Axlaq sayesinde indd
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsanın ictimai həyatındakı məziyyətləri
- Cəmiyyəti formalaşdıran amil
- Birgə yaşayışda dəyər
- ِسﺎّﻨﻠِﻟ ْﻢُﻬُﻌَﻔْﻧَا ِسﺎّﻨﻟا ُ ْيرَﺧ “Camaata ən çox fayda və xeyir verən insanların ən yaxşısıdır!” 1 İslam və ictimai məsələlər
Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 105 sivilizasiya da – hər hansı yöndə – tərəqqi edir. Çağdaş dünyamızda insanların bir-biri ilə geniş əlaqələrinə şərait yaradan vəsaitlər müasir sivilizasiyanı doğruldan əsas amillərdəndir. Bu bizə dünya ölkələri arasında sivil səviyyələri ayırd etməyə imkan verir. İnsanın ictimai həyatındakı məziyyətləri Məlum olduğu kimi, ictimai həyat tərzi təkcə insana xas deyil. Bal arısı və qarışqa kimi kütləvi formada yaşayan həşəratlar və ya quşlar, yaxud bir sıra heyvanlar da ictimai həyat tərzi keçirirlər. Bəzən onların arasındakı bir çox qanunauyğunluqlar hətta insanların ictimai həyatını da ötüb-keçir. Məsələn, bal arılarının yuvasında hətta bir işsizin, yaxud birinin ac qalması mümkün deyil. Halbuki bunu dünyanın ən mütərəqqi və inkişaf etmiş ölkələrində görə bilərik. Onların arasındakı hər işin bölünmə və qazanc tərzinin qəribəlikləri insani mühitlərdə müşahidə olunmur. Bununla belə, onların ictimai yaşayışında iki əsas cəhət var ki, onları bəşərin ictimai həyatından ayırır: 1. Heyvanlarda kütləvi yaşayış nə qədər biçimli olsa da, belə yaşayış tərzi yalnız yuva, azuqə yığımı, törəmə və bu kimi ölçülərlə məhdudlaşır. Halbuki insanın ictimai həyatı daha əhatəli, bəlkə də naməhduddur. 2. Heyvanların ictimai həyatında heç bir dəyişiklik baş vermir. Başqa sözlə, onlarda tərəqqi, keçmiş nəsillə yeni nəsil arasında fərq olmur. Məsələn, bugünkü bal arılarının yuvası kəşflərdən məlum olan neçə milyon il əvvəlki bal arılarının yuvasından fərqlənmir. Bu onu göstərir ki, neçə milyon il keçsə də, onlarda yaşayış tərzi əsla dəyişilmir! Amma bəzən bir əsr və yaxud 106 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат ondan da az müddət ərzində insanın ictimai həyatında böyük dəyişikliklər baş verir. Demək, insanın ictimai həyatını başqa canlılardan ayıran bu iki fərq əsaslı yönə malikdir. Bir sözlə, insanın fikri, əməli-əxlaqi, iqtisadi- texnoloji və s. yönlərdə təkamül və tərəqqisi qarşılıqlı ünsiyyətsiz mümkün deyil. İctimai həyatsız mədəniyyət, insanlıq, sivilizasiya və digər səciyyələr heç bir məna daşımır. Cəmiyyəti formalaşdıran amil Sosioloqlar insanın ictimai həyatı seçməsi, onun birgə yaşayışının nisbətən ağır şərt və qanunları ilə razılaşması haqda müxtəlif fikirlər yürütmüşlər ki, burada onların bir neçəsini qeyd edirik: 1. Bəzilərinin nəzərinə görə, insanda fitri bağlılıq hissi onu instinkt olaraq ictimai həyata cəlb edir. 2. Bəziləri isə insanın ictimai həyata yönəlməsini təbii amillərdən (zəlzələ, sel, yırtıcı heyvanlardan) qorxu hissi ilə əlaqələndirirlər. 3. Bəziləri də insanın vücudundan qaynaqlanan “qarşılıqlı faydalanma” hissini əsas faktor hesab edirlər. 4. Bəziləri də ki, mövcud ictimai həyatı tədrici yaranan adət-ənənə və qayda-qanunların məcmusunun məhsulu kimi qiymətləndirirlər. 5. Bəziləri də insanların bir-birinə ehtiyacı və onun birgə təmini məsələsini ictimai həyatın amili bilir. 