Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 129 etmək gərəkməz: onsuz da onların məhvi labüddür. Bax, bu, Mehdinin “Yaşar” tamaşasının konseptual fikir qayəsi idi və öz dövrünün siyasi-ideoloji müstəvisində son dərəcə aktual səslənirdi. Aktyor seçimini də bu məqam diktə eləmişdi: Rza Əfqanlı rejissor Mehdinin köməyilə Milli Teatrın səhnəsində intellektual Yaşarı, öz elminin və ideyalarının “divanə”si Yaşarı oynamışdı. R.Əfqanlının Yaşarını İmamyar problemi bir o qədər də məşğul eləmirdi: çünki o öz fikirlərinin, planlarının, gündəlik yaradıcı fəaliyyətinin içinə qərq olmuşdu. Mehdi Məmmədov bu rolun ikinci ifaçısı kimi bir kərgədan enerjisinə, bir kərgədan plastikasına, bir kərgədan yumruluğuna malik İsmayıl Dağıstanlını müəyyənləşdirmişdi. Lakin onun bu rolda çıxışı ilə bağlı tutarlı bir informasiya əlimizə keçmədi. Hətta İ.Dağıstanlının bu rolu oynamayıb-oynamadığının faktoloji dəqiqliyi şübhəli qaldı. Mən bunu nəyə əsasən deyirəm? Məsələ bu ki, Əziz Şərif tamaşa haqqında yazdığı məqaləsində həm Kazım Ziyanın, həm də İsmayıl Osmanlının İmamyarını müqayisəli təhlilə çəkir. Deməli, o, ən azı tamaşaya iki dəfə baxıbmış. Ancaq müəllifin təhkiyəsindən hiss olunur ki, o, bu tamaşada iki kərə yox, dəfələrlə olub. Elə bu üzdən Əziz Şərif resenziyada İ.Dağıstanlının Yaşarı ilə bağlı xüsusi bir qeyd yazıb və bu minvalla özünü sığortalayıb: “Təəssüf olsun ki, eyni rolu ifa edən İ.Dağıstanlını görmədiyimiz üçün onun oyunu haqqında heç bir şey deyə bilməyəcəyik” 101 . Bu qeyddən belə anlaşılır ki, tənqidçi öz peşə borcunu sonacan yerinə yetirib, bir neçə dəfə tamaşaya baxıb, lakin heç birində İ.Dağıstanlıya rast olmayıb. Əslində, Əziz Şərif kollektivə ismarıc göndərir ki, niyə Siz ikinci ifaçının adını proqrama yaza-yaza onu səhnəyə buraxmırsınız. Mümkün ki, İ.Dağıstanlı “Yaşar”ın məşqlərində iştirak edib, sözləri, mizanları bilib, amma bu rolu oynamayıb. Mehdi Məmmədov İmamyar roluna Milli Teatrın ən savadlı aktyorlarından birini, sözlə jonqlyor kimi davranmağı bacaran Kazım Ziyanı cəlb eləmişdi. Kazım Ziya 15 il bundan öncəki ______________Milli Kitabxana_______________ 130 “Yaşar” tamaşasında da İmamyarı oynamışdı, lakin Rza Təhmasibin ifası fonunda bu aktyora bir elə də diqqət yetirən olmamışdı. Bu dəfə isə Kazım Ziya İmamyar rolunun əsas ifaçısı idi və o, bilərəkdən obrazın səhnə həyatını kontrastlar üzərində qurmaqdan imtina etmişdi. Onun İmamyarı dünyanın şər qüvvəsini simvollaşdırmırdı və məqsədli şəkildə pislik törətmirdi: yəni gah yaxşı, gah pis olmurdu. Kazım Ziyanın mənfi qəhrəmanı hər yerdə, hər əməlində özü kimi qalırdı: İmamyarın ziyankarlığı, əclaflığı, zalımlığı onun xislətinin təzahürü qismində qavranılırdı. Kazım Ziya İmamyar obrazını İblisə, şeytana döndərmirdi, onu heç kəsdən məxsusi şəkildə fərqlənməyən bir kəndli sifətində səhnəyə çıxarırdı, qolçomağı, Cəfər Cəfərovun sözü olmasın, “xeyirxah dayı” 100 cildində təqdim edirdi. Amma yenə 1932-ci ildə olduğu kimi Kazım Ziyanın ifası mübahisələr doğurdu. Bəziləri dedilər ki, o, ümumiyyətlə “oynamır”: quru ağac kimidir, ifadəsizdir, emosional təsirdən uzaqdır. Əgər