Bu yerda detaining ichki va tashqi tuzilishi diqqat bilan o ‘rganiladi. Undagi barcha teshik, chuqurcha, darcha va boshqa turli elementlari aniqlanadi; c) detaining bosh ko‘rinishi aniqlab olinadi va yana qancha ko'rinish zarurligi belgilanadi. Detaining bosh ko'rinishi sinchiklab o'rganiladi va qanday qirqim, kesim, mahalliy yoki qo'shumcha ko'rinishlar qo‘llanilishi aniqlanadi. Eskiz chizishning o'ziga hos tarkibi mavjud 1. E sk iz chizilad ig an form at aniqlanadi va uning ram kasi, asosiy yozuvini ham da har bir ko ‘rin ish n in g jo y la ri ingichka chiziqda belgilab olinadi. 2. D e taining k o ‘rinadigan konturlari chiziladi. 3. D etaining ichki b o 'la k la ri shtrix chiziqlarda chiziladi. 4. D etalg a o ‘lcham q o 'y ish chiziqlari chiziladi. 5. D etal o 'lc h a s h asboblari yordam ida aniq o’lchab chiqiladi va o ‘lcham so n lan yoziladi. 6. D etalga q irq im beriladi va tayyor qilinadi.

Texnik rasm loyihalash amaliyotida keng qo'llaniladi. Konstruktor o‘zining yangi fikrini yaqqol qilib ifodalash uchun dastawal uning rasmini chizishi va bunday rasmlar texnik rasm qonun-qoidalariga amal qilgan holda bajariladi. Texnik rasm deb, detaining nisbatini ko‘z chamasida saqlagan holda chizmavhilik asboblari ishlatilmay qo'lda bajarilgan aksonometrik tasvirga aytiladi. Buyumning chizmalarini o'qish jarayonida ham texnik rasmlardan foydalaniladi. Buyum chizmasini tez va oson qiynalmay o'qish uning texnik rasmini chizsh orqali amalga oshiriladi. U orqali buyumning shaklini ko‘z oldiga keltirishga yordam beradi va fazoviy tasawurni rivojlantiradi.
Detaining texnik rasmi ko‘pincha izometriya yoki frontal dimetriyada bajariladi. 1. Texnik rasmni izometrik proyeksiya asosida bajarish. Oldin texnik rasm chizish uchun qo'lda, ko‘z bilan chamalab izometriya o‘qlarini o‘tkazish uchun yarim aylana chiziladi va uning yarimi teng uchga bo‘lib olinadi va 1 hamda 2 nuqtalar О bilan tutashtiriladi. Yoki О dan ikki tomanga beshtadan bir xil bo‘lak o‘lchab qo‘yiladi va oxirgi nuqtadan pastga uchtadan b o ia k qo‘yilib, 1 va 2 nuqta О bilan birlashtiriladi. Muntazam oltiburchakni chizish uchun x va у o‘qlari chizib olinadi va x o'qqa OA=OB, у o‘qqa OC=OD kesmalar olib o'tiladi, С va D lardan x ga parallel chizilib, ularga D1=D2 va C3=C4 Aniqlangan nuqtalar o‘zaro tutshtiriladi. Muntazam oltiburchakni proyeksiyasiz to‘g‘ridan-to‘g‘ri chizish uchun x o‘qqa О dan ikki tomonga OK=OL=AK=BL, ya'ni ikkitadan bo'lak qo'yiladi. AK to‘rtga bo'linib ОТ masofa у o ‘qqa ikki tomonlama olib o'tiladi. С va D lardan x o‘qqa parallel chizilib, К va L nuqtalardan у o‘qqa parallel o'tkazilgan shtrix chiziqlarda 1, 2 va 3, 4 nuqtalar belgilanadi . A va 1, A va 3 nuqtalar hamda В va 2, В va 4 nuqtalar o'zaro tutshtiriladi