6. Bəziləri isə ictimai həyatın ailə ocaqlarının təşkili və tədricən nəsil artımı nəticəsində yarandığını deyirlər. Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 107 7. Nəhayət, bir qrup da belə fikir yürüdürlər ki, neçə tarixi dövrü keçirən bəşərin ictimai həyata rəğbətini kəşf etmək mümkün deyil. Çünki əsrlər keçdikcə, bir çox həqiqətlərin üzü örtülmüş və bu haqda mühakimə yürütmək üçün əldə dəqiq faktlar yoxdur. Sonuncu fikrin digər nəzərlərlə müqayisədə həqiqətə daha yaxın və keçmişdə insanı ictimai həyata yönəldən əsas amil haqda hökm verməyin çətin olduğuna baxmayaraq, sözsüz, bu gün ictimai həyatın davamını çox güman ki, insanın “təkamülə rəğbəti”, “ehtiyacların təmini” və “onların təklikdə qeyri- mümkünlüyü” kimi məsələlərlə əlaqələndirmək olar. İzah: İnsanın məişət, geyim, ərzaq və dərmanı kimi cismi, təlim-tərbiyəsi, zövqü-estetik hissləri və tükənməyən arzu-istəkləri kimi ruhi duyğu və ehtiyaclarının təmini bir fərdin əlindən gələ bilməz. Bu çox çeşidli ehtiyacların hər birini, məxsusən, hər şeyi asanlıqla bəyənməyən insanın zövqünə uyğun hazırlamaq üçün ayrı-ayrı mütəxəssis fərd və qrup lazımdır. Həm də ki, heyvanlardan fərqli insana xas rifah və ideal həyata rəğbət hissi onu ictimai həyata sövq edir. Bu məqsədin gerçəkləşməsi ayrı- ayrı düşüncələrin, istedad və qüvvələrin həmkarlığı nəticəsində mümkündür. Bu iki faktor insanı ictimai həyata rəğbətləndirən ən mühüm amildir. Birgə yaşayışda dəyər İctimai hüquq baxımından insanların qanun qarşısında bərabərliyi məsələsi onların eyni dəyərə malik olduqları ilə deyil, həqiqətdə nizam-intizamı qorumaq, ədalətə riayət, şəxsi mənafenin qarşısını 108 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат almaq, bəşəri istismarla mübarizə və s. üçündür. Yoxsa, insanların ictimai dəyər və bacarıqları arasında fərq olduqca çoxdur. Məsələn, zəhmətkeş, ləyaqətli və xeyirxah alimin dəyəri savadsız və fitnəkar bir kəslə eyni deyil. Lakin ictimai hüquq bərabərliyində insanlar arasında fərq qoyularsa, onun fəsad və zərərləri ictimai dəyərləri gözləməkdən artıq olar. İslamda insanların ictimai dəyərləri xalqın onlardan aldığı bəhrə ilə ölçülür. Peyğəmbəri-Əkrəm (s) buyurur: ِسﺎّﻨﻠِﻟ ْﻢُﻬُﻌَﻔْﻧَا ِسﺎّﻨﻟا ُ ْيرَﺧ “Camaata ən çox fayda və xeyir verən insanların ən yaxşısıdır!” 1 İslam və ictimai məsələlər Şübhəsiz, heç bir din İslam qədər fərdi və ictimai ölçüləri möhtərəm saymayıb. Bu onu göstərir ki, insanın təkamülü, istedadlarının çiçəklənməsi onun ali məqsədidir. İslam nöqteyi-nəzərindən ictimai məsələlərin əhəmiyyətini dərk etmək üçün aşağıdakı göstərişlərə nəzər salmaq kifayətdir: 1. İslamın bünövrə göstərişləri içərisində elə fərdi göstəriş yoxdur ki, ictimai əhəmiyyət daşımasın. Onlar “ibadətlər”, “alış-verişlər” və “siyasətlər”dən ibarət İslam fiqhi və hüquqlarını təşkil edir. Əksəriyyəti özünə həsr edən ikinci və üçüncü qisimlərin ictimailiyi bəllidir. Məxluqla Xaliq arasında əlaqə yaradan birinci qismə də ictimai əhval-ruhiyyə hakimdir. İslamda ibadətlərin mühüm bir hissəsini təşkil edən gündəlik vacib əməllər ictimai reallıqlarla elə 1 . “Nəhcül-fəsahə”, səh.315. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|