Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 123 beləcə tamaşaya hazırlamışdı. Amma dövr hərdən sərhədləri elə “yuyur” ki, bilmirsən, gerçəklik hardadır, teatr harda. Həyat teatra çevriləndə həqiqət gülünc vəziyyətə düşür. Amma bütün bu deyilənlərə rəğmən teatrşünas Tamilla Yusufbəyli yazırdı ki, Milli Teatrda “On ikinci gecə” göstəriləndə camaat zalda uğunub özündən gedirdi. 95 Bu da onunla bağlı idi ki, seyrçilərin hər bir replikaya reaksiyası aktyorlara tamaşada olmaq, canlı improvizələr etmək və öz ifasından həzz almaq imkanı verirdi. Bundan əlavə Bakıda çıxış eləyəndə onlar kimin üçün nəyi və necə oynamağı bilirdilər. Moskvada isə aktyorlar bu imkandan məhrum idilər: dilin tamaşa ətrafında cızdığı çənbəri yarmaq dram teatrlarının qastrolları zamanı həmişə bir nömrəli problem olur və bu, aksiom kimi bir şeydir. Hərçənd L.V.Koqan müzakirə zamanı öz çıxışının sonunda söyləyirdi ki, “tamaşa adamı “tutur”, təsirləndirir, həyəcanlandırır”. 96 Bu onu bildirirdi ki, “On ikinci gecə” öz vizual partiturasına görə də qədərincə suggestiv təsirə malik bir tamaşa olub. Mehdi Məmmədov öz tamaşası ilə, öz tamaşa ideyası ilə Milli Teatra bayram gətirmişdi, Azərbaycanın teatr mədəniyyətində bir hadisə yaratmışdı, Bakıda, sonra isə Moskvada fantastik bir debüt eləmişdi. Mehdinin bu vaxt cəmi 31 (rəsmi sənədlərə görə 28) yaşı vardı: “On ikinci gecə” onun birmənalı uğuru idi və bu uğuru Mehdi teatrın kollektiviylə böyük həvəslə paylaşmışdı. Bu tamaşası ilə o, Azərbaycanın teatr ictimaiyyətinə bəyan eləmişdi ki, olağanüstü bir subyektdir, peşəsini dəlicəsinə sevən birisidir, öz düşüncə üslubu, təfəkkür tərzi, öz iş metodikası, öz əxlaq kodeksi, öz bədii dünyası olan bir rejissordur. Mehdi Məmmədov “On ikinci gecə” adlı səhnə oyunu ilə Azərbaycanın fikir işçilərinə, sənətçilərinə ismarıc yolladı ki, o, həyatı, yaşamağı, zarafatı, əyləncəni, yumoru hədsiz dərəcədə sevir; sevgilərin həqiqətinə, romantizminə inanır; ideya adamıdır, məfkurə adamıdır, zövq adamıdır, sözün düzünü deyir. Bu tamaşa ilə Mehdi öz ______________Milli Kitabxana_______________ 124 kolleqalarını başa saldı ki, stolarxası məşqlərə, hər bir kiçik epizodun müfəssəl təhlilinə xeyli vaxt ayırır, aktyorlarla tələsik səhnəyə çıxmağı, intuitiv mizanlar qurmağı, bekara, məqsədsiz danışmağı, səhnəyə çıxdığı zaman isə aktyorlarla yanaşı dayanıb onlara ifa edəcəkləri personajları “göstərməyi” xoşlamır. “On ikinci gecə”nin ilk məşqlərindən Mehdi Milli Teatrda özünü rejissor-pedaqoq kimi tanıtdırdı. O, pyes üzərində ləng işləyirdi, tamaşanı öncə beynində, təxəyyülündə qururdu, sonradan onu səhnəyə köçürürdü və bu an heç bir innovasiyadan və ya improvizədən qaçmırdı, mizanları əvvəlcədən dəftərə yazıb özü ilə məşqlərə gətirmirdi. Mehdi həmişə çalışırdı ki, aktyor səhnədə düşünüb davransın, mizanı mexaniki surətdə icra eləməsin, onun hər sözü, hər ədası, hər addımı konkret düşüncənin, orqanik psixofizioloji fəaliyyətin nəticəsi olsun. Əgər düşüncə (pyesin, rolun, epizodun təhlili) yoxdursa, psixofizioloji fəaliyyətin orqanikliyindən də danışmaq bica, yəni yersiz. Bu tamaşa ilə Mehdi Məmmədov Milli Teatrda