Kazım Ziyanın sənət aləmində formalaşmış aktyor imicini xatırlasaq, görəcəyik ki, bu fikrin ənənəsi var. Belə ki, 1930-60-cı illərdə Azərbaycanın teatr mühitində Kazım Ziyanı, Əli Zeynalovu, Müxlis Cənizadəni və bir sıra digər səhnə sənətçisini “çənə aktyoru” adlandırırdılar. Bu, həmin aktyorların səhnə plastikasının zəifliyinə bir irad kimi yozulmalıdır. Kazım Ziya da “çənə aktyoru” idi və səhnədə düzgün, aydın danışmağı virtuozcasına bacarırdı. Ola da bilsin ki, Kazım Ziya kontrastları yığışdırmaqla özünü çətin vəziyyətə salmışdı, obrazın plastik rəsmində heç nəyi məxsusi qabartmamışdı, ifadə vasitələrini minimallaşdırmışdı. Təbii ki, bunu qiymətləndirənlər də tapılırdı. Onlar deyirdilər: Kazım Ziyanın ustalığı özünü onda görükdürür ki, bu aktyor səhnədə “oynamır”. Bunu Əziz Şərif belə söyləyirdi və ardıyca yazırdı: “Kazım Ziya aktyor olub səhnədə müəyyən rol ifa etdiyini tamaşaçıya unutdurur ki, bu da bir çox aktyorlarımızda olmayan ən yüksək sənət ______________Milli Kitabxana_______________ 131 nümunəsidir”. 102 Resenziya müəllifinin aktyor İsmayıl Osmanlının İmamyarı ilə bağlı rəyi də pozitivdir. “On ikinci gecə” tamaşasında kütləvi səhnələrin süst, ölgün alındığına görə Mehdini tənqid eləmişdilər, özü də bərk tənqid eləmişdilər. O da başqalarının fikirlərinə, rəyinə çox həssas adam idi. Çünki Mehdi Məmmədov gördüyü işin yekunu ilə, tamaşasının aqibətilə aktiv surətdə maraqlanırdı; daha bəzi rejissorlar kimi demirdi ki, məşqlərlə mən bitdim, tükəndim, öz yaradıcılıq şövqümü, ehtirasımı neytrallaşdırdım. Hələ çoxları anlamırlar ki (ona görə Mehdinin onda biri qədər olmurlar), məşqlər tamaşa ola bilməz: məşqlər yaradıcılıq deyil, işdir; əsl yaradıcılıq aktı tamaşa zamanı reallaşır. Ona görə tamaşaçı rəyindən üz döndərməyin, cənablar: bir gün seyrçisiz qalarsız. Yəqin elə bu səbəbdəndir ki, rejissor Mehdi “Yaşar”da kütləvi səhnələri əla işləmişdi, fiqurları məkana sanki bir heykəltəraş gözü ilə yerləşdirmişdi, çoxfiqurlu kompozisiyalar qurmuşdu. Seyrçilər də, şünaslar da bunu görmüşdülər, bəyənmişdirlər və Mehdinin növbəti uğuru kimi hesaba almışdılar. Əziz Şərifdən daha bir başqa sitat: “Bu tamaşada ən artıq nəzəri-diqqəti cəlb edən kütləvi səhnələrdir. Rejissor dramın... sinfi mübarizə şəraitində inkişaf etdiyini nəzərə alaraq kütləvi səhnələri daha qabarıq göstərmiş və ayrı-ayrı qəhrəmanların xüsusi iztirab və sevinclərini, hiss və duyğularını bu kütləvi hərəkatın fonunda göstərməyə çalışmışdır. Beləliklə, “Yaşar” əsəri bu quruluşda ictimai bir dram olaraq meydana qoyulmuşdur ki, bu da şübhəsiz rejissorun müvəffəqiyyətləri sırasına yazılmalıdır. Üçüncü, altıncı və yeddinci şəkillərdə böyük kütlənin, o cümlədən qadınların və xüsusilə uşaqların iştirakilə qurulmuş məclislər doğrudan da kənd iclaslarının realist bədii bir ifadəsidir. Rejissorun ən böyük müvəffəqiyyəti bundadır ki, istər bu şəkillərdə, istərə də birinci və dördüncü şəkillərdə iştirak edən kütlə süst və hərəkətsiz kütlə deyildir. Bu kütlə ayrı-ayrı fəal üzvlərdən ibarət olan bir kütlədir, bu kütlə səhnədə yalnız Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|