Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

10.2
 
Autentifikatsiya protokollariga bo„ladigan xujumlar 
Autentifikatsiya protokollariga bo‗ladigan asosiy xujumlar quyidagilar: 
➢
maskarad 
(impersonation). Foydalanuvchi o‗zini boshqa shaxs deb 
ko‗rsatishga urinib, u shaxs tarafidan xarakatlarning imkoniyatlariga va 
imtiyozlariga ega bo‗lishni mo‗ljallaydi; 
➢
autentifikatsiya almashinuvi 
tarafini almashtirib qo„yish 
(interleaving attack). 
Niyati buzuq odam ushbu xujum mobaynida ikki taraf orasidagi autenfikatsion 
almashinish jarayonida trafikni modifikatsiya-lash niyatida qatnashadi. 

---

66 
Almashtirib qo‗yishning quyidagi xili mavjud: ikkita foydalanuvchi 
o‗rtasidagi autentifikatsiya muvaffaqiyatli o‗tib, ulanish o‗rnatilganidan so‗ng 
buzђunchi foydalanuvchilardan birini chiqarib tashlab, uning nomidan ishni 
davom ettiradi; 
➢
takroriy uzatish 
(replay attack). Foydalanuvchilarning biri tomonidan 
autentifikatsiya ma‘lumotlari takroran uzatiladi; 
➢
uzatishni qaytarish 
(reflection attak). Oldingi xujum variantlaridan biri bo‗lib, 
xujum mobaynida niyati buzuq odam protokolning ushbu sessiya doirasida 
ushlab qolingan axborotni orqaga qaytaradi. 
➢
majburiy kechikish 
(forsed delay). Niyati buzuq odam qandaydir ma‘lumotni 
ushlab qolib, biror vaqtdan so‗ng uzatadi. 
➢
matn tanlashli xujum 
( chosen text attack). Niyati buzuq odam autentifikatsiya 
trafigini ushlab qolib, uzoq muddatli kriptografik kalitlar xususidagi axborotni 
olishga urinadi. 
Yuqorida keltirilgan xujumlarni bartaraf qilish uchun autentifikatsiya 
protokollarini qurishda quyidagi usullardan foydalaniladi: 
➢
―so‗rov–javob‖, vaqt belgilari, tasodifiy sonlar, indentifikatorlar, raqamli 
imzolar kabi mexanizmlardan foydalanish; 
➢
autentifikatsiya natijasini foydalanuvchilarning tizim doirasidagi keyingi 
xarakatlariga boђlash. Bunday misol yondashishga tariqasida autentifikatsiya 
jarayonida foydalanuvchilarning keyinga o‗zaro aloqalarida ishlatiluvchi 
maxfiy seans kalitlarini almashishni ko‗rsatish mumkin; 
➢
aloqaning o‗rnatilgan seansi doirasida autentifikatsiya muolajasini vaqti-vaqti 
bilan bajarib turish va h. 
―So‗rov-javob‖ mexanizmi quyidagicha. Agar foydalanuvchi 
A 
foydalanuvchi 
V 
dan oladigan xabari yolђon emasligiga ishonch xosil qilishni istasa, u 
foydalanuvchi 
V 
uchun yuboradigan xabarga oldindan bilib bo‗lmaydigan element – 
X 
so‗rovini (masalan, qandaydir tasodifiy sonni) qo‗shadi. Foydalanuvchi V javob 
berishda bu amal ustida ma‘lum amalni (masalan, qandaydir 
f(X) 
funksiyani 
hisoblash) bajarishi lozim. Buni oldindan bajarib bo‗lmaydi, chunki so‗rovda qanday 
tasodifiy son 
X 
kelishi foydalanuvchi 
V 
ga ma‘lum emas. Foydalanuvchi 
V 
harakati 
natijasini olgan foydalanuvchi 
A 
foydalanuvchi 
V 
ning xaqiqiy ekanligiga ishonch 
xosil qilishi mumkin. Ushbu usulning kamchiligi - so‗rov va javob o‗rtasidagi 
qonuniyatni aniqlash mumkinligi. 
Vaqtni belgilash mexanizmi har bir xabar uchun vaqtni qaydlashni ko‗zda 
tutadi. Bunda tarmoqning har bir foydalanuvchisi kelgan xabarning qanchalik 
eskirganini aniqlashi va uni qabul qilmaslik qaroriga kelishi mumkin, chunki u 
yolђon bo‗lishi mumkin. Vaqtni belgilashdan foydalanishda seansning xaqiqiy 
ekanligini tasdiqlash uchun 
kechikishning joiz vaqt oraliђi 
muammosi paydo bo‗ladi. 

---

67 
Chunki, ―vaqt tamђasi‖li xabar, umuman, bir laxzada uzatilishi mumkin emas. 
Undan tashqari, qabul qiluvchi va jo‗natuvchining soatlari mutlaqo sinxronlangan 
bo‗lishi mumkin emas. 
Autentifikatsiya 
protokollarini 
taqqoslashda 
va 
tanlashda 
quyidagi 
xarakteristikalarni hisobga olish zarur: 
➢
o„zaro autentifikatsiyaning mavjudligi. 
Ushbu xususiyat autentifikatsion 
almashinuv taraflari o‗rtasida ikkiyoqlama autentifikatsiyaning zarurligini aks 
ettiradi; 
➢
hisoblash samaradorligi
. Protokolni bajarishda zarur bo‗lgan amallar soni; 
➢
kommunikatsion samaradorlik
. Ushbu xususiyat autentifikatsiyani bajarish 
uchun zarur bo‗lgan xabar soni va uzunligini aks ettiradi; 
➢
uchinchi tarafning mavjudligi
. Uchinchi tarafga misol tariqasida simmetrik 
kalitlarni taqsimlovchi ishonchli serverni yoki ochiq kalitlarni taqsimlash 
uchun sertifikatlar daraxtini amalga oshiruvchi serverni ko‗rsatish mumkin; 
➢
xavfsizlik kafolati asosi. 
Misol sifatida nullik bilim bilan isbotlash xususiyatiga 
ega bo‗lgan protokollarni ko‗rsatish mumkin;