çalışan “sənət ailəsi”nin çox mühüm üzvünə, güclü fiquruna çevrildi. “Ailə”nin başçısı isə yenə əvvəlki kimi Ədil İskəndərov olaraq qalırdı. Zahirən onların arasında heç bir konflikt, inciklik gözə dəymirdi: hər ikisi aktyorlarla birgə əyləşib rahatca şəkil çəkdirirdilər, bir-birlərindən qaçmırdılar, müzakirələrdə iştirak edirdilər. Amma bu, aldadıcı təəssürat idi. Ədil Mehdini, Mehdi də Ədili bəyənmirdi. Mehdi hələ 1945-ci ildə qəzetdə açıq-aşkar bildirmişdi ki, Milli Teatr müasir bədii-estetik tələblərə cavab verəcək səviyyədə deyil, yaradıcı atmosfer onu qane eləmir, Ədilin romantik-monumental qəhrəmanlıq teatrı yalançı pafosun və təqdim patetikasının boş gurultusu içində həqiqi realist sənətdən, milli teatr ənənələrindən uzaqlaşır. Elə ona görə də teatrın rəhbərliyinin və ya teatra rəhbərlik eləyən heyətin dəyişdirilməsi məsələsi gündəmə gəlmişdi. Hətta hesab edilirdi ki, direktor və baş rejissor vəzifələrinin bir adamın əlində cəmləşməsi səmərəsiz işdir və teatra konkret heç bir ______________Milli Kitabxana_______________ 125 fayda gətirməyəcək. Mehdi çox gözəl başa düşürdü ki, bunlara qarşı mübarizə aparmaq gərəkir. Amma o öz təbiəti etibarı ilə inqilabçı deyildi, cığal deyildi, sakitliyi, rahatlığı, komfortu sevən birisi idi: gözləməyi bacarırdı, nəyəsə çatmaq üçün can- fəşanlıq eləmirdi, ona-buna yaltaqlanmırdı, hər bir vəziyyətdə qəribə bir komandor təmkinini qoruyub saxlayırdı. “On ikinci gecə”dən bir xeyli sonra Milli Teatrda Mehdi Məmmədova “sönməz” Cəfərin “Yaşar”ını tapşırırlar. Tamaşanın premyerası 1947-ci ilin yanvarında baş tutur. Başqa bir Cəfər, mən milli teatrşünaslıq məktəbinin yaradıcısını nəzərdə tuturam, Mehdinin işlərinin belə gedişatından narazı- narazı danışır. Söyləyir ki, teatrda Mehdini əlverişsiz şəraitə salmışdılar; ona pyesi, hətta aktyoru sərbəst seçmək, quruluş üçün ayrılmış məbləğdən sərbəst yararlanmaq imkanı vermirdilər. Mehdini yubadırdılar: guya elə bunun nəticəsidir ki, “On ikinci gecə” ilə “Yaşar”ın arasında bu qədər vaxt ötüşür. Axı nə qədər? Cəmi 6 ay! Cəfər Cəfərov bu intervalı çox böyük bir müddət bilib 97 az qalır Milli Teatrın rəhbərliyini Mehdiyə qarşı faşist münasibətdə suçlasın. Amma məsələ doğrudan da belə idimi, yoxsa rəhmətlik Cəfər Mehdiyə simpatiyasını gizlədə bilməyib obyektivliyini itirmişdi? Təəccüblənirdi ki, Mehdi 1946-56-cı illər intervalında, yəni 10 ilə niyə 12 tamaşa hazırlamalıdır. Cəfər aqressivdir, o, günahkar axtarır. Ancaq məlumdur ki, Mehdi çox-çox sonralar da məhz bu produktivlik əmsalı ilə tamaşalar hazırlayacaq: 1968-ci ildən ta 1983-cü ilə qədər, yəni 15 ilə cəmi 9 tamaşanın premyerasını keçirəcək. Mən onunla da razı deyiləm ki, Milli Teatr Mehdi Məmmədovun pyes seçmək hüququnu məhdudlaşdırırdı. Onun 1946-56-cı illər intervalında quruluş verdiyi 12 tamaşadan yeddisi dünya və Azərbaycan klassiklərinin pyesləri əsasındadır: bu siyahıda Şekspir var, Karlo Haldoni var, Lope de Veqa var, Nikolay Qoqol var! Pah, insaf da dinin yarısıdır, axı! Cəfər Cəfərov bundanmı şikayət edir? Nahaq. Heç Ə.İskəndərovun özü on il ərzində dünya Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|